Microsoft Word Dede-Qorqud-2-51

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      53 
Ana ninnisində gəlin olana qədər vaxtının böyük bir qismini keçir-
diyi və artıq uzaqda olan bacı-qardaşından gözəl sözlərlə bəhs edir. Nin-
nilərə  görə,  teyzə  gözəldir,  cicidir,  nazikdir  (zərifdir),  üzük  daşıdır, 
xanım  qadındır,  sırma  saçlıdır,  süslü  geyinir.  Ninnilərdə  teyzələr  üçün 
gözəl  ifadələrin  yanı  sıra  nadirən  yırtıq  fərracəlidir,  yalaşık  yulaşıktır, 
külli ağu bardağıdır şəklindəki yakıştırmalar da bulunmaktadır. 
 
Hu desəm, hu’suna, 
Oğlum gedər teyzəsinə, 
Teyzəsi bir xanım olmuş, 
Lokum qoymuş çantasına! (4, 278)  
 
Beşiyi gül ağacına bağladım, 
Gettim, gəldim salladım (yellədim). 
Anam yok, atam yok, 
Bacım dedim, ağladım. 
Eee bacıma eee…(8, 18). 
 
Ərin  bacısı,  yəni  görümcə  olumsuz  anlam  daşıyan  sifətlərlə  bəhs 
edilən  digər  əqrəbadır.  Görümcə  üçün  xətir  bilməz,  partal  paçalı,  yoluq 
qafalı, sümüklü, qoyun, qatır, çox söylənən, partal pabuçlu, yırtıq donlu, 
helâ  daşı,  qarpızın  qabıqlarına  layiq,  ağı  bardağı,  kirlicə,  başında  gənə 
olan,  geniş  donlu,  kələp  saçlı,  salalı  sümüklü,  yarım  cüssəli,  zalım  kimi 
ifadələr kullanılır. 
 
Dandini, dandini, dastana, 
Danalar girmiş bostana, 
Getsin, yavrum çıxarsın, 
İki qarpız qoparsın, 
Biri anasına, biri atasına, 
Qabıqları qalsın xalasına (bibisinə)! (4, 277)  
 
Huylulu, huylulu xalası (bibisi) var, 
Bir kirlicə xalası (bibisi) var, 
Yumuş arıtmış başını, 
Yumruq kimi gənəsi var! (4, 279) 
Qadının ata evinden ər evinə köçdükdən sonra kəndi ailəsindən mə-
nən dəstək görmək istədiyi adam əgər varsa, qardaşıdır. Ninnidə “yavru-
mun  hanı  qoç  dayısı”  və  ya  “çiftə-çiftə  (qoşa-qoşa)  dayılar”  deyilərkən 
bu  durum  ifadə  edilir.  Ananın  maddi-mənəvi  dəstək  olaraq  qəbul  etdiyi 

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      54 
qardaşı  ilə  bağlı özəlliklər sayılarkən doktordur, zabitdir, onbaşıdır, bin-
başıdır  deyərək toplum  tərəfindən  gənəl  qəbul  görən  sayqın  bir  məsləyə 
sahib  olduğu  bəlirtilir.  Bu  bir  anlamda  “qardaşım  güclüdür,  bana  dəstək 
olar” anlamını da daşıyır. Dayının  maddi durumunun  iyi olduğu söylən-
mək  istəndiyində  uzun  kürklü,  bəy,  dabanları  dəmir  gümüş  oxlu,  çiftə 
tüfəngli,  İstanbulda  əsnaf  olduğu  vurğulanır  və  yeğenine  (bacısının  oğ-
luna) para verdiyi dilə gətirilir. Bəzi ninnilərdə dayıdan xeyirsiz, müxən-
nət və dəli sifətləriylə bəhs edildiyi də görülməkdədir.  
 
İstanbulun quyuları, 
Çayır çəmən qıyıları, 
İstanbulda əfənd olmuş, 
Benim oğlumun dayıları! (4, 279) 
 
İstanbulun quyuları, 
Çayır çəmən qıyıları, 
Nə xeyirsiz dayıları! 
Uyu yavrum, ninni! (4, 279) 
 
Ninnilərdə  keçən  yengə  dayı,  ya  da  əmi  arvadından  hansı  olduğu 
bəlirtilmədən  bəhs  edilir.  Əgər  yengə  yanına  gedən  çocuğa  üzüm,  incir, 
gül, vermişsə,  iyi,  xanım  və comərddir. Verilənlər soğan, bibərsə,  yengə 
xoyrat və acuzədir.  
 
