1. Avtomatikanın

Mühazirə № 5

1.Gəmilərdə havanın kondensetləşmə sistemi.
Gəmi sistemləri müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilən boru kəmərləri kompleksindən, tutumlardan və mexanizimlərdən ibarətdir. Gəminin ümumi köməkçi sistemlərinin tərkibinə havanın kondensləşməsi və ventilyasiya sistemləri,daxildir. Havanın kondensləşmə və ventilyasiya sistemləri, gəminin kamanda heyətinə və sərnişinlərə xidmət edir daşınan yükü korlanmaqdan qoruyur.
Havanın kondensləşməsi sisteminin avtomatlaşdırılması, havanın kondesləşməsi otaqdakı havanin temperaturunu və nəmliyini tənzimləməkdən ibarətdir, yəni havanı kondensləşdirən qurğu gəminin xaricindəki havanın vəziyyətindən və otaqdaki adamların sayından asılı olmayaraq otaqda arzu edilən “iqlimi” yaradır.
Kondensləşmə qurğusu havanı qızdıran, soyudan, qurudan, nəmləşdirən və havanı vuran ayrı-ayrı elementlərdən ibarətdir. Kondensləşmə prosesinin normal gedişini təmin etmək üçün bu proseslər avtomatlaşdırılmalıdır.
Qışda otaqların temperaturu sabit saxlanılmalı, yayda isə xarici mühitlə, kayutdakı temperatur fərqi səlis dəyişdirilməlidir.
Havanın kondesləşməsi qurğusundan əsas etibarı ilə cənub en dairələrində üzən gəmilərdə istifadə edilir.Temperaturun azalması ilə əlaqədar olaraq otaqlardakı havanın nəmliyi də lazımı qiymətdə saxlanır. Kondesləşmə sistemlərində əsasən bilavasitə buxarlanma verən soyuducu qurğulardan istifadə edilir.Bu qurğular kompressordan, kondensatordan, buxarlandırıcıdan və tənzimləmə sistemindən ibarətdir.
Bilavasitə buxarlandırıcısı olan soyuducu qurğularda, buxarlandırıcının yükündən asılı olmayaraq, buxarlanma temperaturunu sabit saxlayan qurğu olmalıdır.
Gəmilərdə işlənən hava kondesləşdirici sistemlər vəzifələrindən asılı olaraq 3 qrupa bölünür;
1.Havanı qızdıran və nəmləndirən sistemlər ( qış aylarında işləmək üçün); 2.Havanı soyudan və qurudan sistemlər ( yay aylarında işləmək üçün); 3.Havanı qızdıran, nəmləşdirən, soyudan və qurudan sistemlər (bütün il boyu işləmək üçün).
Aşağıda müasir gəmilərdə işlədilən hava kondensləşdirilmə sistemlərindən birinin avtomatik tənzimlənmə sistemi nəzərdən keçirilir. Qışda gəminin otaqlarında havanın temperaturunu, nisbi nəmliyini və təmizliyini xarici havanın parametrlərindən və otaqların daxili şəraitindən asılı olmayaraq verilmiş qiymətdə sabit saxlamaq tələb olunur.
Qış kondensləşmə sistemi ventilyatorlardan, hava kəmərlərindən, havanı otaqlara buraxmaq üçün istifadə edilən armaturlardan ( hava paylayıcılarından və siyirtmələrdən), hava qızdırıcılarından, havanı nəmləşdirən qurğulardan və otaqdakı havanın parametirlərini sabit saxlayan avtomatik tənzimləyicilərdən ibarətdir.
Şəkil – də Qış kondinsioner sisteminin prinsipial sxemləri.

1. 
   şəklində xarici hava, deflektordan, süzgəcdən və ilkin hava qızdırıcıdan keçərək ventiliyator vasitəsi ilə 2- ci hava qızdırıcıya, oradan da həmin sistemin xidmət etdiyi otaqlara verilir.Otaqlardakı hava, sovurucu ventiliyator vasitəsilə və ya təbii ventilyasiyanın köməyi ilə deflektor və şəbəkədən sovurulur. Həmin havanın bir qismi xüsusi boru kəməri ilə resirkulyasiya edir.
   

