Microsoft Word Dede-Qorqud-2-51
Yüklə 5,09 Kb. Pdf görüntüsü
|
Dədə Qorqud ● 2014/I I 150 M.Fərzanə də bu ideyanı millətini sevən bir ziyalı kimi hədsiz sevinclə qarşılayıb İrana qayıdar-qayıtmaz ardıcıl surətdə bu işə başlamışdır. Tarixin uğursuz dönəmində ortaya çıxan ikiyə bölünmə siyasəti va- hid xalqın eyni olan dil, mədəniyyət, ədəbiyyat, folklor və s. bu kimi sa- hələrinin Güney Azərbaycanında durğunluğuna, geriliyinə səbəb olmuş- dur. Təəssüf ki, bu taylı Azərbaycanda istər dil, ədəbiyyat, istərsə də Azərbaycan folklorunun – şifahi söz sənətinin toplanması, araşdırılması, nəşri barədə geniş və hərtərəfli işlərin, fundamental nəşrlərin ortaya çıxdığı bir zamanda o taylı vətəndə bu istiqamətdə görülmüş işlər müqa- yisə olunmaz dərəcədə az və natamam olmuşdur. Təbii ki, bunun da məlum səbəbləri vardır. Ana dilində danışmağın belə yasaqlandığı bir rejimdə xalq ədəbiyyatının əvəzsiz nümunələrinin toplanılıb, araşdırma və nəşrə cəlb olunmasından necə söhbət gedə bilər- di? Bu işin nə qədər əlçatmaz olduğunu anlamaq o qədər də çətin deyildi. Sevindirici haldır ki, dözülməz Pəhləvi rejimi və bu rejimin aman- sız qayda-qanunlarının hökm sürdüyü bir zamanda ömrünü-gününü dilini, folklorunu öyrənməyə həsr edənlər olmuşdur. Bu fədakar, yorul- maz işdə heç şübhəsiz ki, M.Ə.Fərzanənin adı birincilər sırasındadır. Danılmaz faktdır ki, Vətənə, dilə, söz sənətinə bağlılıq ailədən qay- naqlanır. M.Ə.Fərzanə də bütün yazılarında doğma dilimizə, folklorumu- za bağlılığını böyüyüb başa çatdığı ailəsi, xüsusən mənəvi müəllimi olan anasının söylədiyi laylalar, oxşamalar, bayatılar və s. ilə əlaqələndirir. Cəfakeş alim bu həqiqəti “Ana dilimiz və milli varlığımız haqqında xatirələr” silsilə məqaləsində paylaşır: “Mənim ana dilimiz və milli var- lığımız, hamıdan parlaq və saf aynası olan xalq ədəbiyyatımızın geniş və rəngarəng dünyasıyla tanışlığım anamla olmuşdur. Anamın bir-birinin ardınca dünyaya göz açan körpə qardaşlarıma söylədiyi şirin laylaları və oxşamaları, yoxsulluğun dözülməzliyi və yaşayışın çətinlikləri ilə səs- səsə verən nisgilli bayatıları və göz yaşardıcı acıları, bir çox hallarda iş başında, xəli toxuyanda, ya ip əyirəndə həzin-həzin zümzümə etdiyi mah- nıları, hər sözbaşı söylədiyi mənalı məsəlləri və bunların hamısından çox uzun qış gecələrində kürsü başında corab toxuya-toxuya və ya naxış tikə- tikə söylədiyi füsunkar nağılları və əfsanələri bu tanışlıq və ülfətin baş- lanğıcı olmuşdur (2). Hələ körpə ikən bu zəngin söz sənəti ilə ilk tanışlıq da M.Ə.Fər- zanənin fədakar folklorçu kimi yetişməsinə, çoxsaylı folklor nəşrlərinə və eyni zamanda da bu kitabın ərsəyə gəlməsinə səbəb olmuşdur. Cənub mövzusunda dəyərli araşdırmaları ilə seçilən fil.