1. Avtomatikanın
Yüklə 10,16 Mb.
|
| fənnindən MÜHAZİRƏ KONSPEKTİ BAKI–2023 1.Avtomatikanın inkişaf tarixi. 2.Əsas anlayışlar və araşdırmalar. Gəmi avtomatikası haqqında ümümi məlumat. Gəmi avtomatik idarəedici sistemində idarəedici hesablayıcı maşınların tətbiqi. Təzyiq və boşluq ölçən cihazlar. Tənzimlənmə sistemini elementlərinin növləri. hissedici Avtomatikanın inkişaf tarixi. Avtomatik tənzimləyicilər çoxdan lakin, onların sənayedə istifadəsinə 18-əsrdən başlanmışdır. Bu da buxar maşınlarının dövrlər sayının bəгаbər saxlanılması,müxtəlif mexanizmlərdə proseslerin müntəzəmliyi ilə əlaqədar olmuşdur.Dünyada ilk buxar qurğusunu yaratmış rus mexaniki İ.Polzunov öz isti qurğusunda üzgəcvari su qidalandırıcı tənzimləyicisini istifada etmişdir və bu maşın 1766-ci ildən işə buraxılmışdır. Az sonra ingilis mexaniki C.Vatl buxar maşın üçün dövrlər sayını tənzimləyən mərkəzdən qaçma tənzimləyicisi yaratmışdır. 19-cu əsrin əvvəlində buxar maşını dəniz gəmilərində muhərrik kimi istifadə ediləndən, onlara qulluq əl ilə görülürdü. Çünki buxar maşında işçi proseslərin gedişi yüksək deyildi. Texnikanın aşağı olması ilə bağlı tənzimlərin işləməsi az etibarlı idi. Sonralar elektrik avadanlıqlarının inkişafı mexanizmlərində işçi proseslərin sürətinin birdən qalxmasına gətirib çıxartdığı üçün maşınların və qurğuların əl ilə idarəsi çətinləşirdi və bəzən də olmıırdu. Müasir avtomatik tənzimləmə vasitələri yüksək etibarlığa malikdir. Hal-hazırda baş güc qurğularına və onun mexanizmlərinə qulluq kompleksli avtomatlaşdırma ilə görülür.Bu da qulluq edən şəxslərin miqdarının az olması,güc qurğularının ən sərfəli rejimlərdə istifadə edilməsinə imkan verir. Qurğuların kompleksli avtomatikası hesablayıcı maşınlardan istifadə edilir ki,bu da güc qurğularının rejiminin dəyişmə istiqamətini fasiləsiz olaraq analiz edir. Avtomatikanın müsbət cəhəti onda olacaq ki, onun elementlərinin iş prinsipini bilmək və onu düzgün tənzimləmək təmin edilsin. Əsas anlayışlar və araşdırmalar. Avtomatik sistemlər insanın iştiraki olmadan müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Muasir G.E.Q-ın avtomatik sistemlərlə təchiz edilməsi dəniz donanmasında yüksək potensialları olan qurğuların meydana gəlməsi ilə bağlrdır.İndiki zamanda energetika qurğuların gücünün artması onun işçi parametrlərinin (təzyiq,temperatur, sürət) yüksəlməsi yolu ilə nail oluna bilər. Lakin parametrlərinin yüksəlməsi mexanizmlərin muxtəlif elementlərdə işləməsinə və mexaniki gərginliklərin artmasına gətirib çıxanr. Belə mexanizmlərin işinə daim nəzarət lazımdır. İşçi parametrlərin normadan kənara çıxmasına tez reaksiya vermək və onları verilmiş istismar rejiminə uyğun saxlamaq lazımdır. Avtomatik sistemlər müxtəlif olurlar. G.E.Q-nın avtomatikasını təmin etmək üçün avtomatik tənzimləmə və idarəetmə, avtomatik mühafızə,siqnalizasiya və nəzarət,avtomatik işə buraxma və saxlama əməliyyatları istifada edilir. Avtomatik tənzimləmə sistemi (A.T.S)-bir biri ilə qarışıq əlaqədə və hərəkətdə olan tənzimlənən obyektdən və avtomatik tənzimləyəcilərdən ibarətdir. Avtomatik tənzimləyəci (Regulyator)-elə quruluşa deyilir ki,tənzimlənən obyekt xarici təsirlərdən asılı olmayaraq tənzimlənən kəmiyyəti avtomatik olaraq verilmiş qiymətlərdə saxlayır. Tənzimlənən kəmiyyət-fıziki göstəricidir.O,tənzimlənən obyektdə gedən proseslərin vəziyyətini xarakterizə edir. (Məs.suyun,yağın təzyiq və temperaturu, dövrlər sayı və s.) Akkumlyasiya qabiliyəti, bu obyektin yaratdığı mühüt (qaz,maye) və ya enerjidir (kinetik, potensial, istilik), işçi prosesdə iştirak edir. Akkumlyasiya dəyişəcək və son tənzimləyəcinin quruluşu dəyişəcək,mürəkkəbləşəcək. Oz-özünə tənzimləmə qabiliyyəti-ona deyilir ki, avtomatik tənzimləmə olmadıqda öz müntəzəmliyini saxlayır.Bərabərsizliklə çıxılarsa və bu qüvvələr yox olduqda, əvvəlki vəziyyətinə yenidən qayıtmasıdır. Gəmi avtomatikası haqqında ümümi məlumat. Müasir gəmiilər mürəkkəb mühəndis tikilisi olub, onun qurulmasında və istismarında elmin bütün sahələrindən- astronomiya və radiolakasiyadan tutmuş nüvə energetikası və avtomatikasınadək istifadə edilir. Bildiyimiz kimi, böyük okean gəmiləri ilə minlərlə sərnişin və on minlərlə ton yük daşınır. Belə gəmilərdə yüksək sürət əldə etmək üçün yüz minlərlə at gücündə güc qurğuları işlədilir.Bu gəmilərin elektrik stansiyasının gücü rayon elektrik stansiyasının gücündən və ya böyük sənaye kombinatı üçün qurulmuş elektrik qovşağının gücündən xeyli artıq olur . Müasir gəmilər ən yeni elektrik avadanlığı və gəmi qurğuları ilə təchiz edilmiş, bu qurğular kifayət qədər mexanikləşdirilib, avtomatlaşdırılmışdır. Gəmilərin yaxşı işləməsi, əsasən gəmi qurğularının etibarlı və effektli işləməsindən asılıdır. Hazırda gəmisürmə işində aşağıdakı komplek əməliyyatlar avtomatlaş-dırılmışdır: Gəminin verilmiş kurs üzrə hərəkət etdirilməsi və kursun verilmiş programa görə dəyişdirilməsi; Gəminin olduğu yerin coğrafi koordinatlarının təyini, yolunun korreksiya edilməsi və gəminin həqiqi yolunun (trayektoriyasının) xəritə üzrə çəkilməsi; Gəmilərin metroloji şəraitdən asılı olmayaraq bir birindən aralı getməsi; Dar yerlərdə üzmə; Metroloji pragnozun