Microsoft Word Bank Feal esas docx

 
51 
Qeydiyyatdan keçirən orqanın təqdim olunan sənədlərə heç bir iddiası olmadıqda emitentə 
aşağıdakı sənədləri verir:  
1. qeydiyyatdan keçməsi barədə bəyanatın nüsxəsi; 
2. qiymətli kağızın dövlət qeydiyyatından keçməsi aktını təsdiq edən məktub вя мəktubda 
aşağıdakılar göstərilməlidir:  qeydiyyatdan keçmiş aksiyanın həcmi və xarakteristikası;  tarix və 
dövlət qeydiyyat kodu. 
Qiymətli kağızların emissiyasının dördüncü mərhələsi ondan ibarətdir ki, emitent emissiya 
layihəsi nəşr edir ki, bütün maraqlanan alıcılar informasiyaya sahib olsunlar. 
Beşinci  mərhələ  isə  qiymətli  kağızın  realizasiyasıdır,  yəni  birinci  alıcısına  satılmasıdır. 
Bunu  emitentin  özü  və  yaxud  da  qiymətli  kağızlar  bazarının  peşəkar  iştirakçıları  olan 
anderrayterlər də edə bilərlər. 
Qiymətli  kağızların  emissiyasının  sonuncu  mərhələsi  ixracın  nəticələri  barədə  hesabatın 
verilməsindən ibarətdir. Emitent 2 şəkildə hesabat hazırlamalıdır. Biri aksionerlər üçün, digəri isə 
dövlət orqanları üçün. Emitent aksionerlər qarşısında illik keçirilən iclasda hesabat verir, dövlət 
orqanları qarşısında isə qiymətli kağızların  yerləşdirilməsi ərzində, həmçinin də bitdikdən sonra 
hesabat verir. Emitentin təqdim etdiyi hesabata aşağıdakılar daxil edilməlidir. 
1. qiymətli kağızın realizasiya qiyməti, sayı, növü və ödəmə forması; 
2. yerləşdirmənin iştirakçıları barədə (banklar və investisiya institutları); 
3. emitentin aksiyalarının nəzarət paketinin sahibi haqqında məlumat 
4.  nizamnamə  kapitalında  direktorlar  şurası  və  idarə  heyəti  üzvlərinin  payı  barədə  və 
qiymətli kağızın yerləşdirilməsi haqqında olan digər məlumatlar. 
Anderraytinq. Anderraytinq - riskə qarşı sığorta etmə və ya yeni çıxarılan qiymətli kağız-
ların  bazarda  təminata  alınmasıdır.  Anderraytinqin  aşağıdakı  növləri  mövcuddur:  Anderraytinq 
sərt  öhdəliklər  əsasında;  Anderraytinq  ən  yaxşı  səylər  əsasında;  Anderraytinq  "Stаnd-By  ";  
Anderraytinq  "hamısı  və  yaxud  heç  nə"  prinsipləri  əsasında;  Emitentin  avanslı  və  avanssız 
anderraytinqi və rəqabətli anderraytinq. 
Anderrayter -  vasitəçi xidmətidir  və ilkin emissiyanın  yerləşdirilməsində üzərinə öhdəlik alır. 
Sövdələşmə o zamanı xətm edilir ki, anderrayter öhdəlikləri yerinə yetirmir. "Sərt öhdəliklər əsasında" 
anderraytinq  zamanı  emitentlə  müqavilənin  şərtlərinə  görə  anderrayter  təsbit  edilmiş  qiymətdə  bu-
raxılan qiymətli kağızların hamısını və yaxud bir hissəsini pul verib geri almaq məcburiyyətindədir. 
Bu  vəziyyətdə  əgər  qiymətli  kağızların  bir  hissəsi  birinci  bazarda  yerləşdirilə  bilinməyəcəksə,  onda 
anderrayter qiymətli kağızın həmin bir hissəsini almaq məcburiyyətindədir. Anderrayter bu öhdəlikləri 
yerinə yetirə bilməzsə, nəinki öz etibarını, həm də öz vəsaitini itirmiş olur. 
"Ən  yaxşı  səylər  əsasında"  anderraytinq  zamanı  isə  anderrayter  emitentlə  razılaşmanın 
şə
rtlərinə əsasən qiymətli kağızların yerləşdirilməsi üçün maksimum səylərini sərf etməlidir. Bu 
zaman  anderrayterin  finans  öhdəliyi  ancaq  yayılmayan  emissiyanın  bir  hissəsini  pul  verib  geri 
almaqdır. Belə vəziyyətdə bütün finans riski emitentin qiymətlərinə düşür. 
"Stand  by"  anderraytinqin  bir  formasıdır.  Bu  zaman  anderrayter  köhnə  səhmdarlar 
tərəfindən alınmayan səhmlərin bir hissəsini almaq öhdəliyi üzərinə götürür və bu, onu gələcəkdə 
yerləşdirmək şərti il olur. 
"Hamısı və yaxud heç nə" anderraytinqi zamanı anderrayter emissiyanın hamısını tamamilə 
yerləşdirməlidir.  Müqavilə  öz  gücünü  anderrayter  götürdüyü  öhdəlikləri  yerinə  yetirə  bilmədiyi 
zaman itirmiş olur. 
Emitent  öz  qiymətli  kağızlarını  yerləşdirmək  üçün  avanslı  və  avanssız  müqavilələr  də 
bağlaya bilər. 
Rəqabətli  anderraytinqin  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  burada  müxtəlif  anderrayterlər  öz 
aralarında  rəqabət  aparırlar.  Emitentlə  müqaviləni  rəqiblərinə  nisbətən  ən  yaxşı  qiymət  və  şərtləri 
təklif edən anderrayter bağlayır. 
Emitent  və  anderrayterin  qiymətli  kağızların  yerləşdirilməsi  zamanı  və  müəyyən 
müqavilələrin bağlanması zamanı qarşılıqlı əlaqə prosesi yaranan vəziyyətin analizindən asılıdır; 
1. aksiyaların ictimai ixracı yolu ilə cəlb olunan pul vəsaitinin həcmi; 
2. emitentin şərtlərinə uyğun gələn aksiyaların növünün seçilməsi; 