ü.f.d. Nəza- kət İsmayılova “Cənubi Azərbaycan müasir mərhələdə, yaxud “Varlıq” Dədə Qorqud ● 2014/I I 151 ədəbi məktəbinin nümayəndləri” kitabında Fərzanənin folklorla bağlı yazılarında bir neçə keyfiyyət kəsb etdiyini qeyd edir. “Hər şeydən əvvəl, onun məqalələrində dərin müşahidəçilik özünü büruzə verir. Bu müşahidənin arxasında isə milli bədii təfəkkürə dərindən bələdlik açıq hiss olunur (4, 73). Söz yox ki, azərbaycanlıların geniş yayıldığı Təbriz, Ərdəbil, Ur- miya, Marağa, Yekanat, Xoy, Zəncan, Həmədan və s. zəngin folklor incilərinin beşiyidir. Ancaq adlarını çəkdiyimiz və çəkə bilmədiyimiz bu bölgələrin rəngarəng folklor laboratoriyasına daxil olmaq aylarla, illərlə, bəlkə də qərinələrlə vaxt, zaman tələb edir. Prof. İ.Abbaslı kitaba yazdığı ön sözdə bunu aydın vurğulayaraq yazır: “Hərgah müstəqil Azərbaycanın 9 milyonluq sakinlərinin mənəvi irsi bundan sonra da toplanıb əbə- diləşdirilərək öz sayını artıracaqsa sayı 30-35 milyon civarında qeyd edilən Güney soydaşlarımızın mənəvi irsi – şifahi söz sənəti, görəsən, neçə cildə sığa bilər? Biz hələ mədəniyyət çevrəsi ilə ölçülən dünya azərbaycanlılarının poetik söz sənətini demirik! (1, 5). M.Ə.Fərzanə də əlinin çatıb, ününün yetdiyi qədər bu nümunələri əldə etməyə müvəffəq olmuşdur. “Güney Azərbaycan folkloru” seriya- sından olan bu I toplu Təbriz, Yekanat və Həmədan folkloru örnəkləri əsasında hazırlanmışdır. Kitabda inanclar, atalar sözü və ya el sözləri, bayatılar, tapmacalar, nağıllar, lətifələr, oyunlar, yuxu yozmalar, xalq mahnılarından tutmuş hə- yat və məişət rüsum mərasimlərinə kimi, yeni doğuluş, adqoyma mərasi- mindən başlamış dünyadan köçmə, yaş mərasimlərinə kimi, eyni zaman- da bayram, toy adətlərindən çeşidli nümunələr öz əksini tapmışdır. Bu nümunələri nəzərdən keçirərkən, heç bir aparata malik olmayan, ömrünü, gününü toplayıcılığa sərf edən, adları bizə məlum olmayan insanların ağır zəhmətini görürük. Toplu “İnanclar” bölməsi ilə başlayır ki, burada ilkin yaradılışla bağlı təsəvvürlər, inanclar, Cəbrayılın yerə gəlişi, Əzrayıl, Şeytan, Adəm, Həvvanın yaranışı, məhşər, dirilik və həyatla bağlı müqəddəs dinimizdən qaynaqlanan, xalq təfəkküründən süzülüb gələn maraqlı fikirlər yer al- mışdır. Şifahi söz sənətinin ilkin janrları olan alqış, qarğış, andlarla bağlı çeşidli nümunələr II bölmədə verilmişdir. “Allah son nəfəsdə imandan ayırmasın” (3, 32) və yaxud “Tanışın Əzrayıl olsun” (3, 42), “Minbəri yandırmış olum” (3, 45) və s. kimi örnəklərdə cənublu xalqın dinə, Allaha bağlılığını görürük. Söz yox ki, Güney Azərbaycan folklorunun ən yayğın qolunu na- ğıllar təşkil edir ki, bu topluda da bir neçə nağıla yer ayrılmışdır. Bun- Dədə Qorqud ● 2014/I I 152 lardan bəziləri bizə tanış olan nağılların cənub versiyaları olsa da ilk dəfə təqdim olunan nağıllar da diqqəti cəlb edir. Bizim “Göyçək Fatma” kimi tanıdığımız nağıl isə iki variantda “Dünya gözəli ilə sarı inəyin nağılı” adı ilə IV bölmədə, “Gözəl Fatma” adı ilə isə Yekanat və Həmədan fol- kloru bölməsində özünə yer almışdır. Söz yığcamlığı, rəvanlığı, məna genişliyi, musiqi axarlığı ilə söz sənətinin duyğulu janrı hesab olunan bayatılar cənub xalqının folklorun- da önəmli yer tutur. Axıcı, səmimi kəlmələrlə qəliblənmiş bu ecazkar nəğmələr ürəyi riqqətə gətirib, söz sənətinin bütün incəliklərini özündə ehtiva