verdiyi məlumata görə əlverişli yolun secilməsi. Bu məsələlərin bəziləri həll edilmiş çox qismi tədbiq edilmişdir. Gəminin istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması avtomatik tənzimləmə sistemlərinin və birinci növbədə gəminin həqiqi coğrafi koordinatlarını göstərən vericilərin olmaması üzündən ləngiyir. Hazırda gəmilərdə qurulmuş giroskopların və gəminin sürətini ölçən cihazların göstərişinə əsasən gəmilərin olduğu yer böyük xəta ilə təyin edilir. Avtomatlaşdırmanın ikinci mərhələsində nəqliyyat gəmisinin ayrı ayrı istehsal prosesləri avtomatlaşdırılmışdır. Gəmisürmə prosesi vahid navigasiya sistemi vasitəsi ilə tam avtomatlaşdırılmışdır. Vahid navigasiya sistemi gəminin olduğu yerin coğrafi koordinatlarını tapmalı, gəminin verilmiş kurs üzrə hərəkıt etdirməli, kursu verilmiş programa görə dəyişdirməli, gəminin həqiqi hərəkət yolunu xəritəyə köçürməli, gəmilərin bir birinə nəzərən aralanmasını təyin etməli, gəminin dar, ensiz yerlərdə üzməsini və hesablanma vasitəsilə onun ən əlverişli yol üzrə hərəkət etməsini təmin etməlidir. Nəzarət, mühafizə və idarəetmə məsələləri, eləcədə enerjinin alınıb paylanması ilə elaqədar olan proseslərin hamısı vahid avtomatik sistem vasitəsilə yerinə yetirir. Gəminin ümumi sistemləri xüsusi mərkəzi idarəetmə sistemi tərəfindən iarə edilir. Gəminin doldurulması və boşaldılması proseslərinin idarə edilməsi, həmin proseslərə nəzarət ayrıca avtomatlaşdırılmışdır. Avtomatlaşdırılmanın üçüncü mərhələsində gəminin ayrı ayrı istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılmasindan onun kompleks avtomatlaşdırılmasına keçirilir. Bu halda gəmisürmə elektrik enerjisinin hasil edilməsi, paylanması və başqa məsələlər vahid mərkəzdə idarə edilir. Gəmiyə, onun bütün avadanlığı ilə birlikdə yükün bir məntəqədən digərinə vaxtında çatdırılmasını təmin edən vahid funksional sistem kimi baxılır. Bütün gəmi kompleks avtomatlaşdırıldıqda gəmidə xidmətçinin olmasına ehtiyac qalmır. Xidmətçi əvəzinə gəmiyə məsafədən vaxtaşırı nəzarət edilir vəya lazım gələrsə sahildən gəmidəki idarə etmə mərkəzinin işinə təsir göstərilmir. Göründüyü kimi, üçüncü mərhələ dəniz donanmasının istismarını keyfiyyətcə dəyişdirir. Gəmidə gəmi komandasının olmaması istismar xərclərini azaldır, xidmətçi heyətin təqsiri üzündən baş verən qəzalar nəticəsində lazım gələn təmirlərin xərci ixtisara düşür, baş mühərriklərin, köməkçi qurğu və mexanizmlərin istismar xarakteristikaları artır, gəminin yük götürmə qabiliyyəti artır, mexanizm və qurğuları daha əlverişli vəziyyətdə yerləşdirmək olar və bütün gəminin etibarlı işləməsi və təhlükəsizliyi təmin edir. Gəmidəki ayrı ayrı istehsal proseslərini və bütün gəminin idarə edəcək mürəkkəb avtomatlaşdırılmış idarə etmə sistemləri hesablama texnikası və idarə edici maşınların əsasında yaradılmışdır. 4.Gəmi idarəedici hesablayıcı maşınların Avtomatik tənzimləmə və idarə etmə sistemlərinə hesablaıyıcı maşınların tətbiqi proseslərin idarə etmə üsullarını təkmilləşdirir, qurğuların optimal rejimdə işləməsini təmin edir, prosesə təsir edən xarici amilləri nəzərə alır və lazım gəldikdə müvafiq korreksiyalar verir. Bu maşınlarla mürəkkəb istehsal proseslərini idarə etmək olur. Hesablayıcı maşınlar fasiləsiz və diskret təsir edən maşınlar kimi hazırlanır. Fasiləsiz təsir edən maşınlar həll ediləcək riyazi ifadəyə uyöğun fiziki blokların müəyyən struktur sxem üzrə yığılmasından alınır. Blokların hər biri müəyyən riyazi əməliyyat (toplama, çıxma, bölmə, vurma, inteqrallama və s.) icra edir. Maşının girişinə veriləcək riyazi kəmiyyətlər fasiləsiz dəyişən fiziki kəmiyyətlər (cərəyanlar, gərginliklər, bucaqlar və s.) halında verilir. Bütün riyazi əməliyyatlar fiziki kəmiyyətlər üzərində aparılır, son nəticələr isə rəqəmə çevrilir. Diskret təsir edən maşınlara isə məslənin həlli üçün rəqəmlər şəklinə verilmiş ədədlər üzərində ardıcıl hesablama aparılır. Məhz buna görə də diskret maşınlara rəqəmhesablayıcı maşınlar da deyilir. Maşına rəqəmlərdən əlavə müəyyən kodlarla komandalar da verilir. Ədədlər və komandalar birlikdə maşının programını təşkil edir. Bu maşınların fasiləsiz işləyən maşınlardan üstünlüyü onların məsləni böyük dəqiqliklə həll etməsi vvə universal olmasıdır. Elektron hesablayıcı maşınlar vasitəsilə ən müxtəlif məsələləri həll etmək olur. Elektron hesablayıcı maşınlar istifadə edilmə xarakterinə görə iki qrupa bölünür: 1.Universal maşınlar; 2.İdarəedici maşınlar; Universal maşınlarla istənilən məsələni cəld və yüksək dəqiqliklə həll etmək olur. Bunlara misal müasir (ES) tipli elektron hesablayıcı maşınları göstərmə olar. İdarə edici hesablayıcı maşınlarla istehsal prosesləri idarə edilir. Bunlara misal ‘ACBT’ və ‘CM’ elektron hesablayıcı ompleklərini göstərmək olar. İstənilən istehsal prosesinin (tənzimləmə obyektinin) hesablayıcı maşının iştirakı ilə avtomatlaşdırılma sistemi aşağıdaki hissələrdən ibarətdir: 1.İdarə olunan obyekt; 2.