---

 
52 
3. onların qiymətli kağızlarını ən yaxşı yerləşdirə biləcək anderrayterlərin seçilməsi; 
4. ixracın bütün xərcləri; 
5.  yeni  ixrac  edilmiş  qiymətli  kağızların  yerləşdirilməsi  üçün  qiymət  təklifi.  Bir  sıra 
vaxtlarda  anderrayter  emitentdən  ixrac  hüququnu  almaq  üçün  opsiona  yazılır.  Həmçinin  diler 
sərbəst şəkildə ixracın müəyyən hissəsini ala bilər, yerdə qalan hissəsini isə opsiona götürə bilər. 
Göstərilən məsələlər emitentin qiymətli kağızları tədavüldə olarkən bir qədər asan həll edilir. 
Dünya ölkələrinin praktikası göstərir ki, qiymətli kağızların emissiyasının hazırlanması və 
yerləşdirilməsində anderrayterlərin iştirakı zamanı ixracın təxminən 70-80%-ə qədəri investisiya 
ş
irkətlərinin payına düşür, yerdə qalan 20-30%-i isə emitentlərin payına düşür. Emitentdən alınan 
qiymətlə satılan qiymət arasındakı fərq 1-25 % arasında dəyişir. 
Anderrayterin dünya praktikasında funksiyaları aşağıdakı kimi müəyyən edilir: 
1. Emissiyanın hazırlanması (şirkətin yenidən qurulmasına köməklik göstərmək emitentlə, 
hüquqi firmalarla investisiya məsləhətçiləri ilə birlikdə emissiyanın təşkili və qiymətləndirilməsi); 
2.  yayılması  (emissiyanın  bir  hissəsinin  və  yaxud  hamısının  pul  verib  geri  alınması, 
emissiyanın birbaşa yayılması, emissiyanın sindikatlar vasitəsilə satılması); 
3.  bazardan sonrakı müdafiə (ikinci bazarda qiymətli kağızın kursunun saxlanılması); 
4.  analitik  və  tədqiqati  müdafiə    qiymətli  kağızın  kurs  dinamikasına  və  ona  təsir  edən 
faktorlara nəzarət. 
Qiymətli kağızların reytinqi. Reytinq ekspertin bazarın obyektiv göstəriciləri barədə, əsas 
borc  və
 