2. 
   şəklində ilkin hava qızdırıcı olmayan resilkulyasiyasız qış kondensləşmə sistemi verilmişdir. Bu halda havaqızdırıcı havanın temperaturu otaqlara lazım olan temperaturadək qızdırmalıdır.Havanın qabaqcadan qızdırılması baynas xəttində qoyulmuş 14 klapanının həmişə acıq olması ilə əldə edilir. Otaqlardakı havanın temperaturu və nəmliyi verilmiş qiymətə nəzərən dəyişdikdə orada qoyulmuş 9 nəmlik və 10 temperatur vericiləri, buxar xəttində qoyulmuş 7 və 8 klapanlarına təsir etməklə otaqdakı havanın təmizləmə parametirlərini sabit saxlayır. a)şəklindəki tənzimləmə sistemləridə bununla eynidir.
   

в) şəklində xarıcı hava, hava qəbul edici şaxtadan və süzgəcdən keçərək kaloriferə daxil olur. Kalorifer birinci hava qızdırıcıdan verilən buxar vasitəsi ilə qabaqcadan qızdırılır.Üfürücu ventiliyator kaloriferin yerləşdiyi otaqdan havanı sovuraraq 2-ci hava qızdırıcı və nəmləşdirici qurğuya, oradan da xidmət otaqlarına ötürür.
Otaqlardakı havanın temperaturu və nisbi nəmliyi yuxarıda qeyd etdiyimiz avtomatik tənzimləmə sistemləri ilə sabit saxlanır .Otaqlara verilən havanın nisbi nəmliyi ancaq tənzimləyicilər vasitəsi ilə tənzimlənir.Tənzimləyici temperaturu ±2 ºC dəqiqliklə sabit saxlayır. Nəmlik tənzimləyicisi otaqdakı nisbi nəmliyi ±5% dəqiqliklə sabit saxlayır.Otaqlarda temperatur 18÷22 ºC və nisbi nəmlik 40-60 % həddində saxlanılır.

Süni ventilyasiya sistemləri gəminin otaqlarına hava vermək üçündür

.Otaqlara verilən havanın miqdarı, həmin otaqlarda qurulmuş ventilyasiya armaturları vasitəsi ilə əl ilə tənzimlənir.Bu halda hava şəbəkəsinin xarakteristikası dəyişib, onun qollarına ayrılan havanın miqdarı müxtəlif olur . Həmin nöqsanı aradan qaldırmaq üçün əsas hava kəmərindəki magistiralda statik təzyiqi sabit saxlamaq lazımdır.
Beləliklə, ventilyasiya sistemlərinin avtomatlaşdırılması, ventiliyatorun iş rejiminin avtomatik tənzimlənməsindən ibarət olur.Ventiliyatorların iş
rejimi onların konustruksiyasından asılı olaraq müxtəlif üsullarla tənzimlənir.Ventiliyatorun intiqalı turbin olduqda mexanizimin dövürlər sayını dəyişməklə buxar verilişini tənzimləmək daha əlverişli olur
.Ventiliyator dövürlər sayı sabit olan elektrik intiqalı ilə hərəkətə gətirilərsə, onun girişində və ya çıxışında hava verilişini droselləməklə tənzim edirlər.
Magistraldakı hava təzyiqinin tənzimlənməsi 33 -cü şəkildə göstərilmişdir.

Gəminin otaqları ilə yanaşı onun yük anbarlarınıda ventiliyasiya etmək lazımdır.Belə ki , anbarları təbii ventiliyasiya etdikdə havanın artıq nəmliyi daşınan yükün korlanmasına səbəb olur. Eləcə də gəminin gövdəsi su buxarının təsiri ilə korraziyaya uğrayır.Bununla mübarizə aparmaq üçün gəmilərdə xüsusi ventiliyasiya sistemindən istifadə olunur. Belə ki, anbara verilən hava xüsusi qurğu ilə qabaqcadan qurudulur və onun parametri avtomatik sistem vasitəsi ilə tənzimlənir.

