1. Avtomatikanın
Yüklə 10,16 Mb.
|
Mühazirə № 6Mühazirınin planı: idarə Yağ və yanacaq separatorlarınin iş prinsipi. Separator qurğusu yanacaq və yağda mexaniki qarışıqları və suyu təmizləmək üçün isdifadə edilir.Belə qurgunun işləmə sxemi aşagıdakı şəkildə verilmişdir. Yanacaqın(yağın) 9 sərfiyyat çəninin içində yerləşdirilmiş 7 səviyyə gortərən sistemin işə düşməsini və dayanmasını tənzim edir.Çəndə olan yanacaqın və ya yagın səviyyəsi müəyyən edilmiş səviyyəyə düşən zaman idarə etmə şitinə işarə verilir o da öz növbəsində 2elektromaqnit klapanın açır və eyni zamanda 4 elektrik nasosunu işə salır və mayeni 8 istilik qızdırıcı elementi ilə 5 qızdırıcısından keçirərək işə düşmüş 6 seperatoruna verir. Şəkil 16.Separatorun avtomatik idarəolunma sxemi. İşə salınma aşagıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilir: -Speratorun elektrik mühərriki və isdilik qızdırıcı elementi və qızdırıcı işə düşür. -Eyni vaxtda siqnalizasiyası işə düşür. -60÷75 saniyə sora (təmizlənəcək yanacaqın və ya yagın özlülüyündən asılı olaraq) vaxt siqnalizasiyası 4 nasosunu və 2 elektromaqnit klapanını işə salır.Təmizlənəcək maye 1 sərfiyyat çənindən 2 klapanı və 3 filtirindən keçərək 4 nasosuna oradan da 5 qızdırıcısına keçərək 6 seperatoruna verilir.Əgər sərfiyyat çənində mayenin səviyyəsi yuxarı həddə çatarsa o zaman yuxarı saydıgımız bütün elementlərin işi dayanır, yəni seperator işləmir. Özü özünü təmizləyən seperatorun iş prinsipi şəkil 17 göstərilmişdir.Seperator işləyən zaman 1 barabanı hərəkət edən 4 porşeni vasitəsi ilə 5 yuxarıdakı barabana P1 suyun yəzyiqindən sıxılır hansı A boşluquna təzyiq çənindən gəlir o da seperatordan 1.5-2 metr hündürlükdə yerləşir. Seperator işləyən zaman A boşluquna su verilməsi dayandırılır(P1 təzyiqi düşür) və б boşluquna aşaqı təzyiqlə P2 su verilir. Bunun nəticəsi olaraq 1 aşagıdakı barabanda yerləşmis 3 yaylı kanalı açılır və su A boşluqundan (şəkilБ)boşalır. A boşluqunda təzyiq aşagı düşən zaman təmizlənəcək mayenin təsirindən hərəkət edən porşen barabanla aşagı düşür təmizlənmiş maye aşagıya hərəkət edir və mayedən ayrılmış qarışıq barabanların yuxarıdakı ara boşluqundan xaric edilir mərkəzdən qaçma qüvvəsinin təsirindən. Şəkil 17.Separatorun təmizlənməsi və aşağı barabanın hərəkəti sxemi. Təmizlənəcək yanacaqın və ya yagın təzyiqi borularda 0.08MPA aşagı düşən zaman təzyiq siqnal vericisi işə düşür və qəza səs və işıq xəbərdar ediciləri işə salınır.Bütün elektrik maqniti klapanlar baglanır və separatora yagın və ya yanacaqın verilməsi dayandırılır.Lazim olarda seperatorun işləməsi əllə yerinə yetirilə bilər. Gəmi soyuducu qurğuların avtomatlaşdırılması. Soyuducu qurğunun avtomatik tənzimləmə sistemi,soyulacaq otaqların (kamer və anbarların)temperaturunu verilmiş hədlər daxilində sabit saxlayır və iş paramertlərinin tələb olunan qiymətini təmin edir.Bundan əlavə,soyuducu qurğu avtomatik siqnalizasiya,mühafizə qurğuları və yazıcı cihaclarla təchiz olunur. Avtomatik tənzimləmə sisteminin strukturası istifadə edilən soyuducu qurğunun tipi ilə təyin edilir.Gəmilərdə kompressorlu,absorbsiyalı