Ninni, ninni, ninnisinə 
Qızım getmiş yengəsinə 
Yengəsi bir fəna qadın 
Soğan qoymuş torbasına (10, 2) 
 
Ninni, ninni, ninnisinə, 
Oğlum getmiş yengəsinə, 
Yengəsi iyi bir qadınmış, 
Üzüm doldurur çevrəsinə! (4, 281) 
 
Türklərdəki  geniş  ailə  yapısına  və  ailə  bağlarının  güclü  olmasına 
bağlı olaraq hər bağın ayrı bir qavram halına gətirilməsi nədəniylə Türk-
çə əqrəbalıq adları alanında çox zəngindir. Ailənin təməl elemanlarından 
olan  və  dil  öyrətimi  ve  eyitim  konusunda  bəlirgin  rolu  olan  analar  tərə-
findən  icra  edilən  ninnilərdə  əqrəbalıqla  ilgili  kəlmələr  bulunmaqdadır. 
Əqrəbalardan  bəhs  edilən  ninnilərdə  ninni  söyləyənin  anılan  kişilərə 
baxış açısını ortaya qoyan bir dəyərləndirməyə rastlamaq da mümkündür.  
 

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                      55 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Başgöz İ. Türkü. İstanbul, Pan Yayıncılık, 2008. 
2. Bostancı G.Ç. Türkçedeki Temel Kelimelerin Çağrışımlarında Altkül-
türün İzleri, Millî Folklor, Yıl 21, Sayı 81, 2009, s.64-77. 
3.  Bozyiğit  A.E.  Beypazarı  Ninnileri,  Türk  Folklorundan  Derlemeler, 
Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. 
4. Çelebioğlu A. Türk Ninniler Hazinesi. İstanbul, Ülker Yayınları, 1982. 
5.  Çelik  H.  Gaziantep’ten  Derlenen  Ninniler.  Türk  Folklorundan  Derle-
meler, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. 
6. Balaman A.R. Evlilik ve Akrabalıq Türleri. Kültür Bakanlığı Yayınla-
rı, Ankara, 2002. 
7. Doğan A. Anlambilim. Ankara, Engin Yayınevi, 2006. 
8. Emir D.A. Folklorumuzda Ninniler, Sevmelikler, Okşamalıklar. Sivas, 
yayl.y., 1992. 
9.  Emiroğlu  S.  Türkçe  Sözlükteki  Akrabalıq  Adlarının  Tasnifi,  Turkish 
Studies – İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of 
Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012, p. 1691-1710, Ankara, 2012. 
10.  Erman  A.  Tekirdağ’da  Söylenen  Ninnilerden  Örnekler. Türk  Folklo-
rundan Derlemeler. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. 
11. Gönüllü A.R. Alanya Ninnileri. Türk Folkloru, 6(67) 2/1985, s. 25. 
12. Gözükızıl Ö. Çanakkale Halk Kültürü. İstanbul, Heyamola Yayınları, 
2006. 
13. Güvenç B. İnsan ve Kültür. Ankara, Remzi Kitabevi, 1974. 
14.  Kılıç  A.Y.  Türkmenistan  Türklerinin  Sözlü  Edebiyatında  Hüvdiler 
(Ninniler).  Gazi  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü,  Basılmamış  Yüksek 
Lisans Tezi, Ankara, 2007 . 
15. Köksal H. İspir Yöresinden Derlenmiş Ninnilerimiz. Türk Folklorun-
dan Derlemeler. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. 
16. Malinowski B. İnsan ve Kültür. Ankara, Versa, 1990. 
17. Safarov O. Özbek Halk Allaları. Taşkent, Okıtuvçı, 1999. 
18.  Sakaoğlu  S.  Sakaoğlu  Y. Türkiye  Ninni  Haritası. Türk  Folklorundan 
Derlemeler, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. 
19.  Seyitova  E.K.,  Bulgarova  M.  Türkiye  Dışındaki  Türk  Edebiyatları 
Antolojisi  (Başlangıcdan  Günümüze).  21.  Cilt.  Nogay  Edebiyatı.  Ankara,  Kül-
tür Bakanlığı Yayınları, 2002. 
20.  Tan  O.  Çanakkale’den  Derlenen  Ninniler,  Türk  Folklorundan 
Derlemeler, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. 
21. Yorgancıoğlu O. Kıbrıs Türk Ninnileri. Mağusa: yayl.y., 2006. 
22. 
www.tdk.gov.tr
  
 
 
Çapa tövsiyə edən:  Fil.ü.e.d. Seyfəddin Rzasoy 

---