Sıxılmış hava sistemi avtomatik idarə edilmə ilə təmin olunur ki , bu

sistem kompressorun işə düşməsini və dayanmasını , aşağı və yuxarı təzyiq borularının üfürülməsini , sıxılmış havanı verilmiş təzyiqlə hava balonlarına verilməsini , verilmiş rejimdə kompressorun soyudulmasını və verilmiş parametrlərin yuxarı həddində kompressorun qəza qoruyucu sistemindən ibarətdir . Dəniz registrinin tələbinə görə sıxılmış hava balonlarında havanın təzyiqi nominaldan 30% aşağı olanda kompressor avtomatik içə düşür və sıxılmış hava balonunda təzyiqin nominal həddindən 97-103 % çox olanda dayanır .
Kompressorun avtomatik idarə olunması ardıcıllıqla yerinə yetirilir . Belə ki , aşağədakı şəkildə 2.1. kompressorun işləmə sxemi verilibdir . Bu
sxemdən görünür ki, sıxılmış hava balonlarında havanın təzyiqi 2,3 MPa düşəndə sıxılmış hava kompressoru işə düşür və sıxılmış hava balonlarında təzyiq 3 MPa çatan zaman kompressor avtomatik olaraq dayanır . Kompressorun işə salınması və dayanması sistemdə quraşdırılmış minimum və maksimum təzyiq göstəricisi vasitəsi ilə yerinə yetirilir . Kompressoru işə salan zamanı üfürülməsi ( pradufka ) və sıxılmış havanın hava balonlarına verilməsi PK -2 - PK -4 hava klapanları vasitəsi ilə olur, hansı ki , sıxılmış hava EMK 2- EMK 4 elektrik maqnitli klapanın vasitəsi ilə sıxılmış hava hava boruları vasitəsi ilə sıxılmı hava balonlarına verilir .

Kompressoru soyudan su PK -1 hava klapanı vasitəsi ilə EMK1 avtomatik idarə olunan elektrik maqnit klapanı ilə daxil oluur . Kompressoru yağlama sistemində yağın təzyiqi minimal həddən aşağı olanda təzyiq siqnalı vasitəsilə avtomatik olaraq kompressor saxlanılır və eyni qayda ilə kompressoru soyuda suyun tempraturu yüksələn zaman maksimal tempratur siqnalı vasitəsi ilə kompressorun işi saxlanılır . Elektrik maqnitli klspsnlsrın işinə nəzarət şəkil 2.2 də göstərilən sadələşdirilmiş elektrik sxemindən yerinə yetirilir .

Kompressor işləyən zaman avtomatik idarə etmə düyməsi A vəzyətində olur . Hava balonlarında təzyiq verilmiş həddə düşəndə açar birləşir və minimal təzyiq siqnalına gərginlik verilir . PB vaxt relesinə enerji verilir.

Əgər kompressordan çıxan suyun tempraturu verilmiş həddən yuxarı deyildirsə o zaman suyun maksimum tempratur siqnalı qapanır .Bu vaxt yağın minimal təzyiq klapanı açıq olur və PB 1vaxt relesi ilə nizamlanır , hansı ki , PB katuşkasına gərginlik veriləndə 12 saniyə sonra dövrəyə qoşulur . Bu vaxt ərzində kompressorun yağ nasosu kompressorda yağlanma təzyiqini normal təzyiqə çatdırır . Bu vaxt Pmax düyməsi qapalı olur və A katuşkasına gərginlik verilir onunla bir xəttə olan A1-3 kontaktınada gərginlik verilir və M elektrik mühərriki işə düşür və kompressoru işə salır . Bu zaman A katuşkası ilə paralel qoşulmuş CX siqnal lampası yanır .