və vakkumlu soyuducu qurğulardan istifadə edilir.Bunlardan müasir gəmilərdə ən çox işlənəni kompressorlu soyuducu qurğulardır.Belə soyuducu qurğular özlüyündə iki qrupa bölünür: 1.Bilavasitə buxarlandırıcılı kompressorlu soyuducu qurğular; 2.Soyuducu maye (rassol) ilə soyudulan soyuducu qurğular; Bilavasitə buxarlandırıcılı soyuducu qurğunun avtomatlaşdırılmasını gözdən keçirək.Soyuducu qurğu (Şəkil 34) 14 kompressorundan,10 elektrik mühərrikindən,7 kamer batareyalarından(buxarlanırıcılardan)və 6 tənzimləyici ventillərindən ibarıtdir.Sxemdə ancaq əsas avadanlıq göstərilib. Şəkil 34. Bilavasitə buxarlandırıcısı olan soyuducu qurğunun avtomatlaşdırılmasının prinsipial sxemi. 1-müvazinətləşdirici xətt, 2-termobalon, 3-temperatur relesi, 4- termotənzimləyici bentil,5-soyuducu agenti bağlayan ventil, 6-tənzimləyici ventil, 7-bilavasitə buxarlandrıcıkamera batareyaları, 8-təzyiq relesi, 9- yağayırıcı, 10-elektrik mühərriki, 11-süzgəc, 12-su ventili, 13-kondensator, 14-kompressor. Kompressor soyuducunun kamera batareyalarından çıxan agenti sıxır və yağ ayırıcısına oradan da kondensatora ötürür.Kondensat halında olan soyuducu agent kondensatordan borular vasitəsi ilə yenidən kameraların batareyalarına verilir. Kamera batareyalarında soyuducu agent ,buxarlandırıcı ilə soyudulan otaq arasında gedən istilik mübadiləsi nəticəsində buxarlanır. Qurğu nəzarət-ölçü cihazları ilə (termometr,manometr), eləcə də avtomatik tənzimləmə cihazları olan,alçaq və yüksək təzyiq releləri,termotənzimləyici ventillər və temperatur releləri ilə təchiz edilmişdir. Soyuducu agent buxarının qızma dərəcəsi dəyişdikdə termotənzimləyici ventilin klapanı hərəkətə gələrək kameranın batareyalarına verilən maye soyuducu agentin miqdarını elə dəyişməlidir ki, soyudulan otağın temperaturu sabit qalsın. Göründüyü kimi ,termotənzimləyici ventil bilavasitə təsir edən tənzimləyici kimi işləyir.Baxdığımız soyuducu qurğrda avtomatik tənzimləmə sistemlərindən əlavə,avtomatikmühavizə və siqnalizasiya sistemləri də mövcuddur. Soyuducunun avtomatik idarə olunması sxemində, onun avtomatik idarə olunmasından əl ilə idarə olunmasına və əksinə keçirilməsi mümkünlüyü nəzərə alınmışdır. Çünki soyuducu qurğu təmir olunduqdan sonra işə buraxıldıqda, uzun müddət işləmədikdə və sistemə yağ, soyuducu agent əlavə edildikdə əl ilə idarə olunmalıdır. 3.Lövbər və edilməsi. mexanizmlərinin məsafədən idarə Gəmilərdə lövbər buraxmaq və yanalma əmaliyyatı iri qabaritli gəmilərdə, mürəkkəb hava şəraitində çox əmək , məsuliyyət tələb edən və gəmi heyəti üçün təhlükəli olan işdir. Ona görə də Registirin tələblərinə görə uzunluğu 60 metrdən çox olan gəmilərdə sağ burun lövbərinin gəminin idarə etmək Postundan( uzaqdan) məsafədən idarə etmək nəzərdə tutulubdur. İtələyən (tolkaç) gəmilərin idarə etmə postunda sağ burun və sağ arxa lövbərlərin məsafədən verilməsi icra olunur. Bu tip gəmilərin hərəkət etmə otağında (ходавая рубка ) quraşdırılmış cihaz vastəsilə neçə metr zəncirin suya buraxılmasına nəzarət edilir. İdarə etmə postunda quraşdırılmış məsafədən idarə etmə cihazı lövbər zəncirini