edir. Ağ maya düzdə qaldı, Yükü Təbrizdə qaldı. Oğlanı dərd apardı, Dərmanı qızda qaldı (3, 170) və yaxud Xoya gəl, Mərəndə gəl, Bağdan bar dərəndə gəl. Bir gəldin, xəstə gördün, Bir də can verəndə gəl (3, 158). Göründüyü kimi, cənub bayatılarının əsas ruhunu nisgil, ümidsiz- lik, uğursuzluq təşkil edir. Kitabın Yekanat və Həmədan folkloru bölməsindəki bayatılarda isə sevgi motivi aparıcı yer tutur. Həmədan yoli daşdu, Quşları qızıl başdu, Mən öz yarım tanıram, İncə boy, qələm qaşdu (3, 373). Bütün Şərq aləmində məşhur olan Molla Nəsrəddin və Bəhlul Da- nəndənin adı ilə bağlı formalaşan lətifələr təbii ki, güneylilərin də folklo- rundan yan keçə bilməzdi. İlk baxışda gülüşə səbəb olan bu lətifələrdə də elə o gülüşün arxasında gizlənən ironiya, satira elementləri güclüdür. Topluda yer alan “Səbr edənlərə behişt vədəsi verilmişdi” lətifəsi oriji- nallığı ilə seçilir. Lətifə bir gün mollanın söz arası arvadına biz bu dünya- da bir ağ gün görmədik, amma bilirəm ki, o dünyada kef çəkəcəyik de- məsi ilə başlayır. Bu sözün müqabilində isə arvadı bunu ona kimin dediyi ilə maraqlanır. Molla isə bunun cavabında: – Heç kəs mənə deməyib. Bunu özüm başa düşmüşəm. Biz ikimiz də ömür boyu biri-birimizin kifir sifətinə baxıb səbr eləmişik. Odur ki, yerimiz behiştdü – deyə cavab verir (3, 178). Dədə Qorqud ● 2014/I I 153 Ateizm motivli lətifələr, eyni zamanda Musa peyğəmbərin adı hal- landırılan lətifələr Güney Azərbaycan soydaşlarımızın gülməcə yaradıcı- lığında özünə yer almışdır. Ağız ədəbiyyatımızdakı atalar sözlərinin, məsəllərin, el deyimləri- mizin zənginliyinin əsas faktoru Azərbaycan türkcəsinin dünyanın ən zəngin dillərindən biri olmasıdır. Güneyli soydaşlarımızın da tarixin də- rin köklərindən qaynaqlanmış fəlsəfi-təcrübi dünyagörüşləri və baş verən hər hansı bir hadisəyə münasibət bildirəcək hikmətli kəlamları atalar söz- lərinin, məsəllərin, el deyimlərinin yaranmasında zəmin rolunu oyna- mışdır. Təqdim olunan nümunələrin əksəriyyəti bu günə qədər bizə məlum olan nümunələrin demək olar ki, eyni və yaxud az dəyişmiş variantlarıdır: “Dağ uçmasa dərə dolmaz” (3, 125). “Çıraq öz dibinə işıq verməz” (3, 124). “Dünyanın quyruğu uzundu” (3, 127) və s. bu qəbil nümunələr güneyli soydaşlarımızın söz xəzinəsindən bizə gəlib çatan atalar sözlərin- dəndir. Uşaq folkloru da Güney Azərbaycanının el yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Güneyli ana-nənələrimizin pak istək və arzularından doğan və ilk məktəb rolunu daşıyan laylalar, nazlamalar, arzulamalar, düzgülər, acıtmalar, sanamalar, yanıltmaclar təbii ki, uşaqların inkişafında tərbiyəvi rol oynamaqla, estetik-bədii zövqün formalaşmasında son dərəcə əhəmiy- yətli faktor rolunu oynamışdır. Söz yox ki, gündəlik həyatda baş verən ən bəsit hadisələrdən ta müxtəlif adətlərə kimi etnoqrafik məlumat xarakteri daşıyan məlumatlar Güney Azərbaycan folklorunda ayrıca tutuma malikdir. Belə ki, süfrə ilə davranış qaydaları, qonaq otağının bəzənilməsi, qulluqçular, məscidlər, illik tədarüklər, çörək