İnformasiya mənbəyi (vericilər); Alınan informasiyalar üzərində əməliyyat aparan çeviricilərə malik hesablayıcı qurğu; İcra qurğuları (tənzimləyicilər). İdarəedici maşın idarə olunan prosesin gedişi haqqında tələb olunan ilk informasiyaları çevirir, qəbul edilmiş riyazi alqoritmə görə həmin informasiyalar üzərində əməliyyat aparır və istehsal prosesinin ən əlverişli (optimal) idarə edilməsini təmin edən idarəedici signalları hazırlayır. Şəkildə elektron hesablayıcı maşının iştirakı ilə gəmidəki hər hansı prosesin avtomatik idarə edilmə sistemi (avtomatlaşdırılması) göstərilmişdir. 1 tənzimləmə obyektində prosesin gedişi haqqındakı informasiyalar 2informasiya vericilərindən 3verici bloka verilir. Şəkildə Elektron hesablayıcı maşının iştirakı ilə gəmidəki hər hansı prosesin avtomatik idarə edilmə sistemi göstərilmidir. Dəniz gəmiləri dəyişən atmosfer şəraitində sahildən çox-çox uzaqlarda üzdükləri üçün onların bütün qurğularına yüksək tələblər irəli sürülür. Gəmi qurğuları elə hazırlanmalı və elə istismar edilməlidir ki, min saatlarla fasiləsiz işləyə bilsin, çünki bu qurğuların sıradan çıxması ağır nəticələrə , hətta gəmi və sərnişinlərin məhvinə də səbəb ola bilər. Gəmi qurğularının normal rejimdə işləməsi və istismar xərclərinin azaldılması üçün həmin qurğular avtomatlaşdırılmalıdır. Onların get-gedə təkmilləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması daha güclü, yüngül və iqtisadi cəhətdən əlverişli qurğuların yaradılmasına imkan verir. Odur ki, son illər gəmi qurğularının mexanikləşdirilməsinə və avtomatlaşdırılmasına xüsusilə böyük əhəmiyyət verilir. Hazırda gəmi inşaası sənayesi qarşısında gəmi qurğularının kompleks avtomatlaşdırılması məsələsi durur. Ölkəmizdə dəniz donanması gəmilərinin avtomatlaşdırılmasına XX əsrin əvvəllərindən başlanmışdır. İlk dəfə ancaq ağır gəmilərdə qüllə artilleriyası qurğuları avtomatlaşdırılmışdır. Sonralar başqa gəmi mexanizmlərinin intiqalında avtomatika elementləri tətbiq edilmişdir. Daha sonralar sükan qurğuları izləyici sistemlər vasitəsilə idarə edilmiş, qazan və avar qurğuları avtomatlaşdırılmışdır. İlk mərhələdə gəmi qurğuları rele-kontaktor elementləri əsasında avtomatlaşdırılmışdır. Sonralar gəmi avtomatikasında elektrik- maşın və maqnit gücləndiriciləri tətbiq edilmişdir. Son illər gəmi avtomatikası sistemlərində yarımkeçiricilərdən və idarəedici hesablayıcı maşınlardan da istifadə edirlər. Gəmilərin coğrafi koordinatını təyin etmək üçün astronomiya və radionaviqasiyaya əsaslanan başqa üsüllar da vardır.Bunlardan radionaviqasiya sistemləri daha əlverişlidir Gəminin energetika qurğularının avtomatlaşdırılması sahəsində,birinci növbədə baş müharriklərin məsafədən avtomatik idarə edilməsi,baş mühərriklərə və köməkçi qazanlara xidmət edən köməkçi qurğuların,mexanizmlərin və sistemlərin avtomatlaşdırılması, baş qazan qurğ lalarının işinə edilmısi,energetik qurğularının işinə avtomatik nəzarət və s. məsələlər həll edilmıliməlidir.Qəza hallarında generatorun biri çıxdıqda ikincisini avtomatik olaraq işə salmaq, işləyən generatorlar artıq yükləndikdə əlavə generatoru işə qoşmaq,avar qurğusuna xidmət edən qurğuları məsafədən idarə etmək və s.məsələlər də energetika qurğularının avtomatlaşdırilmasına aiddir.Eləcə də gəmidə kabel şəbəkəsinin izolyasiyasına və akkumlyatorlar batareyasında elektrolitin səviyyəsinə nəzarət işi avtomatlaşdırılmalıdır. Elektrik qurğularının ömrünü uzatmaq və etibarlı işini təmin etmək üçün kontaktsız sxemlər ğeniş tətbiq edilir. Təzyiq və boşluq ölçən cihazlar. Buxarın,qazın və ya mayenin təzyiqi vahid sahəyə təsir edən normal qüvvə ilə təyin edilir. Ölçülən təzyiqin təyinatına və olçmə həddinə görə bölünürlər: manometrlər, vakumetrlər və manovakumetrlər. Olçülən təzyiqə görə cihazların iş prinsipi 2-qrupa bölünür: -Yaylı (təzyiqi bilavasitə borlu yayla ölçür), membranlı və ya silfonlu. -Mayeli: burada təzyiq cihaza tökülmür mayenin səviyyələr fərqi ilə ölçülür. Gəmi qurğularının istismarı geniş yayılan boru yaylı manometrlərdir (Burdan besu). Bu boru (3) el lips şəkillidir və hissedici elementdir. Borunun üç hissəsi dişli mmmmm olan (2) itələciyə (8) birləşib və o dişli çarxl (4) əlaqəyə girib. Dişli çarxın oxunda isə əqrəb (7) bərkidilib ölçülən mühiti təzyiqi boruya (1) daxil olaraq boru yayın (3) ucunu hərəkətə gətirir,o da ö növbəsində cihazın bölgüsü (6) üzərində olan əqrəbi çəkir. Kiçik təzyiqləı (boşluğu) ölçmək üçün maye manometrlərdən istifdə edilir (şək.36a). Sadə maye manomet "U" şəkilli şüşə borudan (1), şkaladan (2) ibarətdir ki, bu bölgülər mm lə göstərilmişdir. Ölçülən təzyiqin qiymətindən asılı olaraq şüşə boru rənglənmi su və ya civə ilə doldurula bilər. Borunun bir ucu atmosferlə, o biri ucu isə ölçülə mühitə birləşir. Mayenin iki göstəriciləri arasında olan h-hündürlüyü mm su sütun və ya civə sütununa uygun təzyiq gösterir. Membranlı manometıiərdə membran kamerası olur. Təzyiqin (qaz və maye təsirindən membran əyilir, sterjini hərəkətə gətirərək sektora sonra gösterici əqrəb tesir edir. Bu manometrlərin „ I" cəhəti qalıq deformasiyanın olmasıdıı Membranlı manometrlərdə ölçmə tezyiq həddi 30 kq/sm2-dir. Vakumetr boşluğu ölçmək üçündür. Konstruksiyası və iş prinsipinə gör borulu manometrlə eynidir. Lakin vakumetrin çox elastik yayı var ki,o da kiçil təzyiqləri ölçməyə imkan verir və hissetmə qabiliyyətinə malikdir. Cihazın şkalası mm su