istənilən uzunluqda buraxılmasını tənzimliyir və istənilən vaxt buraxılan zəncirin hərəkətini dayandırır. Lövbərin məsafədən verilməsi cihazı işə düşəndən 15 saniyə sonra lövbər zəncirlə birlikdə hərəkətə gətirilib , buraxılmalıdır. Lövbər məsafədən verilmə cihazı elektirik-hava-hidravlik sistem əsasında işləyir. Belə sistemdən biri Şəkil 18 göstərilib. Qurğuya 22 güc hidrosilindiri, 23 yayı ilə və məsafədən idarə etme elektirik-hava-hidravlik sistem daxildir. Gəmi hərəkət edən zaman lövbər şpilinin 20 saxlanc barabanı 19 lentli saxlancla 17 əllə hərəkətə gətirilən ötürücü vastəsi ilə 24 yivli ötürücüsü ilə sıxılır. Saxlantı (lentasının) kəmərinin bir ucu şpilin gövdəsinə 18 qaykası vastəsilə tərpənməz bərkidilir, o biri tərəfi isə 22 hərəkət edən hidrisilindirə bərkidilir. 17 valı fırlanan zaman 21 ştoku dişli təkərlə möhkəm birləşdiyi üçün 18 qaykasını fırladır və saxlanc lentası barabana sıxılır. Baxılan sistem lövbərin qəza zamanı verilməsinə və məsafəndən idarə edilməsinə şərait yaradır. 1-ci halda, məsafəndən idarə etmə postunda lövbərin və 1-yağ çəni, 2-azaldıcı klapan, 3,5-zolotnik, 4-separator, 6-solenoid klapan, 7-differensial pnevmoqidravlik silindr, 8,10,26-birtərəfli klapan, 9,27- tənzimləyici klapan, 11-düymə(qəza buraxma), 12-çevirici düymə(pereklyuçatel), 13-düymə(avtomatik buraxma), 14-zəncirin uxunluğunun göstəricisi, 15lampa(11,13-düymələri basıldıqda yanır, zəncir kluzdan 2m.çıxdıqda sönür), 16-lampa(15-söndükdən sonra yanır), 17-əl əyləci,18-qayka,19-lentvari əyləc, 20-əyləcin barabanı, 21-yivli ştok, 22-hidrosilindr, 23-yay, 24-dişli ötöröcö(çervyaçnoye), 25-nasos, 28- qoruyuçu klapan, 29-süzgəc, 30-yumruğvari şayba, 31-mikrosöndürücü, 32-şpilin valı, SD-selsin datçiki. lövbər zəncirinin qəza vəziyyətində verilməsi üçün 11 düyməsi basılır və lövbər verilir 2-ci halda 12 düyməsi vastəsi ilə lövbər zəncirinin buraxıla biləcək uzunluğu qeyd edilir və 13 düyməsini basmaqla lövbər avtomatik olaraq verilir. Buraxış lövbər zəncirinin uzunluğuna 15 lampası və 14 göstəricisindən nəzarət edilir. Düymələrdən birini basan zaman lampa yanır və lövbər 2 metr buraxıldıqdan sonra sönür. Bundan sonra 16 lampası yanır və lövbərin verilməsinə hazır olduğunu göstərir. 13 düyməsini basan zaman 6 konstruksiyasına gərginlik verilir o da 5 zolotnikini aşağı hərəkət etdirir. Bunun nəticəsində sıxılmış hava xəttdindən hava 2 reduksiyon klapanına , 4 seperatoruna və 5 zolotnikinə ötürülür ki, sıxılmış hava 3 zolotnikini sola hərəkət etdirir ki, o da 7 pnevmo silindirinə havanın daxil olmasına şərait yaradır. Sıxılmış hava pnevmo silindirin porşenini hərəkətə gətirir. Porşen yağı sıxaraq 8 arxaya buraxmayan klapanı vastəsi ilə 22 hidrosilindirinə təsir edir o da öz növbəsində 20 barabanının saxlanc kəmərinin boşalmasına və lövbərin öz çəkisi nəticəsində buraxılmasına səbəb olur. 25 nasosu şpilin 20 barabanının valından hərəkətə gətirilir və yağı 26 arxaya buraxmayan klapanı vastəsi ilə 22 hidravlik silindirinə və idarə olunan 27 klapanına verilir. Hidrosilindirlə 22 yağ sıxılaraq 7 silindirinə verilir, 9 tənzimləyici