bişirmə, xanımların boyluluq dövrləri, uşaqların diş çıxartma mərasimi, qız uşağının təlim yaşı, qızlar və elçiləri, körpələrə qulluq, quşların gəlməsinə yozmalar, yuxu görmə və təbirlər, Ramazan ayında işlənən adətlər, təziyyə və əza mərasimləri, əkinçilik işləri, şəhər və kənd yaşayışı, qədim qəhvəxanalar, andiçmə mərasimi, xanımların əl işləri kimi müxtəlif mövzularda yer alan zəngin məlumatlar güneylilərin folklor biliciliyi qədər də etnoqrafik bilgiyə bələdliyinə dəlalət edir. Güney Azərbaycan folklorunun öyrənilməsi işində qarşıda hələ çox görüləsi işlər var. Bu istiqamətdə uğurlu nəticələrə çatmaq üçün bu taylı xalqın folklorunu öyrəndiyimiz qədər də o taylı xalqın folkloruna biganə qalmamalı, üzərimizə düşən vəzifəni əsl vətəndaş olaraq yerinə yetirmə- liyik. Ümid edək ki, güneyli xalqın folklorundan soraq verəcək hələ ne- çə-neçə nəşrlər, toplular işıq üzü görəcək. Dədə Qorqud ● 2014/I I 154 ƏDƏBİYYAT 1. Abbaslı İ. Ön söz əvəzi. Güney Azərbaycan folkloru. I cild, Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, səh.3-16. 2. Fərzanə M.Ə. Ana dilimiz və milli varlığımız uğrunda. Varlıq, № 1- 2, Tehran, 1993. 3. Güney Azərbaycan folkloru. I cild, Bakı, “Elm və təhsil”, 2013. 4. İsmayılova N. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı müasir mərhələdə, yaxud “Varlıq” ədəbi məktəbinin nümayəndələri. Bakı, “Elm və təhsil”, 2010. Sönməz ABBASLI Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru AMEA Folklor İnstitutunun böyük elmi işçisi Dədə Qorqud ● 2014/I I 155 REDAKSİYAYA TƏQDİM OLUNAN YAZILARIN NORMATİV QAYDALARI 1. Elmi-ədəbi toplumuz “Dədə Qorqud kitabı”nın poetika, mətnşü- naslıq, ideya-məzmun problemlərinin tədqiqi istiqamətində aparılan və folklorun müxtəlif elmi-nəzəri, praktik məsələlərini əhatə edən, heç yerdə çap olunmamış yüksək elmi səviyyəli araşdırmaları və eləcə də yazıya alınmış yeni folklor nümunələrini çapa qəbul edir. 2. Məqalələr Azərbaycan dilində qəbul olunur. 3. Redaksiyaya təqdim olunan məqalələrin həcmi 15 səhifədən artıq olmamalıdır. 4. Redaksiyaya təqdim olunan məqalələrdə müəllifin adı, soyadı, iş yeri və e-mail ünvanı göstərilməli, xülasə və açar sözlər verilməlidir. 5. Xülasə 100, açar sözlər 10 sözü keçməməlidir. 6. Şəkillər, rəsm, not, qrafik və cədvəllər çapda düzgün, aydın çıxacaq vəziyyətdə olmalıdır. 7. Sonda göstərilən elmi ədəbiyyat və mənbələr məqalənin içərisin- də kodlaşdırılmalıdır. 8. Məqalələr, xülasə və açar sözlər Winword proqramında, Times New Roman şrifti, 14 punto böyüklüyündə yazı tipi ilə yazılaraq diskdə və A4 vərəqində təqdim olunmalıdır. Dədə Qorqud ● 2014/I I 156 MÜNDƏRİCAT Qorqudşünaslıq: axtarışlar, aşkarlamalar Asif HACIYEV. “DƏDƏ QORQUD KİTABI” – QƏDIM OĞUZ EPO- SUNUN AZƏRBAYCAN VARİANTI...................................................................3 Atif İSLAMZADƏ. OĞUZ MİFİ: YENİ ARAŞDIRMALAR, YENİ MÜDDƏALAR..................................................................................................17 Folklorşünaslıq: problemlər, tədqiqlər Almaz