səviyyəsinə bölünüb. Vakumetrlər hava filtirində,buxar-turbinli kondensatorlarında, nasosun sovurma borusunda istifdə edilir. Manovakumetrlər - elə cihazlara deyilir ki, onun vəzifəsi artıq təzyiqi v. vaakumu ölçmək üçündür. Cihazın şkalası iki hissəyə bölünür. Orta hissənin yuxarısında sıfır (0) yerləşib. Manovakumetrbr mərkəzdənqaçma nasoslarında soyuducu qurğuların kompressorlarında goyula bilər. Bəzi nallarda işçi mühitin tezyiqlər fərqini ölçmək lazım gəlir. Məs: yağı: təzyiqi filtirəcən və ondan sonra. Bunun üçün differensial manometrlərdən istifadə edilir. Burada hissedici element iki biri-birinə oxşayan boru yaylarından (5-Hi ibarətdir. Boruların uçları (1) və (7) ştukerlərinə birləşib. Boruların axır tərətləri dişli sektorlarla,hərəkət edən şkala (2) ilə və əqrəblə (4) birləşib. Cihazın həmçinir hərəkət etməyən şkalası da (3) var. Ştuser (1) filtirəcən təzyiqi 4kq/sm2olan yağ magistralına,ştuser (7) isə filtirdən souran təzyiqi 2,4kq/sm2olan yağ magistralına birləşib. Bu halda əqrəb və hərəkət edən şkala uyğun olan təzyiqləri,eyni vaxtda hərəkət edən şkalada əqrəb təzyiqlər fərqini yəni, 1,6 kq/sm2 göstərir. Bu manometrin „+" cəhəti böyük hissetmə qabiliyyətinə malikdir, kiçik və böyük təzyiqləri (0,2^10 kq/sm) ölçə bibr. Çatışmayan cəhəti ondadır ki, boru yayları tez-tez tutulur və tez-tez yeyilir. Vakumetr elastik yayın vasitəsilə boşluqlarda olan kiçik təzyiqləri ölçür. Manovakumetrlər artıq təzyiqi və vakumu ölçür. Tənzimlənmə sistemini elementlərinin növləri. Bu elementlər tənzimlənən və ya ölçülən kəmiyyətlərə görə siniflərə bölünür. Təzyiq və təzyiqlər fərqini ölçən hissedici elementlər. Təzyiq hissedici elementlərə (şəkil 1.) aiddir: Yastı elastik membranlar. Burdon tipli borular(manometrik). Helikoidal yaylar. Silfonlar. Şəkil 1. Təzyiq hissedici elementlər. -Membran tipli hissedici elementar kiçik təzyiqlərdə istifadə olunur. Membranın materialı metal falgadan(vərəqdən) və aerostatik parçadan istifadə olunur. Bu membranlar böyük hissetmə qabiliyyətinə malikdir və təzyiq 1 mm su sütutunda dəyişdikdə 10+- 40 qram təsir qüvvəsi yaradır. Ölçülən təzyiq 0,5-5 kq/kv.sm, olan sistemlərdə membranlar polietilen,yoğun rezin və dürit rezindən istifadə olunur -Burdon borusu və ya manometrik borular radius üzrə əyilmiş metal borudur(bunlar çox vaxt mano və vaakumetr kimi istifada olunur). -Helikoidal yaylı borular spiral şəkilli olurlar. Bu borunun içərisində təzyiq artdıqca borunun uzunluğu da artır və tənzimlənən orqana təsir edir. -Silfonlu hissedici elementlər dalğavari olurlar və onun ölçdüyü təzyiqin diapazonu silfonun materialından,qatlarından və dalgaların miqdarından asılıdır. Silfonlar bürüncdən və paslanmayan poladdan hazırlanır. Təzyiqlər fərqi ölçən hissedici elementlər mayeni və ya qazın sərfıyyatını həmçinin də borularda olan müqavimətləri ölçmək üçündür. Kiçik təzyiq fərqlərinin ölçülməsində membranlı hissedici elementlər istifada olunur. Bu membranlar elastikli,aerostat rezindən və falqadan düzəldilir. Olçülən təzyiqlər Pl və P2 membranın fəzasınd iki tərəfli ona təsir edir. Bu təzyiqlər fərqi dəyişdikcə membran az təzyiq tərəfə əyiləcək və çıxış siqnal verəcək. Silfonlu təzyiqlər fərqi ölçən hissedici elementlərdə ölçmə diapazonu membrandan genişdir. Bu element eyni sahəsi olan iki silfondur, silfonlar birləşdirən ümumi qoldan və qolun hərəkətinə müntəzəmlik verən yaydan ibarətdir. İş prinsipi membranlı hissedici elementlərin iş prinsipi kimidi 7.Temperatur ölçən hissedici elementlər. Temperatur ölçən hissedici elementbrə (şəkil 2) aiddir: a)Mayeli və buxar mayeli: temperatur hissedici elementlər (Т.Н.E) termobalondan -(1), kapilyar borucuqdan-(2) və silfon kamerasından-(3) ibarətdir. Bu boruların daxili fəzası ölçülən temperaturun diapazonundan asılı olaraq qliserinlə,civə ilə doldurula bilər. Termobalon ölçülən mühitin içərisində yerləşdirilir və bu mühitin temperaturu dəyişdikdə silfonun daxilində olan maye genişlənir və onun üst hissəsinə təsir edərək gol (5) vasitəsilə tənzimləyici organı və ya gücləndiricini hərəkətə gətirir. б)Dilotometrik hissedici elementin iş prinsipi ayrı-ayrı metalların xətti genişlənməsindən aslıdır. Dilotometrik misdən və sinkdən hazırlanır. Borunun aşağı hissasi flanesə o biri ucu isə sterjenə bərkidilir. Sterjen isə 8 qolu vastəsilə tənzimləyici orqana В hərəkəti verir. Bu elementlər güclü mühərriklərin soyutma sistemində istifada olunur. Çünki bu metallarin xətti genişlənməsi aşağıdır. в) Bimetalik temperatur hissedici elementlər bir-birinə birləşən iki metaldan ibarətdir. Metalin birinin xətti genişlənmə əmsalı sıfıra bərabərdir. İkinci isə müəyyən qiymətə çatır. Temperatur dəyişdikdə bu Şəkil 2. Temperatur ölçən hissedici elementlər. iki metal eyni vəziyyətdə uzanmır.Bu da metalların əyilməsinə gətirib çıxardır və tənzimlənən orqanı hərəkətə gətirir. Bu elementin çatışmayan cəhəti yüksək dəqiqliklə ölçməməsidir. г)Termoelektrik hissedici elementlər (termorezistor). Bu element yüksək temperatur tətbiq edilən güc qurğularında istifadə olunur. Hissedici element burada termoelektrik termometrlər bir-biri ilə ucları elementlə birləşən iki müxtəlif metaldir. Bu metalların üstü xususi izolizasiya ilə boru ilə bağlanmışdır. Temperatur fərqinə metallar arasında termoelektrik hərəkət qüvvəsi əmələ gətirir və bu hərəkət milli voltimetirlə ölçülür. О isə öz növbəsində mühitə siqnal verir. Mühazirə №2 Gəmi dizel qurğularının avtomatlaşdırılması haqqında anlayış. Baş və köməkçi mühərriklərin avtomatik idarə olunması. Dizel generatorların avtomatik idarə sistemləri. Mühazirənin panı: 1.Gəmi dizel qurğularının avtomatlaşdırılması haqqında anlayış. 