Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc
Yüklə 2,29 Mb.
|
68 Axı güllə də oğul, axı hədəf də oğul. Bəs mən neyləməliyəm? O oğulu tutmalı, bu oğulu tutmalı? Ya bu yolu tutmalı, ya o yolu tutmalı!»
Poemanın ən dramatik yerlərindən biri olan bu parçanı biz ona görə bütövlükdə misal gətirdik ki, Ben-Osmanın əsas faciəsi oxu- culara aydın olsun. Burada həm də şairin əsər boyu söyləmək istədiyi fikrin, necə deyərlər canı, cövhəri ifadə olunmuşdur. Oğullar arasında qılıncları və yolları çarpazlaşdıran kimdir? Müstəmləkəçilik, müs- təmləkəçiliyin dəyirmanına su tökənlər isə Ben-Osman kimi may- maqlardır. Ben-Osmanlar bir də ona görə təhlükəlidirlər ki, onlar işin faciəli aqibətini düşünmədən, müstəmləkəçilərlə əlbir olub gələcəkdə özünü çalmaq üçün şahmarlar hazırlayırlar. Belə şahmarlardan birini müəllif fransız qızı Nanadan olan Etyenin simasında müvəffəqiyyətlə təsvir etmişdir. Çox fikirləşdikdən sonra Etyenin tərəfinə keçməsinə baxmayaraq, Ben-Osman sonralar rahat otura bilmir, düşüncələr, mənəvi sarsıntılar girdabında fırlanır.Düşdüyü vəziyyətlər, keçirdiyi psixoloji əhval-ruhiyyələr nəticəsində gah Ben-Osman, gah da dönüb «Simon» olan, təbiətnidə tez-tez ikilik, dəyişkənlik baş verən bu ma- raqlı surəti şair gah Etyen, gah Mustafa, gah da həyatın özü ilə qar- şılaşdırır. Ben-Osman müxtəlif hadisələrin təsiri ilə beynində doğan, lakin məsləkinə zidd olan fikirlərdən heç vəchlə xilas ola bilmir. Əsərdə bu məsələnin izahı üçün müvəffəqiyyətlə verilmiş bədii detallar vardır. Ben-Osman oğlu Mustafanı evə çatdıraraq, onun nə üçün tarix müəllimi ilə sözləşdiyini öyrənir. Burada onun qəlbində atalıq hissləri baş qaldırır, təsəvvüründə oğlanlarını bir-biri ilə müqayisə edir, in- diyədək doğma balalarına müxtəlif münasibət bəslədiyi üçün ürəyində özünü töhmətləndirir. Ata ilə oğlun üz-üzə durduğu vaxt yaranan vəziyyət, psixoloji an şair tərəfindən çox yığcam verilmişdir:
Ben-Osman baxdıqca köks ötürürdü, Oğlunun mənalı baxışlarında O nələr görürdü, nələr görürdü: Bir həsrət, bir hörmət, bir də… məzəmmət.
69
Buradakı hissin hər üçü nə qədər səmimi, təbii, övladın atadan uma biləcəyi insani duyğulardır. Həmişə ictimai mübarizələrdən özünü kənarda tutmağa çalışan, həyatın nəşəsi ardınca qaçan Ben-Osman Əlcəzairdə başlanan milli- azadlıq hərəkatında bərk sarsılır, var-yoxunu yığıb Parisə qaçmaq istərkən inqilabçılar tərəfindən yaxalanır, varidatı əlindən alınır. Son- ralar biz Ben-Osmanı həm fransız döyüşçüləri, həm də Əlcəzair könüllüləri arasında görürük. Müəllif burada da tutarlı, yaddaqalan ştrixlər vasitəsilə Ben-Osmanın qəlbində doğan və tədricən inikşaf edən ikilik hissini, mütərəddidliyi açmağa müvəffəq olmuşdur. Ben-Osman fransız cəbhəsinə gələndə:
Döşündəki ordeni onun vəsiqəsiydi. Azadlıq cəbhəsinə gələndə: Burdasa ərəbliyi onun vəsiqəsiydi.