HƏSƏNQIZI. SİYASİ LƏTİFƏLƏRDƏ GİZLƏNƏN TARİXİ HƏQİQƏTLƏR................................................................................................27 Jalə COŞĞUN. TÜRK VƏ SLAVYAN SEHRLİ NAĞILLARINDA BAŞLANĞIC-GİRİŞ FORMULLARI...........................................................38 Əminə UĞURLU. TÜRK NİNNİLƏRİNDƏKİ QOHUMLUQ ƏLA- QƏLƏRİ İLƏ BAĞLI SÖZLƏR.....................................................................44 Mətanət YAQUBQIZI. ƏSKİ DÜŞÜNCƏ – SİMVOL – HƏQİ- QƏT....................................................................................................................56 Aytac ABBASOVA. AZƏRBAYCAN MƏRASİM FOLKLORUNUN REGİONAL XÜSUSİYYƏTİ (Doğum mərasimi ilə bağlı Kəlbəcər nümu- nələri əsasında)..................................................................................................64 Lalə MAXSUDOVA. ŞİRVAN FOLKLOR MÜHİTİNDƏ MƏRASİM FOLKLORUNUN JANR SPESİFİKASI.......................................................73 Səadət MUSTAFAYEVA. ZƏNGİLANIN EL ŞAİRİ ŞIX MƏHƏM- MƏD BAĞBAN.................................................................................................82 Yaşar KARAYUNUSOĞLU. QURBANNAZAR ƏZİZOVUN ŞEİRLƏ- RİNDƏ FOLKLOR ÜNSÜRLƏRİ...................................................................91 Azərbaycan folkorundan yeni nümunələr YEVLAXDAN TOPLANMIŞ FOLKLOR ÖRNƏKLƏRİ. Nigar Hə- sənova...............................................................................................................101 Qardaş türk folklorundan RUMELİ: İZİ İTMİŞ TARİX. Qumru Şəhriyar................................116 “ARZU-QƏMBƏR” DASTANI: NOQAY VARİANTI. Afaq Xürrəm- qızı.....................................................................................................................129 Rəylər FOLKLOR ÇƏLƏNGİ. Tacir SƏMİMİ.............................................142 GÜNEY AZƏRBAYCAN FOLKLORUNUN ÖYRƏNİLMƏSİNDƏ İLK ADDIM. Sönməz ABBASLI...................................................................149 Dədə Qorqud ● 2014/I I 157 CONTENTS Gorgud studying: investigations, discoveries Asif HAJIYEV. “THE BOOK OF THE DEDE KORKUT” – AS THE AZERBAIJANI VARIANT OF THE ANCIDENT OGHUZ EPOS.............3 Atif ISLAMZADEH. OGHUZ MYTH: NEW INVESTIGATIONS, NEW THESES..................................................................................................17 Folk-lore studies: problems, researches Almaz HESENGIZI. THE HISTORICAL TRUTH HIDDEN IN THE POLITICAL JOKES……………………………………………………...….27 Jala JOSHGUN. THE INITIAL FORMULS IN TURKISH AND SLAVS MAGICAL TALES…………………………………………….……38 Amina UGHURLU. THE WORDS DEALING WITH THE FAMILY TIES IN TURKIC LULLABIES………………………………………….…44 Matanat YAGUBGIZI. THE OLD MIND - THE SYEMBOL - THE TRUTH………………………………………………………………………..56 Aytaj ABBASOVA. REGIONAL CHARACTERISTIC OF AZER- BAIJAN CEREMONY FOLKLORE (On the childbirth ceremony on the anology of Kalbajar samples)……………………………………………..…64 Lala MAKSUDOVA. THE GENRE SPECIFICITY OF RITUAL FOLKLORE IN SHIRVAN FOLKLORE SPHERE…………………..