Microsoft Word bm8q Nuranu0259 Mahmudova docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 qarşıdurması məsələsi tezliklə, asanlıqla və birmənalı həll olunmayacaq, əksinə, bu qarşıdurma regionda gərginliyi daha da artıracaq [ 12, s. 104]. Çin Xalq Respublikasının da, siyasi-iqtisadi dirçəliş mərhələsini yaşayan və kifayət qədər mürəkkəb daxili problemləri olan dövlət kimi, Xəzər bölgəsinə və Mərkəzi Asiya regionuna iddialı olmağa məcburdur. Əhalisinin sayı Çini dünyanın ə n qüdrətli dövlətlər sırasında möhkəmləndirən faktor olması ilə yanaşı, həm də ən böyük problemlərindən biridir. Məlum olduğu kimi, Çinin əksər təsərrüfatı üçün yararlı sahələri Xuanxe və Yanzsı çaylarının ətrafında məhdud ərazilərdə yerləşir. Dünya əkin sahələrini 7%-nə malik olduğu halda, Çin dünya əhalisinin 24%-ni ə rzaqla təmin edilməsi məsələsini həll etməlidir. Digər böyük problem – bütün dünyada olduğu kimi, içməli su problemidir. Bu baxımdan Çinin hərbi-siyasi dairələrinin planlarında dünyanın ən böyük və təmiz su anbarı – Rusiyada yerləşən Baykal gölünün yer tutmasını heç də istisna etmək olmaz. Enerji problemlərinə gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, Çinin 2008-ci ildə neft istehlakı 365 mln t, hasilatı isə 189 mln t və göründüyü kimi kəsir 176 mln t, ya da təqribən 49% təşkil edir. Belə olduğu halda, təbii ki, Çin bütün sahələrdə sürətlə artan tələbatlarını ödəmək üçün yeni enerji mənbələrinə və bunların nəqli istiqamətlərinə öz maraqlarına uyğun nəzarəti ələ keçirmək planlarını qarşısına qoyaraq Xəzər regionunu nəzərində saxlayır. Maraqlıdır ki, Çin Rusiyanın “РАО ЕЭС России” şirkətindən elektrik enerjisi almaqdan qəti surətdə imtina etmişdi. Bununla bağlı, güman etmək olar ki, Çin bu addımı atarkən, Qazaxıstan və Türkmənistanla enerji sahəsində əməkdaşlıq etmək fikrində idi. Lakin ABŞ-ın Mərkəzi Asiyada möhkəmlənməsi bu məsələnin həllini çətinləşdirir. Ehtimal etmək olar ki, ABŞ-ın Əfqanıstana hərbi qüvvələrinin yeritməsinin səbəblərindən biri də məhz Çinin bu növ təşəbbüslərinin qarşısını almaq məqsədini güdürdü, çünki son illərdə ABŞ-Çin ticarət defisiti 100 mlrd dollara yaxınlaşır. Təbii ki, Çinə axan enerji daşıyıcılarının qarşısı alınsa onun iqtisadi dirçəlişi mümkünsüz olacaq və rəqabət imkanlarını zəiflədəcək. Buna görə Çin özünün və ABŞ-ın burada rəqibi olan Rusiya enerji daşıyıcılarına maraqlarını artıra bilər [12, s. 105 ]. 72 Tez-tez hərbi müdaxilələrə (Koreya, Vyetnam, raq,Əfqanıstan) üstünlük verən ABŞ-dan fərqli olaraq, Çin xarici siyasətində başqa üsullardan istifadə edir. Bununla bağlı Çində nəşr edilən “Tzefantzun bao” qəzeti yazır: “Coğrafi sərhədlərin hüdudlarından kənarda həyata keçirilən strateji rayon üzərində uzun müddət ərzində aparılan effektiv nəzarət sonda coğrafi sərhədlərin dəyişdirilməsinə gətirib çıxaracaq”. Etiraf etmək lazımdır ki, öz imkanlarına arxalanan belə incə və düşünülmüş siyasət Çinin bir dövlət kimi mövcudluğuna tarixən şərait yaradıb. [ 12, s. 105]. Son illərdə dinamik inkişaf edən Çinin yeni “böyük geoiqtisadi oyunda” – enerjidaşıyıcıları ilə zəngin Mərkəzi Asiyanın, o cümlədən, Xəzər regionun neft və qaz yataqlarının istismarında getdikcə artan fəal iştirak etmək cəhdləri müşahidə olunur. Çin strategiyasının hərəkətverici qüvvəsi isə yüksək iqtisadi inkişaf prosesində meydana çıxan enerjidaşıyıcılarına olan artan tələbatla şərtlənirdi. Cari yüzilliyin başlanğıcında Çin öz xarici siyasətinin “mərkəzi asiya” istiqamətində uzaqgörən geosiyasi məqsədlərinə müvafiq olaraq bütün Xəzəryanı dövlətlərlə, xüsüsən də Qazaxıstanla iqtisadi və siyasi əlaqələrini bir qədər genişləndirdi. [ 4, s. 174, 175] Çinin Xəzər bölgəsində böyük nüfuza malik olan, hətta ərazisində böyük miqdarda xam neft ehtiyatları mövcud olan Qazaxıstan kimi bir dövlətlə qonşu olması, üstəlik Uzaq Şərqin enerjiyə olan ehtiyacı səbəbindən neft boru xətti layihəsində Xəzər regionu ilə bağlı siyasət formalaşdırmaması mümkün deyil. Ə slində Çin bölgənin enerji mənbələrinə çoxdan bəri göz dikmişdi. Boru xəttinin çəkilməsi və nəqliyyatı məsələsində isə Çin Qazaxıstanla razılaşmalar vasitəsilə aktivlik göstərir. Çinin Xəzər bölgəsində neftlə bağlı strateji mənafeləri təkcə bundan ibarət olmayıb, başqa məsələləri də əhatə edir. Bölgədə güclü olmaq, iqtisadiyyatını gücləndirmək kimi məsələlər Çinin əsas strategiyasıdır. [ 11, s. 86, 87] Son iki onillikdə Çinin Xəzər regionuna artan marağı iki əsas səbəblə şə rtlənirdi: birincisi, ABŞ-ın regionda geosiyasi nəzarətinin güclənməsi və onun nüfuz dairəsinin birbaşa Çin sərhədlərinə yaxınlaşmasından açıq şəkildə ehtiyat 73 etməsi, ikincisi isə, son illər Çinin neft və neft məhsullarının idxal həcminin kəskin artması fonunda rəsmi Pekinin gələcək enerji təhlükəsizliyinin təminatı çərçivəsində Xəzərin neft və qaz ehtiyatlarına az da olsa, müəyyən dərəcədə çıxışını təmin etmək cəhdi. Ümumilikdə Çinin Xəzər regionunda, xüsusilə də regionun şərq hissəsində, getdikcə artan fəallığı ilə bağlı fundamental geoiqtisadi və geosiyasi maraqları mövcuddur. Bu hər şeydən əvvəl çin-qazax və çin-türkmən ə məkdaşlığının perspektivləri ilə bağlıdır. Belə ki, bu əməkdaşlığın nəticəsində Çin özünün yanacaq-energetika sektorunun inkişafı üçün mövcud xammal bazasını genişləndirmiş olacaq. Lakin, ABŞ-ın Mərkəzi Asiya regionuna daxil olması çin siyasətinin bu istiqamətinin reallaşmasını sual altında qoya bilər ki, bu da ÇXR-in birbaşa Rusiyanın enerji ehtiyatlarına olan marağının yenidən artması ilə nəticələnər. Təsadüfü deyil ki, XXI əsrdə Çin əsas diqqəti Rusiya və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə həm ikitərəfli, həm də Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində ə məkdaşlığın inkişafına yönəldir [ 4, s. 174, 175]. Hindistan üçün isə Xəzər regionu yalnız potensial enerji mənbəyi deyil, strateji mövqeyinə görə də böyük əhəmiyyət daşıyır. Mərkəzi Asiyada ekstremist dini təşkilatlar Hindistanın Cammu və Kəşmir bölgələrində bənzər hərəkatları gücləndirdiyi üçün regionda stabilliyin mövcudluğu Hindistanın daxili təhlükəsizliyinə təsir baxımından əhəmiyyətlidir. Xəzər regionunda Hindistanın maraqları və rolu aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər: - Hindistan Pakistanın regionda mövcudluğundan narahatlıq duyur və terrorizmlə mübarizə Hindistanı “Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı”nın yeni təhlükəsizlik razılaşmalarına qoşulmasına təşviq edir. Hindistan həmçinin terrorizmlə mübarizə ilə bağlı bəzi Xəzər dövlətləri ilə müqavilələr də imzalamışdır. - Xəzər neftindən istifadə Qərbi Asiyadan asılılığı azalda biləcəyi üçün Hindistanın uzunmüddətli enerji təhlükəsizliyini təmin etmək baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Hindistan Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan- Hindistan qaz boru kəmərinə üstünük verir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|