Microsoft Word Dede-Qorqud-2-51

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                     130 
Ariz em Xanber 
Бурун-бурун  заманда  бир  хан  болъган.  Шонун  ханын  вазири 
болъган.  Олар  анъшлап  кеткенлер  хан  айткъан:  “Хатыным  куьмеде 
къалъган”.  
“Хан,  афендим,  меним  де  хатыным  куьмени  къалгъан”,  –  деп 
вазир айтады. Олар суьерде соьйлеседилер биринин къзын биринин 
улына  берейек  болуп.  Олар  келгенше  алардын  пишелери  тапкъан-
лар.  Ханын  пишеси  кыз  тапхан, вазирдин  пишеси  ул  тапхан.  Вазир 
келгенде  айтхан:  “Хатын,  мен  бу  балады  ханнын  азбарына  таслай-
ман.  Хан  къызын  бизге  бермес.  Ханнын  пишеси  балады  алыр.  Би-
ревуьн  ул  эткен,  биревуьн  къыз  эткен.  Атларын  да  атагъа:  улуна 
Ханбер,  къызына  Ариз  деп  атагъан.  Олар  икоьн  болгъанлар,  окъы-
магъа  баргъанлар.  Окъьп  къайтып  келеяткъанда  бир  яс  кеншек  сув 
алып  келеяткъан  болгъан.  Сув  алып  келеяткъанда,  Ханбер  айтады: 
“Шелегине согъайым”; деп. Ол заманда Ариз айтады: “Алды шеле-
гине  сокъпа,  шалкъасынан  туьсер,  –  дийде,  –  арт  шелегине  сокъ, 
элбетинен туьссин”, – дийде. Ол заманда кеншек этбетинин туьсти, 
йыгылып тургъан заманда кеншек айткъан: “Дуньяда ашыкъ болуп, 
ахырытты  къаушыныз”,  –  деп.  Оннан  сонъ  олар  Ханбер  эм  Ариз 
суьйисип баслаъганнар. 
Экеви  школагъа  барады.  Школагъа  баргъанда  устазы  Ханбер-
ди сувгъа йибереди. Ханбер бир куьрешке сувды бервар тастын ара-
сыннан  былгъандырып  алып  келди.  Ол  сувды  устаз  яратпады  да 
Аризди  йиберди.  Ариз  сувды  аруьв  этип  алып,  билезигин  бервар 
тастын  уьстине  салып  келди.  Устаз  сувды  ишти  де,  тагъыды  Хан-
берди  йиберди:  “бар  сен  де  алып  кел”,  -  деп. Ханбер  барды  да  бир 
куьрешке сувды алды эм билезикти бервар тастын уьстиннен алып, 
кисесине салды да келди. Школдан балалар тагъадылар. Ханбер мен 
Ариз  кетеятырлар  йолда  булар  бир-бирине  йырлап  басладылар. 
Ариз йырлайды: 
– Эртенъ минен турдынъма? 
Бетинъди къолынъды ювдынъма? 
Бервар тастын уьстинде 
Билезигимди коьрдинъме? 
Ханбер йырлайды: 
– Эртенъ минен турмадым, 
Бетимди кьолымды ювмадым. 
Бервар тастын уьстинде 
Билезигинъди къормедим.  
 