Ben-Osmanın döşundə Fransa hökumətinin legion ordeni varsa, damarlarında ərəb qanı axır. Ben-Osmanı bu məsələlər düşündürməyə bilməz. Onun xəcalət hissləri, daxili insanlaşması ba buradan başlayır. O, azadlıq ordusunun qaş-qabaqlı sıra nəfərlərini gördükcə xəcalət çəkir, içindən yanıb qovrulur. Bütün bu məsələləri izlədikcə adama elə gəlir ki, şair Ben-Osmanı islah edib, təcili «yaxşılar» sırasına qaytarmaq istəyir. Lakin belə olmur, hadisələr öz təbii axarı ilə davam edir, nəticədə Ben-Osman yeni və ağır bir zərbə alır:
Ana ilə bala verib əl-ələ, Simonu evindən atdılar çölə.
Ben-Osman həyatın ən sarsıdıcı, ən dəhşətli zərbəsini Mustafanın fransızlar tərəfindən asıldığı zaman alır. Bu səhnədə ata, Mustafanın nəşini qucaqlayarkən əyiləndə döşündən legion ordeni yerə düşür. O, vaxtı ilə ən böyük ideal hesab etdiyi bu ordenə indi bir paslı dəmir parçası qədər də etina etmir. Çox mənalı detaldır. Yalnız bu son və 70 ağır təkandan sonra Simon dönüb Ben-Osman olur. Lakin artıq gecdir. O, Səhrayi-Kəbirdə tənha dolaşır, yeridikcə ayağının altından qumlar da çəkilir, yıxılır, qalxır, yenə yıxılır. Deməli, vətənə arxa çevirənlərin ayağı altında torpaq da dayanmaz – şairin gəldiyi nəticə də budur. «Yollar və oğullar» poeması Bəxtiyarın bir sənətkar kimi inkişaf etdiyini, onda artıq təsvirin tərənnümə üstün gəldiyini, qələminin dolğun poetik lövhələr, kəskin dramatik konfliktlər, bir-birindən fərqlənən qüvvətli xarakterlər, tragik səhnələr yaratmaq bacarığını aydın göstərən bir əsər kimi qiymətləndirilməlidir.
«Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 1 avqust 1964 «MƏNİM ULDUZLARIM» Famil Meһdinin yeni şeirlər kitabı bu cür adlanır. Ulduzlar deyəndə şair, öz müasiri olan sovet adamlarını nəzərdə tutmuşdur. Ya- ratmaq, qurmaq eşqi ilə yaşayan, kommunizmin möһtəşəm binasının ucaldılmasında öz əməyi ilə iştirak edən һər kəs şairin sevimli dostu, sirdaşıdır:
İstərəm biriniz zəfər çalanda, Təbrikə mən gəlim һamıdan qabaq. Biriniz tutulub qəmgin olanda, Özüm telinizi sığallayaraq, Gülüb üzünüzə güldürüm sizi, Baxıb gözünüzə güldürüm sizi.
Poeziyamıza orijinal bir yolla gələn Famil Meһdi, һaqqında bəһs edəcəyimiz şeirlərdə də öz üslubuna sadiq qalmış, һeç kəsi təkrar etməmişdir. Familin orijinal yolla getdiyini deyəndə, biz, ilk növbədə, şairin konkret varlığın, һadisə və predmetin poetik mənasını kəşf edib, yığcam şəkildə, mümkün olduqca sadə və aydın bir dillə ifadə etməsini nəzərdə tuturuq. Bu mənada Famil Meһdinin indiki kitabında toplanan əsərləri də diqqəti cəlb edir. Kitabda verilən «Alın təri» şeirində söһbət gözəl və yaraşıqlı binalar ucaldan bir bənnanın һaqqında gedir və ilk baxışda adama elə gəlir ki, burada mətləb һəmin sənətkarın əməyinin tərənnümündən
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|