Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-3
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 85 Baba yaddaşından: “Qayım-qədim olasan”, “Bir qoyub min götürəsən”, “Su- yun duru axsın”. Novruzda çalıb-çağırmalısan, deyib-gülməlisən. Oynamaq, özü də sındıra-sın- dıra oynamaq gərək. Vay halına “bilmirəm” söyləyəsən, kosa sənə bir toy tutar gəl görəsən. El yaddaşında bir şey də var: qonşuda sınıqlıq varsa, elə deyib gülməlisən ki, xoş olsun. Axı ağrı-acımız da, şad-şadyanalığımız da bir olub həmişə. Novruzda dava eləyən illər boyu davada olar, deyirlər. Qonşusuna sataşanın torpağı qaçar, ayağı altında durmaz, çörəyi duzsuz, ağzı dadsız olar. Ona görə Nov- ruzda qonşu ilə bayramlaşar, pay alıb, pay verərlər. Novruzun nə vaxt başlandığını, nə vaxt qurtardığını bilə-bilməzsən. Yeyib-iç- mədən, bayramlaşmadan, çal-çağırdan sonra haçan yatdığından, şirin-şirin yuxularda nələr gördüyündən “dur gözümün işığı, torpağa toxum gərək, əkinə çəpər” sözlərinin hərdən deyildiyindən xəbərin olmaz. Bir də görərsən ki, tarla kənarında, şum üstün- də, iş başındasan. Baxıb görərsən ki, dünənnən mürgü döyən torpaq dirilib, indicə əlindən düşən tumun böyrü “çərtib” toxumda dirilib. Belə-belə Novruzdan üzü bu yana dirilir dünya. Torpağa, insana, anamız təbiətə həyat, insana isə xoş ovqatla bə- həm iş, zəhmət gətirər Novruz” (3). Hər bir azərbaycanlının şərəfli borcudur ki, xalqın adət-ənənəsinin qoruyub sax- lasın, gələcək dövrə çatdıra bilsin. Adət-ənənələri yaşatmaq, xalqın tarixini yaşatmaq deməkdir. Novruz bayramı bayramların ulusudur, gözəlidir, desək yanılmarıq. Zəngi- lanlıların da bu adət-ənənəni yaşadıb bu günümüzə qədər çatdırması çox təqdirəlayiq- dir. 1989-cu il fevralın 18-də Zəngilanın rayon qəzetində B.Azad qələmə aldığı “Təzə günümüz Novruz” məqaləsində yazır: “Novruzdan əvvəl kiçik çillənin son- larında, boz ayın bozara-bozara gəldiyi günlər də nənələrin sanaması başlar. “Budey, nənə qurban, bu gələn yalançı çərşənbədi..di bir tonqal qalayın, gözünüzə dönüm”, Sonra həsrətli bir həftə ötər, yenə gələr çərşənbə. Nənə deyər: “Bu da külə çərşənbədi, a nənə sizə qurban, bir tonqal da buna qalayın, xətri qalmasın, həm də qı- şı külə döndərin bu tonqalda”. O biri həftə nənə uşaqları yığar başına, özü də gələr tonqalın ətrafına: “hə, bax bu xəbərçi çərşənbədi, bunun tonqalı gərək lap urvatdı olsun! İlaxır çərşənbənin gə- lişini o xəbər gətirir axı”. Uşaqlar tonqalın üstündən atdana-atdana oxuyarlar: Ağırrığım-uğurruğum Burda qalsın... Atıl-matıl çərşənbə, Oddan atıl çərşənbə... Sonra başlar yeddi günün, yeddi gecənin sanaması. Atalar bazardan xurcunu dolu gətirər, analar sacın külünü alıb hazır saxlar, qızlar qovurğalıq buğdanı artlaya-artlaya hərdən bir də gözaltı həya ilə yollara boy- lanar... Diləyi olanlar da ki, yaxşı bir söz eşitmək ümidi ilə qapısın pusacağı evin səmtini – sorağını bələdləyər. Amma gərək o günü dilinə iraq-iraq pis söz gətirmə- yəsən