2.DYM-inin dövrlər sayının avtomatik tənzimlənməsi. DYM-inin avtomatik idarə olunması. DYM-inin avtomatik idarə olunmasının sxeminin təhlili. Qəza həyəcan (mühavizə) siqnaliza sisteminin sxeminin təhlili. 6.Gəmi dizel generatorlarının avtomatikasıninin qrupları. Gəmi dizel qurğularının avtomatlaşdırılması haqqında anlayış. Gəmi güc qurğularında daxili yanma mühərriklərindən- gəminin hərəkətini təmin edən əsas mühərrik və generatorları, nasosları və s. mexanizmləri hərəkətə gətirmək üçün köməkçi mühərrik kimi istifadə edilir. Gəmi dizel qurğularının avtomatlaşdırılması, gəmilərin kompleks avtomatlaşdırılması kimi əsas məsələlərindən biridir. Odur ki, gəminin digər mühüm qurğuları ilə yanaşı dizel qurğularının da avtomatlaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Gəmi dizel qurğularında üç əsas göstəriciləri tənzimləmək vacib məsələdi: mühərrikin dövrlər sayını, soyudulma sistemində soyuducu suyun temperaturunu və yağlanma sistemində yağın temperaturunu. Bu tənzimlənən göstəricilərin bir-birinə çox az təsir etdiyindən dizel qurğusunun dinamikasını nəzərdən keçirərkən ona, adətən, ayrılıqda dövrlər sayınına görə tənzimləmə obyekti, suyun temperaturuna görə tənzimləmə obyekti və yağın temperaturuna görə tənzimləmə obyekti kimi baxılır. Mühərrikin dövrlər sayı, gəmi dizel qurğusunun əsas tənzimləmə parametri sayılır. Məlumdur ki, dizel mühərrikinin gücü onun dirsəkli valının dövrlər sayından asılıdır. Mühərrikin nominal güc verməsi üçün valın fırlanma sürəti (dövrlər sayı) öz nominal qiymətində sabit saxlanılmalıdır. Bu məqsədlə bir sıra müxtəlif növ avtomatik tənzimləmə sistemləri təklif edilmişdir. Mühərrikin valının fırlanma sürətini, onun silindrlərinə verilən yanacağın miqdarını dəyişdirməklə tənzimlənir. Müəyyən edilmişdir ki, vinti fırlandıran dizel mühərrikinin dövrləri sayını tənzimləyərkən o, bir tənzimləmə obyekti kimi orta və tam yüklərdə böyük özünütənzimləməyə malik olur. Mühərrikin soyudulması və yağlanması sitemində temperatur rejiminin avtomatik tənzimlənməsi də dizel qurğuları üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir . Temperatur rejimini sabit saxlamaq üçün avtomatik tənzimləmə sistemindən istifadə edilməsi, mühərrikin optimal temperatur rejimində işləməsinə, yanacağın az sərf edilməsinə və əl əməyinin azalmasına səbəb olur. Bundan əlavə, bu sistem mühərrikin uzun müddət təmirsiz işləməsini təmin edir. Gəmi dizel qurğularını kompleks avtomatlaşdırmaq üçün göstərilən avtomatik tənzimləmə sistemləri ilə yanaşı qəza-xəbərdarlıq siqnalizasiya sistemləri ilə də təchiz edilir. Dizelin dövrələr sayının avtomatik tənzimlənməsi. Dizelin dövrlər sayının avtomatik tənzimlənməsi sxemini təhlil etməzdən əvvəl həmin mühərriklərin növləri və bu məqsədlə istifadə olunan tənzimləyicilərə nəzər yetirək. Gəmi dizel mühərrikləri, əsas və köməkçi mühərriklərə bölünür. Avar vintini hərəkətə gətirən əsas mühərriklər dəyişən sürət və yük rejimlərində işləyir. Odur ki, dövrlər sayı tənzimləyicisi idarə postundan verilən sürətlər intervalında istənilən sürət rejimini sabit saxlamalıdır. Belə tənzimləyicilərə çoxejimli tənzimləyicilər (vserejimnıye requlyatorı) deyilir. Köməkçi dizel mühərriklər isə köməkçi (generator,nasos və s.) mexanizmləri hərəkətə gətirmək üçündür. Köməkçi mexanizmlər vəzifəsində adətən, dizel-generatorlardan istifadə olunur. Bu qurğular dəyişən yük rejimlərində sabit sürətlə işləməlidir. Odur ki, belə mühərrikin, dövrlər sayı tənzimləyicisi generatorun elektrik yükünün geniş hədlər daxilində dəyişməsindən asılı olmayaraq mühərrikin sürətini sabit saxlamalıdır. Belə tənzimləyicilərə birrejimlitənzimləyicilərdeyilir. Bəzən istismar zamanı avar pərinin açılıb düşməsi və ya onun sınması, yaxud da fırtına baş verdikdə vintin sudan çıxması nəticəsində əsas mühərrikin yükü kəskin sürətdə azalır. Bu zaman mühərrikin dövrlər sayı kəskin artır,bu da mühərrikin dağılmasına səbəb ola bilər. Bunun qarşısını almaq məqsədi ilə hədd tənzimləyicisindən istifadə edilir, həmin tənzimləyici ancaq mühərrikin fırlanma sürəti buraxıla bilən həddi keçdikdə işə düşür və mühərrikə yanacaq verilməsini tamamilə dayandırır. Dizelin dövrlər sayının buraxıla bilən həddən kiçik qiymətində hədd tənzimləyicisi mühərrikə verilən yanacağın miqdarına təsir göstərmir. Dizel mühərriklərinin dövrlər sayını tənzimləmək üçün istifadə olunan tənzimləyicilər sərt və ya elastik (izodrom) əks-rabitəli olur. Şəkil 3-də sərt əks-rabitəli tənzimləyici ilə mühərrikin dövrlər sayının avtomatik tənzimlənməsi sxemi verilmişdir. Bu avtomatik tənzimləmə sisteminin iş prinsipini nəzərdən keçirək. Mühərrikin dövrlər sayı dəyişdikdə, məsələn, verilmiş-qiymətə