klapan vastəsi ilə yağın təzyiqi çox yüksələndə 28 qoruyucu klapanı vastəsi ilə yağın bir hissəsi 29 filtirində təmizlənərək nasosa qaytarılır. Buraxılan zəncirin uzunluğu lazimi həddə çatanda məsafədən idarə etme postundan 6 klapanına verilən gərginlik kəsilir 3 və 5 zolotnikləri əvvəlki vəziyyətlərinə qayıdır, artıq hava 7 hava silindirindən atmosferə buraxılır. Müasir iri yük götürmə qabiliyyətinə malik gəmilərdə yanalma əməliyatını sadələşdirmək və tez yerinə yetirmək üçün avtomatik idarə olunan bucurqadlardan istifadə olunur, onlarda gəminin yan alması ilə bərabər yanalma kəndirlərində müvafiq gücü tənzimləyir. Yükləmə- boşaltma əməliyyatı yerinə yetirilən zaman gəminin suya oturması dəyişdiyindən yanalma kəndirlərində uzunluğunun avtomatik tənzimlənməsi çox vacib bir məsələdir. Daxili sularda üzən gəmilərdə avtomatik idarə edilən yanalma bucurqadlarından geniş istifadə edilmir. Mühazirə № 7 Gəmi avar qurğulaların avtomatlaşdırılması. Gəminin kursda avtomatik saxlanması. Gəmi elektrik stansiyasının avtomatlaşdırılması. Mühazirənin planı: 1.Avar qurğularının baş mühərrikdən asılılığı və avar vintin seçiməsi. 2.Gəminin koordinatlarla sürmənin təmini. 3.Gəminin sükan qurğusunun avtomatlaşdırılması. 4.Elektrik stasiyaların elementlərinin seçilməsi. 5.Elektrik stansiyaların qurğularının avtomatlaşdırılması. 1.Avar qurğularının baş mühərrikdən asılılığı və avar vintin seçiməsi. Gəminin birinci mühərrikinin hasil etdiyi mexaniki enerji ilə gəmini hərəkətə gətirmək üçün həmin mühərrikin və ya onun fırlatdığı generatorlardan qidalanan elektrik mühərrikinin balı üzərində avar vinti qoyulur.Mühərrik avar vintini fırlandırmaqla suyun müqavimətini dəf edir,gəmini hərəkətə gətirir,yəni birinci mühərrikin mexaniki enerjisi suyun müqavimətini dəf etməyə sərf olunur. Avar vintini hərəkətə gətirən qurğuya Baş güc qurğusu,vinti fırlandıran mühərrikə isə Baş mühhərik deyilir. Vintdəki avarların forması və ölçüləri vintin hansı gəmidə qoyuimasından asılıdır.Avarların sayı dörddən artıq olmur;çünki onların sayı dörddən çox olduqda vintin firlanmasına mane olan zərərli müqavimət xeyli artır. Gəmilərdə bir vintlə tələb olunan sürətə əldə etmək olmadığından iki,üç və hətta dördd ədəd avar vintdən istifadə edilir.Bu, gəmi avadanılığının çəkisini və qiymətini artırsa da ,idarə olunmasını asanlaşdırır və qəza vaxtı naşınlaran biri işdən çıxdıqda gəminin sıradan çıxmasına imkan vermir. Gəmilərdə işləyən avar qurğuları,onlarin işinin və tənzimlənməsinin spesifik xüsusiyyətlərindən asılı olaraq üç əsas qrupa bölünü: Mühərrik və avar vintinin sürətləri arasındakı nisbəti sabit qalan avar qurğuları; Mühərrik və avar vintinin sürətləri arasındakı nisbəti dəyişən(tənzimlənən) avar qurğuları; Dəğyişən addımlı vinti olan qurğuları. Birinci qrupa aid olan avar qurğularında enerji mühərrikdən avar vintinə bilavasitə və ya reduktor vasitəsilə verilir.Dəyişən cərəyanda işləyən elektrik ötürücülü qurğular da qrupa aiddir. İkinci qrupa aid avar qurğuları sabit və dəyişən cərəyanda işləyir.Sabit cərəyanda işləyən avar qurğularında enerji mühərrikdən