ha! Ürəklər də ki, başlar döyünməyə: tıp-tıp, tıp-tıp... Dədə Qorqud ● 2015/I I I 86 Yeni ilin ilk müjdəçisi kimi gələr çərşənbə. Novruzun muştuluqçusu kimi dö- yər qapımızı ilin axır çərşənbəsi. Sonra da başlar tonqalların, məşəllərin alov dilləri ucalmağa. Çillə çıxardarlar səhərə kimi. Amma gərək səhərəcən yatmayasan ha! Bu gecədə nələr olacağını öz gözlərinlə görməsən, heç bir faydası yoxdur. Son çərşənbənin gecə ötdüyünü kimi oğlunun kişiləşən səsində, kimi qızının allanmış ya- naqlarında, kimi sevgilisinin dünya sığan gözlərində görər... Beləcə bir ilin son çər- şənbəsi dolar ürəklərə, evlərə Vətən torpağına... Küsülülər barışmalıdı, ürəklərdən pis hisslər, kin-küdürət qovulmalıdı o gecə, yoxsa day bunun nəyi çərşənbədə olar? Uşaqlar o qədər çal-çağır edərlər ki, axırda nənə dözməyib eyvandan çağırar: “Ədə, a bala, çərşənbədə çox oynayırsınız. Novruzun xətri qalar, qalanı qoyun bay- rama qalsın”. Kimə deyirsən heç doydum deyərlərmi? Çərşənbə gecəsi yumurta döyüşdürək uşaqlar ən salamat yumurtaları ayırıb rəngləyər, Novruzda saxlar. Sovqat aparanlar ən əziz adamının sovqatını Novruzda göndərər: “Novruzun payı daha əziz olar. “Atalar oğullarına ən sağ sözünü Novruzda deyərlər baxışlarıyla: “Kişi ol, bil ki,bu torpaq mərdləri üstündə saxlar”. Novruzda murad verib murad alanların murazı əbədi olar deyirlər. Gələr Novruz... Gecəsi gün düzündən pak, gündüzü gecəsindən arı-duru. Plov qazanı dəmə vurular, qapılar taybatay açılar, işıqlar səhərəcən yanar, dadlı-luğablı sözlər qanad taxar uçduqca hey. Novruzun ilk səhəri su üstündən atdanarlar, ağacların şumalının birini seçib burduqca burarlar: “ Qoy düşmənin boynu burulu qalsın!” Sonra da Novruz suyu ilə üzlərini yuyarlar, ötən ilin kin-küdurətini silərlər üzlərdən. ...Hə əzizlərim, üzünüzə min-min belə sabahlar açılsın. Min-min belə günlərə çatasınız. Başınızın üstündən Günəş, ilinizin üstündən Novruz əskik olmasın! ” (4). Zəngilanda Novruzu qeyd etməyə hazırlıq aparan camaat onun 4 çərşənbəsinin hər birini özünəməxsus xüsusiyyətlə ilk çərşənbəni su, ikincini od, üçüncüsünü yel, külək, dördüncüsünü isə torpaqla oyanması kimi qeyd olunardı. Yaddaşımızda, elimizin yurd daşında nəğmələr, kəlamlar yaşayır. Bu nəğmələr, kəlamlar dünənimizdən, keçmişimizdən xəbər verir. Deyirlər ki, hər ayın, hər fəslin əvvəllər öz nəgməsi var imiş. Bu aylardan birinə də “boz ay” deyilir. Nənələrimizin dediyinə görə el arasında belə bir inam yaşayırmış ki, guya boz ay dərd gətirir. Kiçik çillənin soyuğu, yağışı, seli mal-qaranı qırar, yaşayışı çətinləşdirərmiş. O vaxtlar boz ayın soyuğunu, qarını, çovğununu çərşənbə tonqallarında yandırarmışlar. Bununla da boz aydan acıq alarmışlar. Yazın gəlişinə xüsusən cavanlarımız sevinərmişlər. Nov- ruzda nişanlılar qovuşar, subayların qapısı döyülərmiş. Elə ona görə də cavanlarımız: Atıl-matıl çərşənbə Bəxtim açıl çərşənbə – oxuyarmışlar. Yüklə 2,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|