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                     131 
Ariz və Xanber 
Qədim-qədim zamanda bir xan var idi. Bu xanın vəziri var idi. On-
lar  ova  gedəndə  xan  dedi:  “Xatunum  hamilə  qalıb”.  “Xan  əfəndim,  mə-
nim də  xatunum  hamilə qalıb”, –  vəzir dedi. Onlar elə orada sözləşdilər 
ki,  gərək  birinin  qızını  birinin  oğluna  versinlər.  Onlar  gəlincə  xatunları 
bari-həmlini  yerə  qoydu.  Xanın  qadını  qız  doğdu,  vəzirin  xatunu  oğlan 
doğdu.  Vəzir  gələndə  dedi:  “Xatun,  mən  bu  balanı  xanın  həyətinə  ata-
cam.  Xan  qızını  bizə  verməz”.  Xanın  xatunu  bu  balanı  götürür.  Birini 
özünə oğul edər, birini qız. Adlarını da belə qoyar: oğlunu Xanber, qızını 
Ariz deyə çağırır. Onlar böyüyürlər, oxumağa gedirlər. Oxumaqdan qayı-
dıb gələndə bir gənc qadın sudan qayıdırdı. Su doldurub qayıdanda Xan-
ber  dedi:  “Vedrəni  aşıraram”.  O  zaman  Ariz  dedi:  “Qabaq  vedrəyə  vur-
ma, belinə yıxılar, ardındakı vedrəyə vur, qoy tamam yıxılsın.” O zaman 
qadın  tamam  düşdü  yerə,  duranda  qadın  dedi:  “Dünyada  aşiq  olub,  axi-
rətdə qovuşasınız”. Ondan sonra Xanber və Ariz bir-birini sevməyə baş-
ladılar. 
Onlar  məktəbə  ikisi gedirdi. Məktəbə çatanda ustadı Xanberi suya 
yolladı. Xanber bir qab suyu mərmər daşın arasında bulandırıb gətirdi. O 
su ustada yaramadı, o Arizi yolladı. Ariz suyu arı (təmiz) gətirdi, bilərzi-
yini  mərmər  daşın  üstünə  salıb  gəldi.  Ustad  suyu  içdi  də,  Xanberi  yeni-
dən yolladı: “var (get) sən də alıb gəl”, – dedi. Xanber getdi bir qab suyu 
doldurdu, həm də bilərziyi mərmər daşın üstündən götürüb cibinə qoyub 
da gəldi. Məktəbdən balalar dağılışdılar. Xanber və Ariz yolda gedərkən 
bir-biri ilə deyişməyə başladılar:  
 
Erkəndənmi durdunmu? 
Üzünü qolunu yudunmu? 
Mərmər daşın üstündə 
Bilərziyimi gördünmü? 
Xanber dedi: 
Erkəndən durmadım, 
Üzümü qolumu yumadım. 
Mərmər daşın üstündə 
Bilərziyini görmədim. 

---

Dədə Qorqud ● 2014/I I                                                                     132 
Деген сонъ Ариз къоркъады, сыпаты шырайы туьрленеди. Онынъ къор-
къанын къорип Ханбер бир аз заманнак сонъ булай айтып йырлайды: 
– Ай тувар ари ясанънан, 
Куьн тувар бери ясанънан. 
Билезигинъдин уьстинде 
Нелер барды нешаннан? 
Ариз йырлайды: 
– Къарала къойым къозылы, 
Къозылы яным адувли. 
Билезигимнин уьстинде 
Ариз атым язувлы. 
Ханбер йырлайды: 
– Сувлар агъар олыкъ-олыкъ, 
Шеммелер агъар дыныкъ-дыныкъ, 
Билезигинъди тапкъангъа 
Не бересинъ дос тенъим. 
Ариз йырлайды: 
 Сувлар агъар олыкъ-олыкъ, 
Шеммелер агъар дыныкъ- дыныкъ, 
Билезигимди тапкъангъа, 
Кенди басым бос, тыныкъ. 
Соннан  сонъ  хан  эм  пишеси  биледи  олардын  бири  бирисин 
суъйгенин. Билген сонъ къызды школагъа йибермей, ясты йибереди-
лер. Ол заманда хан заманда хан эм пишеси къыдырады сорадылар 
эмшилерден  яракъщылардан  олардын  суьйгенин  къойдыраякъ  бо-
лып.  Ол  заманда  бир  эмши  айтады:  “Булай  эт,  –  деп  ол  школдан 
къайткъынша  эмшек  суьтинъди  савып  ол  суьтке  къалакъай  этип 
писирип  егизтсенъ  суьйгенлерин  къояр”,  –  деп.  Ханнын  пишеси ол 
затты  этип  азирлеген,  Ханбер  школадан  келгенде,  алдына  къалакъ-
айды салгъан. Оны къыз эситкен эди. Къыз яскъа билдиреек  уьшин 
шарлакъта турып булай деп йырлайды: 
– Къабагъынъ, къасынъ къатмуштыр, 
Къайгъы быннан япмуштыр, 
Алдынъдагъы оьтпекке 
Меме суьтин къатмуштыр. 
Ханбер йырлай: 
– Къабагъым, къасым къатмуштыр, 
Къайгъы быннан ятмуштыр, 
Алдымдагъы оьтпекке 
Меме суьтин къатмуштыр 

---