avar vintinə eletrik ötürücüsü ilə,dəyişən cərəyan qurğularında isə tezləşdirici və elektomaqnit mufta vasitəsilə ötereler. Üçüncü qrupa aid qurğularda vintin addımını dəyişdirən mexanizmin konstruksiyası mürəkkəb və böyük alındığından onlardan dəniz gəmilərindən az istifadə edilir.Dəniz gəmilərində əsasən birinci iki qrup qurğular işlədilir. Birinci iki qrupa aid avar qurğuları əsasən daxili yanacaq mühərriki (dizel) və turbinlə işləyir.Gəmilərdə çox vaxt elektrik avar qurğularından (EAQ) istifadə edilir.Bu qurğularda birinci mühərrik (turbin və ya dizel) qeneratorda alınan elektrik enerjisi ilə avar vintini fırlandıran baş mühərrik qidalanır. Elektrik avar qurğuları aşağıdakı üstülüklərə malikdir:enerji bir mühərrikdən bir neçə avar valına vermək və onların sürətini geniş hədlər daxilində səlist tənzim etmək olur;gəminin hərəkətinə qarşı suyun müqaviməti dəyişdikdə avar vintinə düşən yük geniş diapozanda dəyişir.Lakin bu cür qurğularda avtomatik tənzimlənmə sisteminən istifadə etməklə mühərrikin gücündən,yəni gəminin baş güc qurğusundan tam istifadə etmək olur.Bu isə gəminin əlverişli rejimdə işləməsini təmin edir,gəminin manevr etmə xassələri artır avar valının uzunluğu kiçilir,avar qurğusunu elektrik enerjisindən başqa məqsədlər istifadə edilir,qurğunu avtomatlaşdırmaq,məsafədən idarə etmək və işinə nəzarət etmək imkanları artır,mühərrik və vint üçün optilam paramertlər seçmək mümkün olur. Elektrik avar qurğuları üçün birinci mühərrik vəzifəsində dizel və buxar turbinindən istifadə olunur.Buna muvafiq həmin qurğular dizel-elektrik (DEAQ) və turboelekrtrik (TEAQ) avar qurğuları adlanır.Lakin qeyd etməliyik ki,dizel mühərriki həm sərfəli,həm də başqa müsbət keyfiyyətlərə malik olduğundan dəniz donanmasından əsas etibarı ilə dizel elektrik avar qurğularından istifadə olunur. Sabit cərəyanda işləyən elektrik avar qurğuları avtomatik tənzimləmə sistemləri ğeniş tətbiq edilmişdid.Çünki bu qurğuları asanlıqla avtomatlaşdırığmaq mümkün olur.Sabit cərəyan qurğularının da birinci mühərriki dizeldir.Sabit cərəyanda işləyən dizel elektrik avar qurğularının (DEAQ) avtomatlaşdırılması nəzərdən keçirək. Dizel mühərrikinin artıq yükləmə qabiliyyəti kiçikdir.Buna görə də gəminin hərəkətinə qarşı müqavimət dəyişdikdə dizeli artıq yükləmək olmaz.Elə etmək lazımdır ki,bütün iş rejimlərində dizelin gücündən tam istifadə edilsin və müqavimət artdıqda o normadan artıq yüklənmısin.Bundan ötrü dizelin sürəti müvafiq sürətdə azaldılmalıdır. Bu məsələni həll etmək,yəni avarın valında müqavimət momenti dəyişdikdə müharrikin gücünü sabit saxlamaq üçün avtomatika vasitələrindən istifadə edilməlidir. Gəminin koordinatlarla sürmənin təmini. Gəmisürmə prosesinin avtomatlaşdırılmaı gəminin kompleks avtomatlaşdırılmasının bir hissəsi olub, bura bir sıra proseslərin , məsələn, gəminin olduğu yerin coğrafi kordinatlarının təyini, hidrometroloji şəraiti nəzərə almaqla gəminin hərəkətinin hesablanası, gəminin verilmiş kursda saxlanması və s. proseslərin avtomatlaşdırılması aiddir. Deməli gəminin kurs üzrə saxlanması prosesinin avtomatlaşdırılması