nəzərən artdıqda, I mərkəzdənqaçma həssas elementinin kürələri aralanır və 2 muftası 4 zolotnikini 3 linki vasitəsilə aşağı hərəkət etdirir. Bu zaman zolotnik yağ gələn kanalı açaraq yağ, 6 porşeninin altındakı fəzaya daxil olur. Porşen yağın təzyiqi altında yuxarı qalxaraq 7 linki 9 yanacaq nasosunun 8 qolunu hərəkət etdirir. Nəticədə dizelin silindrinə verilən yanacağın miqdarı azalır onun dövrlər sayı verilmiş qiymətə enir. Dizelin dövrlər sayı azaldıqda isə tənzimləmə sistemi əksinə işləyib mühərrikin silindrinə verilən yanacağın miqdarını artırır. Beləliklə, baxdığımız avtomatik tənzimləmə sistemi dizelin dövrlər sayını həmişə verilmiş qiymətdə sabit saxlayır. Dizel mühərrikinin Bu sistemlərin nöqsan cəhəti ondadır ki, yük dəyişdikdə tənzimləmə parametri keçid prosesinin sonunda öz əvvəlki qiymətinə qayıda bilmir, yəni tənzimləyici müəyyən statik xəta ilə işləyir. Baxdığımız sistemdən, izodrom əks-rabitəli sistemə keçmək üçün sxemə izodrom element əlavə edilir. Belə sistemlərdə izodrom əks-rabitə, sərt əks-rabitədən fərqli olaraq şəkil 13-də göstərilən çevirici elementə ancaq tənzimləmə prosesini keçid rejimlərində təsir edir. Qərarlaşmış rejimə yaxınlaşdıqca elastik əks-rabitənin təsiri sıfradək azalır və tənzimləmə parametri öz əvvəlki qiymətinə qayıdır. Mühərriklərin kapitan körpüsündən idarə olunması bu sistemin sadələşməsini tələb edir. Əyər istismar olunan mühərriklərin işə buraxılması,saxlanması və revers olunması avtomatik idarə olunmursa, belə idarəolunma sistemləri müasir tələblərə cavab vermir. Mühərriklərin avtomatik idarə olunması və dövrlər sayının rəvan olaraq dəyişməsi, bir dəstəyin (rukoyatka) köməyi ilə həyta keçirilməlidir. Şəkil 4-də hava sistemli birləşmələrindən istifsdə etməklə (pnevmatik idarəetmə sistemi) mühərriklərin avtomatik idarə olunma sisteminin sxemi verilir.Mühərriklərin üstündəki idarəetmə pultunda valin üzərində iki ədəd 28 və 29 yumruğabənzər şaybalar,37 yanacağ verici eksentriki, 8 qarmağlı yanacağ verici mexanizmi və 38 dempferi yerləşir. İdarəetmə pultunun çölündə 35 dəstəyi və mühərrikləri kapitan körpüsündən idarə etmək üçün 27 dişli çarxı və yaxud şkif quraşdırılır. İdarəetmə dəstəyi 35 ”DUR” vəziyyətində olduğu zaman 30 və 32 klapanları bağlı, buraxıcı relenin zolotnikli klapanı 3 isə açıq olur. Bu zaman 37 eksentriki və 39 qolunun köməyi ilə 25 yanacağ verici reyka “0” vəziyyətinə gətirilir.Sıxılmış hava 5 borusu vasitəsi ilə 3 klapanından keçərək 30 və 32 klapanlarının gövdəsinə daxil olur. İdarəetmə dəstəyi 35 - i “GERİYƏ” vəziyyətinə gətirdikdə, 28 yumruğabənzər şaybası 30 klapanını açır,eksentrik 37 isə 39 qolunun yuxarı çiynini azad edir,lakin buna baxmayaraq 25 reykası sola hərəkət edə bilmir,çünki qarmağ 8 onu,(yanacağın verilməsini) “0” vəziyyətində saxlayır. Sıxılmış hava 5 borusu ilə 3 və 30 açığ klapanlarından keçərək, boru 14 vasitəsi ilə 42 revers silindrinin sağ boşluğuna daxil olur,nəticədə porşen və onunla birlikdə mühərrikin paylayıcı valı 24 də sol kənar nöqtəyə qədər hərəkət edir. Bunun nəticəsində 42 revers silindrinin pəncərəsi açılır və sıxılmış hava 43 borusu ilə 21 porşenli 19 buraxıcı silindrinə və 8 qarmağının 41 porşenli silindrinə daxil olur. Sıxılmış havanın təsiri ilə 21 porşeni yuxarı qalxmağa başlayır və itələyici 20 ilə birlikdə 18 porşenini də yuxarı qaldırır. Porşen 18 yuxarı vəziyyətdə olduğu zaman 17 borusunu bağlayır və eyni zamanda 15 baş buraxıcı klapanının üstündəki sıxılmlş hava 13 borusu ilə 20 itələyicisinin kanalı və gövdədəki pəncərədən atmosferə çıxır. Bundan sonra sıxılmış havanın baş buraxıcı klapana 15 aşağıdan etdiyi təsirin nəticəsində o tez açılır,boşaldıcı klapan 16 isə bağlanır. 12 borusu ilə verilən sıxılmış hava15 baş buraxıcı klapandan keçərək 14 buraxıcı magistralına və buraxıcı hava paylayıcısının 22 zolotniklərinə və mühərrikin silindrlərinin buraxıcı klapanlarına 11 daxil olur. Mühərrikin silinrlərinə sxılmış havanın daxil olması nəticəsində dirsəkli val idarəetmə dəstəyinin 35 “GERİYƏ” qoyulmuş vəziyyətinə uyğun olaraq fırlanmağa başlayır. Sıxılmış havanın təsiri ilə porşen 41 yuxarı hərəkət edir, nəticədə 8 qarmağı 39 qolunu buraxır və 36 yayının təsiri altında, yanacağ nasoslarının reykası 25 hərəkətini sola, 39 qolunun yuxarı roliki 37 eksentrikinə çatana kimi davam etdirir. Yanacağın artırılması istiqamətində 25 reykasının rəvan hərəkət etməsi, 33 drosselli və 34 birtərəfli (nevozvratnıy) klapanları olan dempferin təsiri nəticəsində baş verir. Şəkil 4. Mühərrikin avtomatik idarə olunma sxemi. Buraxıcı relenin yük qolunun təsiri altında 4 muftası sağa hərəkət edir, ona görə də qol 7 saat əqrəbi istiqamətində dönərək 1 yayını dartır, 3 klapanı bağlanır və 9,14,43 borularındakı sıxılmış hava onun (3) ştokundan atmosferə buraxılır.Havanın təzyiqi altında porşen 18 aşağı düşür və sıxılmış hava 12,13,17 və 26 borularından 15 baş buraxıcı klapanın gövdəsinə daxil olur və onu bağlayır. 