Kompressor işə düşdükdən 12 saniyə sonra PB3 kontaktı və EMK-1, EMK-4 elektrik maqnitli klapanlar bağlı olue və onlarda gərginlik olur . Bu zaman PK-1 və PK-4 hava klapanlarıda bağlı olurki ,kompressora soyuducu su daxil olmur . Ancaq sıxılmış hava hava balonlarına verilir . Bu vaxt PB2 vaxt relesi açıq olur EMK2, EMK 3 katuşkasında gərginlik olmur , ancaq PK2, PK3 hava klapanları açıq olur ki , onlar alçaq və yüksək hava borularını üfürmək üçün . 12 saniyədən sonra PB1 vəPB3 vaxt relesi açılır və PB 2 kontaktı qapanır .
Hava balonlarında sıxılmış havanın təzyiqi 3 MPa çatana qədər kompressor işləyir və maksimum təzyiq siqnal katuşkası A katuşkasına gərginlik verir .
Kompressorun avtomatik dayanması üçün qəza qoruyucusu , yağlama sistemində təzyiq minimumdan az olanda və suyun tempraturu maksimum həddən çox olan zaman işə düşür və kompressoru saxlayır . Kompressor dayanan zaman CX siqnal lampası sönür .
Kompressorun işə salınması və dayandırilması əl ilə yerinə yetirilən zaman idarə eymə düyməsi P vəzyətinə gətirilir və kompressorun işi "işə salma " və "dayandırma" düymələri vasitəsilə yerinə yetirilir .



və təhlukəsizlik qaydaları.
Gəmilərdə sıxılmış havadan daxiliyanma mühərriklərini işə salmaq üçün və məişət işlərində isdifadə olunur.Sıxılmış hava sistemi gəmilərdə bütün mühərrikləri eyni zamanda işə salmaq üçün kifayət miqdarda olmalıdır.
Gəmilərdə sıxılmış havanın ehdiyyat miqdarı baş mühərrikləri işə salmaq üçün və mühərriklərin idarə edilmələri üçün 2 ədəd balonda və ya 2qrup balonlarda saxlanmalıdır və bu balonlarda havanin aşagı miqdarı tələb edildiyinin yarısından çox olmalıdır.Üzmə məsafəsi yaxın olan və elektrik tifonu quraşdırılmış gəmilərdə balonun sayı 1 ola bilər bu şərtlə ki havanın miqdarı tələbatı ödəsin.
Sıxılmış havanın ehdiyyat miqdarı hər bir mühərrikin qabaqa və arxaya
12 dəfə hərəkətinə və işə salınmasına bəs etməlidir eyni zamanda mühərriklərin idarə olunmasını təmin etməlidir.
Əgər baş mühərrik tənzimlənən avar valına işləyirsə və mühərrikə əlavə güc düşmürsə bu zaman sıxılmış hava ehdiyyatı mühərrikin 6 dəfə işə düşməsini təmin etməlidir.Baş mühərrik 2 ədəd olduqda isə mühərriklərin işə salınması üçün ehdiyyat havanın miqdarı 3 dəfə mühərrikləri işə salmaqa və mühərrikləri idarə etməyə bəs etməlidir.
Köməkçi mühərriki işə salmaq üçün balonda olan ehdiyyat havanın miqdarı mühərrikin 6 dəfə işə salınmasına bəs etməlidir.Xüsusi halda Registirə razılaşaraq koməkçi mühərrik üçün ayrıca balon quraşdırılmır və baş mehərriklər üçün nəzərdə tutulan balonlardan isdifade olunur.
Qəza mühərrikinin sıxılmış hava ilə işə salınması üçün mühərrikin 3 dəfə işə salınmasını təmin edən hava balonu ayrıca quraşdırılır.Qəza mühərrikinin hava balonu baş mühərriklərin hava balonlarından dola bilər bu sərtlə ki sıxılmış hava xəttinə əksə buraxmayan klapan quraşdırılsın.Əgər gəmidə qəza mühərrikləri yalnız sıxılmış hava ilə işə salınırsa bu halda 2 ədəd sıxılmış hava balonu olmalıdır ki onlarinda hər birinin həcmi qəza mühərrikinin 3 dəfə işə salınmasına bəs etsin.
Registirin tələblərinə görə balonlarda sıxılmış havanın təzyiqi 2,2 MPA- dan aşagı düşən zaman sıxılmış hava kompressoru avtomatik işə düşməlidir və hava balonlarında sıxılmış havanın təzyiqi 3MPA çatanda işə sıxılmış hava kompressoru avtomatik olaraq dayanmalıdır.
Sıxılmış hava sistemində yəzyiqin 3MPA yüksək olması həyat ücün təhlükəlidir.Ona görə hava balonlarının başlıqlarında və sıxılmış hava xətdində qoruyucu klapanlar quraşdırılır və təzyiq 3MPA yuksək olan zaman artıq havanı atmosferə buraxir.