gəmisürmənin avtomatlaşdırılması kimi böyük problemin bir hissəsidir. Bu problemin mürəkkəb olmasına baxmayaraq, hazırda onun texniki həlli mümkün hesb edilir. Lakin hələlik dəniz donanması gəmilərində ancaq avtomatik sükanlardan istifadə olunur. Məlumdur ki, gəmini verilmiş kursda saxlamaq üçün onun sükanını periodik olaraq bu və ya digə bucaq qədər döndərmək lazımdır. Sükanın vəziyyətini hər dəfə dəyişdirdikdə gəminin sürəti müəyyən qədər azalır və gəmi verilmiş kursa dönməkdən əlavə əks tərəfədə meyil edir. Müasir gəmilərin sükanı elektrik intiqalı ilə hərəkətə gətirilir. Sükan elektirik intiqalları, onların idarə olunması prinsipinə görə 3 qrupa bölünür: Bilavasitə idarə edilən eletirik intiqalı İzləyici sistem ilə idarə edilən elektirik intiqalı Avtomatik idarə dilən elektirik intiqalı Biavasitə idarəetmə sistemində sükanı döndərmək üçün onu döndərən mühərriki sükan çarxının dəstəsi vasitəsilə və ya idarəetmə pultunun düyməsini basmaqla işə qoşmalı və sükan tələb olunan vəziyyəti alanadək mühərrik qoşulu vəziyyətdə qalmalıdır. Sükanı ilk vəziyyətinə qaytarmaq üçün mühərrikə revers verilməlidir. Sükanın vəziyyəti sükan göstəricisinin şkalaında müşahidə edilir. İzləmə idarə etmə sistemində sükanı döndərmək üçün sükan çarxı müəyyən bucaq qədər döndərilir və o vəziyyətdə saxlanılır. Sükan verilmiş vəziyyəti alanadək işləyir, sonra isə avtomatik açılır. Sükanı ilk vəziyyətinə qaytarmaq üçün sükan çarxı sıfır vəziyyətinə gətirilir. Elektirik mühərriki əks isiqamətdə fırlanaaq sükanı əksinə döndərir. Sükan gəlib ilk öz diametral vəziyyətini tutduqda mühərrik avtomatik dayanır. Belə idarəetmə sistemi bilavasitə idarəetmə sisteminə nisbətən xeyli sadə və əlverişlidir, az fiziki zəhmət və diqqət tələb edit. Gəminin sükan qurğusunun avtomatlaşdırılması. Avtomatik idarəetmə sistemində isə sükan insanın (adamın) iştirakı olmadan avtosükan vasitəsilə idarə edilir. Bu halda gəmi kursdan çıxdıqda avtosükan mühərriki işə salaraq sükanı tələb olunan bucaq qədər döndərir və gəmini çox tez bir zamanda kursa qaytarır. Lazım gəldikdə avtosükan mühərrikə revers verir və sükan diametral müstəvidə olduqda onu saxlayır. Beləliklə, avtosükan insanı yorucu və eyni xarakterli işin icrasından azad edir. Hazırda avtosükanlar bütün müasir gəmilərdə tətbiq edilir. Odur ki, biz burada ancaq avtosükanları nəzərdən keçirməklə kifayətlənəcəik. Sükanı avtomatik idarə etdikdə gəminin dənizdə üzdüyü müddətdə onun verilmiş kursda saxlanması təmin edilir. Bu halda gəmini kurs üzrə sağa, sola dönmələrinin sayı azalır. Bununla əlaqədar olaraq lazımı məsafənin qət edilməsi üçün tələb olunan vaxt qısalır və həmin yanacaq ehtiyyatı ilə daha uzaqlara getmək olur. Sükançı sükanı əl ilə döndərməkdən azad olur və ona istədiyi vaxt həmin işi görmək imkanı yaradılır. Sükanın dönmə tezliyini və amplitudunun azalması onun tezliklə yeyilib sıradan çıxmasının qarşısını alıb, ömrünü uzadır və s. Bütün bu göstərdiklərimiz gəminin verilmiş kursda avtomatik saxlanmasının lazım olduğunu sübut edir. Aparılan sınaqların nəticəsi göstərir ki, sükan avtomatik idaə edildikdə