faizin  ödənilməsinin  mümkünlüyü  barədə,  bu  və  ya  digər  fond  dəyərinin  keyfiyyəti 
barəsində  fikir  və  rəyləridir.  Reytinq  qiymətinin  yaranması  bazarı  xarakterizə  etməyin  ən  yaxşı 
üsullarından biridir. Reytinq qiymətli kağızların alınıb-satılmasında konkret tövsiyələr vermir.  n-
vestor  bu  informasiyanın  yalnız  qiymətli  kağızların  alqı-satqısını  həyata  keçirərkən  bir  meyar 
olaraq istifadə edə bilər. Reytinqin emitent üçün böyük faydası vardır. Reytinq emitentin qiymətli 
kağızının likvidliyini qaldırmağa kömək edir.  nkişaf etmiş bazarlarda bütün borc öhdəliklərinin 
reytinq qiyməti vardır və burada hansısa bir istiqrazın reytinqi olmadan alıb-satmaq çox çətindir. 
Sivilizasiyalı  bazar  emitent  tanınmış  reytinq  agentliklərinə  müraciət  etməyə  məcbur  edir  və 
burada  emitent  müəyyən  məbləğdə  pul  ödədikdən  sonra  mütəxəssis  analitiklə  onun  qiymətli 
kağızının keyfiyyətini yoxlayır və ona reytinq qiyməti verirlər. Beləliklə də effektli fond bazarla-
rında yalnız reytinq prosedurasından keçən istiqraz vərəqələri etibarlı hesab edilə bilər. Bu zaman 
istiqrazın qiymətini reytinq agentliyinin tərtib etdiyi kateqoriya əsasında müəyyən etmək olar. 
Reytinq  Amerikanın  kəşfidir  və  yetmiş  ildən  artıq  bir  inkişafa  malikdir  On  beş  il  əvvəl 
Avropa  bazarlarında  reytinq  kateqoriyası  yox  idi,  son  on  il  də  Avropa  bazarlarında  da  reytinq 
kateqoriyası  inkişaf  etməyə  başladı.  ABŞ  da  iki  ən  tanınmış  reytinq  agentliyi  vardır.  Bunlardan 
biri  "Standard  and  Poors"  agentliyidir  ki,  onun  əsası  1860-cı  ildə  qoyulub.  kinci  ən  tanınmış 
reytinq agentliyi isə "Moodys  nvestor Servises" agentliyidir. 
Reytinqi  3  əsas  istiqamətə  ayırmaq  olar:  sərbəst  reytinq;  finans  institutlarının  reytinqi; 
sənaye  şirkətlərinin  reytinqi.  Müstəqil  reytinq  iki  əsas  istiqamətdən  ibarətdir:  siyasi  və  iqtisadi 
risklərin  qiymətləndirilməsi.  Tədqiqatçılar  ilk  öncə  siyasi  riskin  qiymətləndirilməsindən 
başlayırlar.  lk  öncə  siyasi  sistem  öyrənilir.  Bura  hökumətin  quruluşu,  xalqın  iştirakı,  siyasi  qə-
rarların yerinə yetirilməsi zamanı konsensusun dərəcəsi, borc ödənilməsi imkanları və s. daxildir. 
Sonra  isə  ictimai  mühit  öyrənilir.  Bura  isə  həyat  səviyyəsi,  demokratik  vəziyyət  daxil  edilir. 
Sonuncu mərhələ isə beynəlxalq əlaqələrin öyrənilməsidir. 
Müstəqil  reytinqin  ikinci  bloku  iqtisadi  riskin  qiymətləndirilməsidir.  Əvvəlcə  ölkənin 
iqtisadi  potensialı,  ehtiyatları,  kapital  qoyuluşu,  istehsal  və  xidmət  dairələri    sferaları  öyrənilir. 
Sonra  dövlət  maliyyəsi  xarakterizə  edilir.  Burada  vergi  sistemi,  büdcə,  onun  xərcləri,  "dövlət 
borcunun  miqdarı  və  s.  səciyyələndirilir.  qtisadi  riskin  qiymətləndirilməsinin  üçüncü  bloku  pul 
sisteminin  vəziyyəti  və  inflyasiya  səviyyəsinin  analiz  edilməsidir. 
qtisadi  riskin 
qiymətləndirilməsi həmçinin də birbaşa tədiyə balansının vəziyyətindən asılıdır. Ən sonuncu xa-
rakteristika isə valyuta sisteminin vəziyyətinin necə olmasıdır. 

---