41 porşeni,8 qarmağı yayın təsiri ilə aşağı düşür, beləliklə o, 25 yanacağ reykasını “0” vəziyyətində fiksasiya etməyə başlayır. Mühərrik verilmiş istiqamətdə “GERİYƏ” işləməyə başlayır, bunula da işəsalma (PUSK) prosesi başa çatmış olur. 35 dəstəyini “İRƏLİ” vəziyyətindən “GERİYƏ” vəziyyətinə, yaxud əksinə dəyişərkən ”DUR” vəziyyəti üzərində dayanmadan keçmək olar. Bu zaman revers aşağıdakı ardıcıllıqla gedir.35 dəstəyi ”DUR” vəziyyətinin üzərindən keçdiyi anda 8 qarmağı işə düşür və 25 yanacağ reykasını “0” vəziyyətində saxlayır. Mühərrik dayanmağa başlayır. Dövrlər sayı mühərriki təhlükəsiz əks istiqamətdə buraxmaq mümkün olan həddinə çatdıqda, buraxıcı relenin 3 klapanı işə düşür,nəticədə 5 borusundan daxil olan sıxılmış hava, buraxıcı relenin 3 klapanından və pultun 32 klapanından keçir. Bundan sonra sistem yuxarıda göstərildiyi kimi çalışacaq yəni mühərrik 35 dəstəyinin qoyulduğu yeni istiqamətə uyğun olaraq işləməyə başlaycağ. Buraxıcı relenin klapanı 3 silfon 2 ilə tarazlaşır. Sistem 10 buraxıcı sıxılmış hava balonlarından gələn və azaldıcı klapanından (reduksion) 6 keçərək təzyiqi 15 atmosfer olan hava ilə qidalanır. Mühərrikin qəza vəziyyətində idarə olunması üçün 40 dəstəyi, 23 zolotniki, 44 altıbucaqlısı və 45 porşeni nəzərdə tutulub. Soyuducu suyun temperaturunun avtomatik tənzim olunması ilə yanaşı, mühərrikin təhlükəsiz idarə olunmasına nəzarət etmək məqsədi ilə məsafədən avtomatik idarəetmə sisteminə, avtomatik həyəcan siqnalı və müdafiə cihazları da əlavə olunur. Gəmi güc qurğularının isrismarı zamanı təcrübə göstərir ki, qəza vəziyyətinin yaranmasının əsas səbəbləri yağlama və soyutma sistemlərinin normal iş rejiminin pozulmasından və bu sistemlərdə əmələ gələn nasazlıqlardır. Mühərriklərdə səs siqnalı və mühafizə cihazlarının quraşdırılmasında məqsəd, təhlükəli qəza siqnalını vermək və avtomatik olaraq dayandırmaqdır. Belə sistemdə ilkin datçik yağın təzyiqinin dəyişməsinə və yağ sistemində yağın,soyuducu sistemdə isə suyun temperaturuna reaksiya verir. Şəkil 5-də gəmi dizel mühərrikinin qəza həyəcan (mühavizə) siqnalızasiya sisteminin sxemi verilmişdir. Şəkil 5.Qəza həyəcan (mühavizə) siqnalizasiya sisteminin sxemi. Dizel mühərriki işə buraxılan zaman, qidalandırıcı dövrəyə avtomatik olaraq yaşıl lampa Л1 qoşulur və bütün iş zamanı yanır. Yağlama və ya soyuducu sisremlərin hər hansı birində nasazlıq baş verərsə (yağ sistemidə təzyiq aşağı düşərsə və yaxud bu sistemlərdə temperatur qalxarsa), PTB, PTM və ya PDM datçiklərindən biri elektrik dövrəsini qapayır və Л2, Л3 və ya Л4 qırmızı lampalarından biri yanır Eyni zamanda Зв səs siqnalı işə düşür. Mühərrikin iş rejimini kiçik dövrlər sayına keçirdikdə, səs siqnalı avtomatik olaraq dayanır. Qırmızı lampa söndükdən sonra, səs siqnalına cərəyan vermək üçün qırmızı lampalara parallel olaraq dövrəyə R1, R2 və R3 müqavimətləri birləşirlər. Sistem 12 volt akkumulyatorlar batareyasından qidalanır. Mühavizə sisteminin elementlərinin sazlığı К düyməsi ilə yoxlanılır. Gəmi dizel generatorlarının avtomatikasıninin qrupları. Dizelgenerator aqreqatının MAİ sisteminin vəzifəsi. Gəmi DG –ları vəzifələrinə və avtomatlaşmalarının həcminə görə iki qrupa bölünürlər. Birinci qrupa normal istismar rejimində gəmi işlədicilərini elektrik enerjisi ilə təmin edən DG – lər aiddir. İkinci qrupa gəminin əsas elektrik stansiyası sıradan çıxdıqda gəminin ən məsuliyyətli işlədicilərini elektrik enerjisi ilə təmin edən avtonom qəza dizel-generatoru aiddir. Birinci qrupun MAİ sistemi ümumiləşdirilmiş bloklardan ibarət olub, gücü 100 1000 kVt olan sabit və dəyişən cərəyan DG – ları üçün hazırlanır. Belə MAİ – lər aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir. DG isti vəziyyətdə saxlamaq; Məsafədən və ya elektroenergetika qurğusunun idarə sistemindən verilən siqnallara görə DG – nu isti və ya soyuq halda işə salmaq; DG –nun fırlanma tezliyini nominal qiymətə çatdırmaq və onun yük qəbul etməyə hazır olması haqda idarə sisteminə siqnal vermək; DG nun parametrlərinin (yağın, suyun təzyiqi və temperaturası, fırlanma tezliyinin) nominal qiymətdən qəzaya səbəb ola bilən qədər fərqləndiyi vaxt siqnal vermək və qəzanın səbəbini aydınlaşdırmaq; Məsafədən və ya kənardan verilən siqnala əsasən DG –nun dayandırılması. Təcili olaraq ( qəza rejimində) və əl vasitəsilə DG – nun dayandırılması. MAİ sistemi vasitəsilə gəmi DG – larının istismarında lazım olan əməliyyatların hamısını ardıcıllıqla yerinə yetirmək mümkündür. Gəmi dizel generatorlarının məsafədən avtomatik idarə sistemlərinin tərkibi və struktur sxemləri. Gəni DG – nun məsafədən avtomatik idarə (MAİ) sistemi quruluşlarına görə aşağıdakı bloklardan təşkil olunmuşdur. Şəkil 6. a,b: idarə bloku(İB), əsas idarə postu(ƏİP), kənara çıxarılmış idarə postu(KİP), qida bloku(QB). Kənara çıxarılmış idarə postundan başqa, qalan blokların hamısı maşın şöbəsində idarə olunan DG –nun yaxınlığında qurulur. Şəkil 6 b-də göstərilmiş İB idarə blokuna aşağıdakı elementlər aiddir: funksional məntiq blokları; çıxış qurğusu 10; ƏİP və KİP – dən siqnalları qəbul edən icra qurğuları; elektrostansiyaya və mərkəzi idarə postuna siqnallar göndərən kommutasiya elementləri. İdarə blokunun məntiqi əməliyyatlarını yerinə yetirən funksional bloklar aşağıdakılardır:1,3-qida gərginliyini sabitləşdiricilər;2-vaxta görə yoxlama bloku; 4-işəsalma bloku; 5- dayandırma