…..73 Saadat MUSTAFAEVA. FOLK POET OF ZENGILAN SHIKH MUHAMMED BAGBAN…………………………………………………....82 Yashar KARAYUNUSOGLI. THE ELEMENTS OF FOLK CULTU- RE IN THE WORKS OF GURBANNAZAR AZIZOV………………..…..91 New samples from Azerbaijan folk-lore...............................................101 From fraternal Turkish folk-lore..........................................................116 Reviev.....................................................................................................142 СОДЕРЖАНИЕ Горгудистика: поиски, открытия Асиф ГАДЖИЕВ. “КНИГА ДЕДA КОРКУТА” – АЗЕРБАЙДЖАН- СКИЙ ВАРИАНТ ДРЕВНЕГО ОГУЗСКОГО ЭПОСА..................................3 Атиф ИСЛАМЗАДЕ. ОГУЗСКИЙ МИФ: НОВЫЕ ИССЛЕДО- ВАНИЯ, НОВЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ...............................................................17 Фольклористика: проблемы, исследования Алмаз ГАСАНКЫЗЫ. ИСТОРИЧЕСКИЕ РЕАЛЬНОСТИ СКРЫВ- ШИЕ В ПОЛИТИЧЕСКИХ АНЕКДОТАХ.....................................................27 Жале ДЖОШГУН. ИНИЦИАЛЬНЫЕ ФОРМУЛЫ В ТЮРКСКИХ И СЛАВЯНСКИХ ВОЛШЕБНЫХ СКАЗКАХ...............................................38 Dədə Qorqud ● 2014/I I 158 Амина УГУРЛУ. СЛОВА СВЯЗАННЫЕ РОДСТВЕННЫМИ ОТ- НОШЕНИЯМИ В ТУРЕЦКИХ КОЛЫБЕЛЬНЫХ.................................44 Метанет ЯКУБКЫЗЫ. ДРЕВНЫЙ ОБРАЗ МЫШЛЕНИЯ – СИМ- ВОЛ – РЕАЛЬНОСТЬ........................................................................................56 Айтадж АББАСОВА. ОСОБЕННОСТЬ ЦЕРЕМОНИИ РЕГИО- НАЛЬНОГО ФОЛЬКЛОРА АЗЕРБАЙДЖАНА (В связи церемоний рож- дении на основе Келбаджарский примеров)....................................................64 Лала МАКСУДОВА. ЖАНРОВАЯ СПЕЦИФИКА ОБРЯДОВОГО ФОЛЬКЛОРА ШИРВАНСКОЙ ФОЛЬКЛОРНОЙ СРЕДЫ...................73 Сеадет МУСТАФАЕВА. НАРОДНЫЙ ПОЭТ ЗАНГИЛАНА ШЫХ МАГОМЕД БАГБАН.............................................................................................82 Яшар КАРАЮНУСОГЛУ. ФОЛЬКЛОРНЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ В СТИ- ХОТВОРЕНИЯХ ГУРБАННАЗАР АЗИЗОВА................................................91 Новые образцы Азербайджанского фольклоре...............................101 Из тюркского фольклора...................................................................116 Рецензии................................................................................................142 Dədə Qorqud ● 2014/I I 159 Bakı, “Nurlan” nəşriyyatı, 2014 Ədəbi işçilər: Sənubər Kərimova Nail Qurbanov Qumru Şəhriyar Nəşriyyat direktoru: Elşən Hətəmzadə Operator: İlahə Salmanova Kompüter tərtibçisi: Ramin Abdullayev Kağız formatı: 60/84 32/1 Mətbəə kağızı: ¹1 Həcmi: 159 səh. Tirajı: 400 Qiyməti müqavilə ilə Toplu “Nurlan” nəşriyyat-poliqrafiya mərkəzində hazır diapozitivlərdən ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. Toplunun üz qabığındakı şəkil: Mirzəxan Qafarovun “Dədə Qorqud” lövhəsi Ünvan: Bakı, 370004, 8-ci Kiçik Qala döngəsi, 31 Tel: 492-93-14; Fax: 492-93-14 E-mail ünvanı: dede.qorqud.11@mail.ru Yüklə 5,09 Kb. Dostları ilə paylaş:
|