avar qurğusunun effektiv gücü 2 - 2,5 % -ə, sükan dönmələrinin sayı isə 30 – 40 %-ə qədər azalır və əlavə işçi qüvvəsi tələb olunmur, orma tonajlı gəmilərdəgəminin effektiv sürətin 1,4 % artır. Vintin valındakı gücün sabit qiymətində yük dövrüyyəsi 3 % artmış olur. Hidrosükan adlanan ilk avtomatik sükanlar kirokompasın yaradılması ilə əlaqədar olaraq 20-ci əsrin 20-ci illərində meydana gəlmişdir. Son 20 -25 il ərzində avtomatik sükanlar xüsusilə geniş yayılmışdır. Hazırda həssas element vəsifəsində kirokompaslardan əlavə yerin maqnit sahəsi ilə işləyən maqnit vericilərindəndə istifadə olunur. Odur ki, müasir gəmilərdə işlənən avtomatik sükanlara hidrosükan deyilir, daha ümumi şəkildə avtosükan eyilir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi avtosükan gəmini verilmiş kursda saxlamaq üçündür. Sükanı avtomatik idarə edən sistem aşağıdakı funkdiyaları yerinə yetirməlidir. Gəmi kursdan, verilmiş qeyri-həssaslıq bucağından böyük bucaq qədər meyil etdikdə sistem sükanı gəminin kursa qaytarılması üçün lazım olan minimum bucaq qədər döndərməlidir. Sükanın ilk dönmə bucağı gəminin tipindən və üzmə şəraitindən asılıdır. Bu ilk dönmə bucağı kifayət etməzsə və gəmi öz meyl etməsini əvvəlki istiqamətdə davam etdirərsə, sistem sükanı əlavə bucaq qədər döndərməlidir; Gəmi kursa döndükcə sistem sükanın dönmə bucağını elə kiçiltməlidir ki, gəmi verilmiş kursa qayıtdıqda sükan “ düz “ vəziyyətdə qalsın; 3)Gəminin verilmiş kurs xətinin keçməməsi üçün sistem sükan ilə dönmə bucağının əksi istiqamətində kiçik bucaq qədər döndərməklə onu kursda saxlamalıdır. Elektrik stasiyaların elementlərinin seçilməsi. Müasir gəmilərin elektrik energetika sistemi mürəkkəb kompleks avadanlıqdır. Bu sistemin hasil etdiyi elektrik enerjisi gəminin güc qurğusu vastəsi ilə yaradılan ümumi enerjinin əsas qismini təşkil edir. Gəmi elektrik energetika sisteminin ən mühüm hissəsi elektrik stansiyasıdır. Bu stansiyaya kiçik ölçülü avtanom elektrik stansiyası kimi baxmaq olar. Onun avtanom olaması gəmi elektrik stansiyasında proseslərin avtomatlaşdırılması üçün irəli sürülən tələbatı dahada ciddiləşdirir. Gəmi elektrik stansiyasının generatorunu fırlandıran mühərriklərə birinci mühərriklər deyilir. Birinci mühərrik vəzifəsində buxar maşını , turbin və dizeldən istifadə edilir. Lakin buxar maşınlarının ölçülərinin , kütləsinin böyük , f.i.ə və dövürlər sayının kiçik olması onlardan son vaxtlar birinci mühərrik kimi istifadə edilməsinə imkan vermir. Hazırda birinci mühərrik kimi əsas etibarilə turbinlərdən və dizeldən istifadə edilir. Generator dizelə bilavastə, turbinə isə reduktor vastəsilə birləşir. Gəmi elektrik stansiyalarında elektrik enerjisini əldə etmək üçün həm sabit, həmdə dəyişən cəryan generatorlarından istifadə oluna bilər. Sabit cəryan generatoru vəzifəsində qatışıq təsirlənən generator işlədiləmsi daha əlverişlidir, çünki bu generatorlarda gərginliyi digər sabit cəryan generatorlarına nisbətən daha yaxşı sabit saxlamaq mümkündür. Lakin son vaxtlar gəmilərin elektrik stansiyalarında sabit cəryan generatorlarından çox az istifadə