bloku; 6 – açılmayan elementlərin bloku; 7-qəza mühafizəsinin bloku; 8,9 – gücləndirici bloklar. Giriş gərginliyinin 18 30 V qədər nominaldan fərqlənməyinə baxmayaraq, qida gərginliyi sabitləşdiriciləri çıxış gərginliyinin qiymətini 12 13 V miqdarda saxlayırlar. Qida blokunun sxemi DG normal rejimdə məntiq elementlərinin və çıxış relelərinin bir hissəsinin qida dövrəsindən açılmasına imkan verir. Vaxtı yoxlayan blok DG işə salınmasında və dayandırılmasında lazım olan vaxt gecikdirmələrini yaradır, ayrı – ayrı əməliyyatların yerinə yetirilməsinə sərf olunan vaxtı nəzarət altında saxlayır. İşəsalma bloku işə salmadan əvvəl dizelin valını bir neçə dəfə müxtəlif istiqamətlərdə döndərilməsini, ona yağ verilməsini , işə salınmasını, qızdırılmasını, fırlanma tezliyinin sinxrona çatdırılmasını və generatorun yüklənməsini yerinə yetirir. Eyni zamanda işəsalma bloku DG –nun işə salınması və yüklənməsi haqda siqnal verilməsini təmin edir. Şəkil 6. MAİ sisteminin struktur sxemləri: a)əsas blok; b) idarə qurğularının bloku). Dayandırma bloku generatordan yükü açır, dizelin fırlanma tezliyini azaldır, yüksüz işləmə rejimində onu soyudur, soyutma əməliyyatını kəsir, dizeli dayandırır və lazım olan siqnalları verir. Açılmayan elementlər blokunun tətkibinə DG nun MAİ sisteminin məntiq sxeminin elementləri daxildir. Dizel – generatorun normal iş rejimində bu elementlərdən elektrik enerjisi kəsilmir. Dizel öz – özünə dayandıqda qabaqcadan yağlanmanın təzyiqi haqda və dayandırma blokundan öz – özünə dayanma haqda siqnallar açılmayan elementlər blokunun girişində toplanırlar. Nəticədə həminblok MAİ sisteminin bloklarına elektrik qidası verilməsi haqda siqnallar göndərir və təcili dayandırma blokuna siqnal verib, sxemin təcili dayandırma proqramı ilə işləməsini təmin edir. Qəza mühafizəsi bloku(7.b şəklində 7 bloku) aşağıdakı hallarda dizelin dayandırılmasını təmin edir: -Soyutma sistemində suyun temperaturu burxılabilən qiymətdən yuxarı olduqda; -Yağlama sistemində yağın temperaturu buraxılabilən qiymətdən yuxarı olduqda; -Yağın təzyiqi azaldıqda; -Soyutma sistemində suyun təzyiqi və miqdarı azaldıqda; -Dizel qəza fırlanma tezliyi ilə işlədikdə. Gücləndirici blokların (6.b) şəklində 8,9 blokları) vəzifəsi MAİ sisteminin məntiq elementlərinin xarakteristikalarını dizel – generator aqreqatının icra qurğularına uyğunlaşdırmaqdır. Qida blokundan başqa MAİ sistemnin qallan funksional blokları kontaktsız məntiq elementlərindən hazırlanır. Dizel və onun sistemlərində qurulmuş vericilər( şəkil 6. b – də 11) onun əsas parametrlərinə (yağlama sistemində yağın təzyiqini və temperaturunu, soyutma sistemində suyun təzyiqini, temperaturunu və miqdarını, dizelin valının fırlanma tezliyini) nəzarət edirvə qəbul edilmiş alqoritmə uyğun olaraq, MAİ sisteminin sxeminə lazımi siqnallar göndərirlər. MAİ sisteminin icra qurğuları(12) dizelin idarə orqanlarına(elektromaqnit klapanlar, nasoslar) bilavasitə təsir göstərərək, onun iş rejimlərini dəyişirlər. Dizel – Generator aqreqatının qərarlaşmış iş rejimində MAİ sisteminin elektrik enerjisi qısa müddətdə kəsildikdə, məsələn dəyişən cərəyan şəbəkəsində gərginlik itdikdə, avtomatik olaraq MAİ sisteminin qidalanması gərginliyi 24 V olan sabit cərəyan mənbəyinə keçirilir. Dizel – generator aqreqatının saz işləməsi xüsusi sistem vasitəsilə yoxlanılır, bu vaxt dizelin icra orqanları yoxlama sisteminin relelərinin kontaktları ilə şuntlanırlar. Əsas idarə postunda (ƏİP) idarə orqanları və işıq siqnalizasiya lövhələri yerləşdirilmişdir(şəkil 6. a). Kənara çıxarılmış idarə postu(şəkil 6. b) əsas idarə postunu təkrar edir, ancaq burada idarə vasitələrinin və işıq lövhələrinin sayı az olur. İdarə sisteminin işini bir postdan digərinə keçirmək əsas postda qoyulmuş tumbler açarı vasitəsilə yerinə yetirilir. Qida bloku 380 V və yaxud 127 V dəyişən cərəyan gərginliyini azaldıb 28 V sabit cərəyan gərginliyinə çevirir. Avtomatlaşmış Dizel – Generator aqreqatını idarə etmək üçün GEES – in mərkəzləşmiş idarə postunun şitində hər bir DG üçün aşağıdakılar qurulmuşdur: “Ehtiyat iş” işrejimini dəyişən açar, “İşəsalma”, “Dayandırma”, “Təcili dayandırma”, “Bloklanmanın ləğv edilməsi” basma düymələri, “Çox az” – fırlanma tezliyinin idarə açarı, qəzanın xəbərdarlıq və icra siqnal lövhələri. Qəza siqnalları üçün mərkəzi idarə postunda aşağıdakı yazı lövhəcikləri qoyulmuşdur: “Qəza dayandırılması”, “Yağın qəza təzyiqi”, “Baş tutmayan işəsalma”, “Qida 24 V”, “Mühərrik çox qızıb”, “Yükü qəbul etməyə hazırdır” və “İşəsalma”, “Dayandırma”. Qəza haqda qabaqcadan xəbər verməkdən ötrü mərkəzi idarə postunda işıqla yazılan aşağıdakılövhələr qurulur: “Yağın təzyiqi”, “Yağın səviyyəsi”, “Yağın temperaturası” və “Suyun temperaturası”. Mərkəzi idarə postunda ə a. Şəkil 7. DG – nun MAİ sisteminin idarə postunun idarə orqanları və siqnal lövhələri: a) əsas idarə postu; b) kənar idarə postu. a qurulmuş idarə qurğuları və siqnal elementləri DG – nin avtomatik və məsafədən idarəsi üçün lazım olan əməliyyatların hamısını yerinə yetirilməsinə imkan verir. Yağın temperaturu Blokir. yağötürmə
Yüklə 10,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||