Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Rejissorluğun üslub problemləri
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rejissorluğun üslub problemləri
- Aydın Dadaşov
Rejissorluğun üslub problemləri 111 dramı adlandırmaqla əsərin “Etiraf” kimi digər adında da janr göstəricisi axtaran müəllifin təəssüfü əsərdə olduğu kimi tamaşada da üslub göstəricisinin itirildiyindən xəbər verir. Bu isə ilk növbədə partiya və dövlət qərarlarının ardınca ge- dən normativ ədəbiyyat və sənətin hər hansı bir mövzu – problem əlaqəsindən, struktur və onun tərkib hissələrindən, üslub göstəricilərindən və əlbəttə ki, janr təyinatından uzaq olduğunu təsdiqləyir. 25 fevral 1982 – ci ilin “Kommunist” qəzetindəki “Dinsizin tövbəsi” məqaləsində Cənnət Səlimovanın peşəkar üslubunu dəyərləndirən teatrşünas İsrafil İsrafilovun: “Bu rejissor yaradıcılığında psixologizmə, obrazların çoxşaxəli yozumuna meyl güclüdür. Onun yaradıcılığında əsas cəhət tamaşanın ali məqsədini daha güclü və daha səlist səslənmə- sinin qeydinə qalmasıdır” 106 fikirləri tədqiqat obyektinə mü- nasibətin dəqiqliyinin göstəricisidir. Ceyran Səfərovanın (İrina Perlova) edam səhnəsi ilə başlayan və bitən tamaşada döyüş dostlarının xilas məqa- mını gözləyən qəhrəmanın vaxt udmaq naminə etirafının illüstrativ canlanması şüurlu vətənpərvərliyi səciyyələndirsə də mozaik dramaturji model hadisələrin qavrayışına mane olur. İsrafil İsrafilovun: “Demək olar ki, heç bir səhnə əsərində oyun janrı barədə əvvəlcədən verilən müəllif təkidi və yaxud göstərişi yoxdur. Bu müəyyən mənada pyes üzə- rində yaradıcılıq işi apararkən teatra hüdudsuz müstəqillik vermək deməkdir. Lakin teatrın müəllif tərəfindən göstərilən belə bir “Etimad”dan necə istifadə etməsi az əhəmiyyətli de- yil. Teatrın ifrat sərbəstliyə meyl etməsi tamaşanın taleyi üçün acınacaqlı nəticə də verə bilər. Xoşbəxtlikdən tamaşa- dan aldığınız təəssürat belə bir həqiqəti dərk etməyə imkan 106 İ.Р. İsrafilov. Dinsizin tövbəsi . Komminist q. 25-02-1982. Aydın Dadaşov 112 verir ki, quruluşçu rejissor tamaşanın janrını dürüst tapmış və sona qədər onun xüsusiyyətini qoruyub saxlamağa çalış- mışdır. Rejissor öz işini qəhrəmanlıq dramı janrında təqdim edir” 107 fikirləri digər mülahizələrə imkan verir. Belə ki, müəllifi deyil, materialı səciyyələndirməklə gerçəkliyin obrazlı modelini yaradan janrın yoxluğu əsərin tələb olunan “tikinti materialından məhrum olmaq deməkdir”. Digər tərəfdən rejissorun tamaşaya “dürüst janr” tapması isə mümkünsüzdür. Tamaşanın finalındakı mövzu – xatirədə teatr institutunun aktyorluq fakültəsinin tələbəsi kimi Fridrix Şillerin “Orlean qızı” əsərinin qəhrəmanı Janna Darka kimi vətəni ilə vidalaşan Ceyranın məhv edilməsi ilə ideyası uğrunda ölümə gedən qəhrəmanın faciə sonluğu yaratması arxetip janrların qarışığını yaradır. Bütövlükdə isə XX əsrin ən böyük problemi olan faşizmə qarşı müx- təlif xalqların ayağa qalxması plakat janrını səciyyələn- dirir. Halbuki İmran Qasımovun Həsən Seyidbəyli ilə bir- gə yazdığı Tofiq Tağızadənin quruluş verdiyi “Uzaq sa- hillərdə” filminin ssenarisində italyan qızı Anjelikaya vurulub onu Bakıya, qumlu sahilli Abşerona aparmaq xə- yalı ilə yaşayan Mehdinin faşist gülləsindən məhvi bir gəncin puç olmuş arzularının vizual həllini verməklə mü- haribəyə qarşı yönələn məhəbbət salnaməsinə çevrilə bilirdi. *** Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının Tənqid Təb- liğ dövründə, 1926-cı ildə Mixail Afanasiyeviç Bulqako- vun “Zoyanın mənzili”, qırx ildən sonra “İvan Va- 107 İ.Р.İsrafilov. Dinsizin tövbəsi. Komminist q. 25-02-1982. Rejissorluğun üslub problemləri 113 siliyeviç” komediyalarına müraciət edilməsi və nəhayət 1982-ci ildə Cənnət Səlimovanın “Turbinlərin günləri” pyesinə quruluş verməsi M.A.Bulqakovun bu səhnəyə yenidən qayıtmasına şərait yaratdı. Bulqakovun ana nənəsinin Turbin soyadını yaşatdığı, 1918-19-cu illərdə hakimiyyətin fasiləsiz dəyişdiyi, Qırmızı ordunun hücumu altında bolşeviklərin gəlişi göstərilən bu pyesdə, topçu polkovnik 30 yaşlı Aleksey Vasilyeviç Turbin ideyaca müəllifin özünə yaxındır. Ölümü ilə belə katarsis yaradan Turbin ötən dövrün mənəvi dəyərlərinin məcmusuna çev- rilir. 1926-cı ildə Moskva Bədaye Teatrında Stanislavs- kinin bədii rəhbərliyi, İ. Sudakovun quruluşunda tamaşaya qoyulan “Turbinlərin günləri” pyesinin səhnə həyatı olduqca maraqlı olmaqla müəllifə şöhrət gətirdi. Xüsusən məmur, tacir dini zümrəsindən olanların öz sınmış talelərini səhnədə görənlərdə kəskin reaksiya yaradırdı. Müzakirələrdə pyesin siyasi zəifliyini desə də, artıq bir zümrə kimi məhv edilmiş Turbinlərin inqilab üçün təhlükəli olmadığını bildirən Myakovskinin müqavimətinə baxmayaraq qadağan olunsa da sonradan tamaşa dörd dəfə səhnəyə qoyulmaqla müharibəyə qədər min dəfədən artıq oynanılmışdır. Qeyd et- mək gərəkdir ki, Vladimir Basovun özünün ssenariləşdirərək 1976-cı ildə quruluş verdiyi “Turbinlərin günləri” filmində də Oleq Basilaşvili , Valentina Titovanın, Vasiliy Lanovoyun, Andrey Myaqkovun baş rolda oynadığı filmdə də pyesin mühiti yetərincə qorunur. Cənnət Səlimovanın 1983 – cü ildə Dövlət Rus Dram Teatrında verdiyi quruluşda da, amansız inqilabın təzyiqi altında dağılan, nəsillikcə özlərini Rusiya ərazilərinin ge- nişlənməsinə xidmət edən Turbinlər ailəsinin mənzilində hər kəsə doğma olan qədimi sobanın, iri kresloların, divar saatı- nın və digər əşyaların küncdə qalması, yaxın qohumların, Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|