olunur. Çunki dəyişən cəryanın sabit cəryana nəzərən üstünlüklərini nəzərə alaraq dəniz donanması gəmilərinin əksəriyyətində dəyişən cəryan sisteminə keçirilmişdir. Odur ki, biz burada ancaq sinxron generatorlu sistemlərin avtomatlaşdırılması sxemlerini nəzərdən keçirəceyik. Elektrik stansiyaların qurğularının avtomatlaşdırılması. Məlumdur ki, elektrik prosesləri çox sürətli gedir. Onların davam etmə müddəti bir neçə saniyyə və həttda saniyənin müəyyən hissələri qədər çəkir. Aydındır ki, belə bir şəraitdə elektrik kəmiyyətlərini (məs. generatorun gərginliyini və tezliyini) əl ilə sabit saxlamaq qeyri- mümkündür. Odur ki, gemi elektrik stansiyasının normal iş rejmini təmin etmək üçün avtomatik tənzimləmə sistemlərindən istifadə edilmişdir. Hazırda gemi elektrik energetika qurğuları üçün aşağdakı avtomatlaşdırma işləri görülmüş və görülmekdədir: Elektrik generatorlarını fırladan mühərriklərin işəsalma və dayandırma proseslərinin avtomatik idarə edilməsi; Əsas, köməkçi və qəza vaxtı işləyən generatorların, elecə də işlədicilərin avtomatik işə salınması və dayandırılması; Generatorların gərginliyinin avtomatik sabit saxlanılması; Sinxron generatorların tezliyinin avtomatik surətdə sabit saxlanılması; Az əhəmiyyətli işlədiciləri dövrədən açmaqla generatorların yükünün avtomatik azaldılması; Generatorların avtomatik surətdə paralel işə qoşulması; Bu sistemlərin bir qismi tətbiq edilmiş, bəziləri isə öyrənilmək üzrədir. Tətbiq edilənlərdən ən maraqlısı generatorların gərginliyininnvə tezliyinin avtomatik tənzimlənməsidir. Çünki gərginlik və tezlik elektrik enerjisinin keyfiyyət parametirləridir. İşlədicilərin normal işləməsi üçün generatorun gərginliyi və tezliyi yükün dəyişməsindən asılı olmayaraq 2-3 % dəqiqliklə sabit saxlanılmalıdır. Şəkil 20. Sinxron generatoruların avtomatik tənzimləmə sisteminin strukrur sxemləri Gəmi sinxron generatorlarının gərginliyini tənzimləyən avtomatik təmzimləmə sistemləri 20-cü şəkildə göstərilən struktur sxemə əsasən yaradılmışdır. şəkildə göstərilən sxem üzrə hazırlanmış tənzimləmə sistemlərindən tənzimləyici təsirləndiricinin təsirlənmə dolağı (TTD tənzimləyicinin təsirlənmə dolağı) dövrəsindəki müqavimətə təsir etməklə generatorun gərginliyini avtomatik surətdə tənzimləyir. Bu sxemə əsasən elektromexaniki gərginlik kömür tənzimləyicisi, titrəyişli tənzimləyicilər və s. yaradılmışdır. Hazırda gəmilərdə mexaniki tənzimləyicilərdən ancaq gərginlik kömür tənzimləyiciləri saxlanılmışdır. şəklindəki sxem üzrə hazırlanmış tənzimlənmə sistemlərində generatorun gərginliyi, onun çıxışından alınaraq təsirləndiricinin təsirlənmə dolağı dövrəsinə verilən əlavə enerjinin dəyişməsi hesabına tənzimlənir. Bu sxem əsasında yüksək həssaslığa və cəldliyə malik УЧК(GTD) və УЧК(GTD)-м tipli gərginlik tənzimləyiciləri hazırlanmışdır. v) şəkildəki sxem üzrə hazırlanmış tənzimləmə sistemlərində gərginlik, generatorun çıxışından alınaraq bilavastə təsirlənmə dolağına verilən enerji hesabına tənzimlənir. Bu sxem o biri sxemlərdən sadə və etibarlıdır. Yüklə 10,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|