Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-3
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Key words
- Ключевые слова
- İşin məqsədi
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 87 Beləliklə, ağbirçəklərimizin, ağsaqallarımızın dediyinə görə keçmişdə hamı Novruza qədər iməcilik təşkil edər, əlsiz-ayaqsızlara, qocalara, çətinlik çəkənlərə, yorğan-döşəyi yükdə qalanlara kömək edərmişlər. Çərşənbə gecəsi bir dama yığılar, haqqışta deyər, yallı gedər, papaq atarmışlar. Sonra dama yığışar, sabahacan yatmaz, çillə çıxardarmışlar. Oğlanlar bir yerə,qızlar isə başqa evə yığışarmışlar. Səhər axar suya gedər, yuyunarmışlar. Bununla da dərd-sərlərini axar suya tökərmişlər. Bax, ulularımız “Yeni ili” beləcə qarşılayırmışlar. Heyf ki, bu adətlərimizin çoxu unudu- lub. Kaş indi də Zəngilanda suda çimməklə, od üstündən tullanmaqla dərdimizi suda axıda, odda yandıraydıq. Bayramımızı gülər üzlə qarşılayaydıq. ƏDƏBİYYAT 1. Əhmədova S. Novruz sevincləri // “Kənd həyatı” qəzeti (Zəngilan), 12 mart 1991 2. Əhmədova S. Xeyirxahlıq babalardan qalıb // “Kənd həyatı” qəzeti (Zəngilan), 20 aprel 1991 3. Qaradərəli A. Dirilik bayramı // “Kənd həyatı” qəzeti (Zəngilan), 20 mart 1990 4. Azad B. Təzə günümüz – Novruz // “Kənd həyatı” qəzeti (Zəngilan), 18 fevral 1989 Çapa tövsiyə edən: fil.ü.f.d. Elxan Məmmədli Dədə Qorqud ● 2015/I I I 88 Sevinc ƏLİYEVA AMEA Folklor İnstitutunun elmi işçisi e-mail: aliyev-n88@mail.ru AZƏRBAYCAN PAREMİOLOJİ VAHİDLƏRİNDƏ QURBANVERMƏ MOTİVLƏRİ Xülasə Qurbanvermə hər bir milli mədəniyyətin kökü keçmişlərə bağlanan ənənəsidir. Heç bir xalqın həyatını qurbanvermə adətindən kənarda təsəvvür etmək mümkün deyildir. Qurbanvermə qədim mifo- loji görüşlərlə bağlıdır. Qurbanın növləri və qurbanvermə adətinin şəkilləri çoxdur. Qurbanvermənin bütün bu rangarəng formalarına Azərbaycan folklorunun müxtəlif janrlarında geniş şəkildə rast gə- linir. Tədqiqat göstərir ki, Azərbaycan dilinin paremioloji fondu qurbanvermə adəti ilə bağlı deyimlər- lə zəngindir. Deyimlərdə qurbanvermə ilə bağlı müxtəlif motivlərin mövcudluğu bu adətin milli mə- dəniyyət tariximizdə qədim və fəal rola malik olmasını göstərir. Qurbanvermənin folklorun paremio- loji “dərinliklərinə” qədər nüfuz etməsi eyni zamanda mövzunun elmi problematika kimi aktuallığını təsdiqləyir. Açar sözlər: qurban, qurbanvermə, folklor, paremi, atalar sözləri, nitq folkloru MOTIVES OF SACRIFICE RITUALS IN AZERBAIJANI PAREMIOLOGY Abstract Sacrifice is an ancient tradition of all cultures. It is practically impossible to imagine any culture without the existence of sacrifice, which is closely related to mythological views. There are many kinds of sacrifice traditions. It is possible to see all types of sacrifice in the different genres of Azerbaijani folklore. Researches show that the phrasal fund of the Azerbaijani language is full of sayings regarding sacrifice. The existence of the aforementioned phrasal fund indicates that sacrifice is an ancient and important phenomenon for our national culture. The influence of sacrifice into the depth of “paremiological phrases” demonstrates the importance of this topic. Key words: Victim, sacrifice, folklore, paremiology, proverbs, oral folklore МОТИВЫ ЖЕРТВОПРИНОШЕНИЯ В АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ПАРЕМИОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦАХ Резюме Жертвоприношение древняя традиция у каждого народа. Оно связано с мифологичес- кими воззрениями. Существуют различные формы этой традиции. Данное исследование пока- зало, что паремиологический фонд азербайджанского фольклора богат с фраземами, отражаю- щие следы жертвоприношения. Наличие мотивов, связанные с жертвоприношениями в паре- миях демонстрирует древность и роль этого обычая в истории нашей культуры. Проникнове- ние жертвоприношения в паремиологические «глубины» азербайджанского фольклора однов- ременно утверждает проблематичность данной темы. Ключевые слова: жертва, жертвоприношение, фольклор, паремии, пословицы, речевой фольклор Məsələnin qoyuluşu: Qurbanvermə hər bir milli mədəniyyətin kökü keçmiş- lərə bağlanan ənənəsidir. Heç bir xalqın həyatını qurbanvermə adətindən kənarda tə- səvvür etmək mümkün deyildir. İşin məqsədi: Məqalənin yazılmasında əsas məqsəd qurbanvermə adətini pare- mioloji deyimlər əsasında tədqiq etmək, bu folklor nümunələrində qurbanvermənin əsas motivlərini müəyyənləşdirməkdir. Dədə Qorqud ● 2015/I I I 89 Qurbanvermə qədim mifoloji görüşlərlə bağlıdır. O görüşlərlə ki, insanlar bü- tün təbiət aləmini canlı varlıq kimi təsəvvür edir və belə hesab edirdilər ki, bütün təbiət stixiyalarının – istinin, soyuğun, yağışın, qarın, yazın, qışın və s. fövqəladə gü- cə malik sahibi var. Bu sahiblər Azərbaycan inanclar sistemində “əyə” adlanır. “Əyə” bir başqa deyilişlə “yiyə”, yəni “sahib” deməkdir. Naxçıvan bölgəsində yayıl- mış inanclara görə, “yer üzündə bir qəriş yer əyəsiz deyil. Hər şeyin öz əyəsi var. Suyun da, əvin də, bəğin də, dağ-dərənin də, ta gözümüznən nə görürüksə, hamısının əyəsi var. Bı əyələr insana görsəmməz. Gərəh bılara səlam verəsən” (1, 46). Göyçə bölgəsi inanclarına görə, “evlərin hamısında hər şeyə qadir olan hami ruhlar yaşayır. İnsan öz xoşbəxtliyini qorumax üçün mütləq onnara sığınmalı, onnara heş vaxt biganə olmamalıdı. Əgər bir evdə hami ruha – ev yiyəsinə hörmətsizdik olarsa, oraya mütləq bədbəxtlik gələjək, Evin bin-bərəkəti bajadan göyə çəkiləjək” (2, 82). Aynur Babək əyələr haqqında inancları tədqiq etmiş və onların aşağıdakı səciy- yəvi xüsusiyyətlərinin olduğunu müəyyənləşdirmişdir: 1. İnanclara görə, hər bir canlı, cansız obyektin əyəsi – hami ruhu var. Azər- baycan mifoloji mətnlərində adları konkret çəkilən əyələr bunlardır: su əyəsi, ev əyəsi, dəyirman əyəsi, bağ əyəsi, ağac əyəsi, dağ-dərə əyəsi, yol əyəsi. 2. Əyələr müxtəlif görkəmdə olur. Məsələn, Ağbaba folklor mətnlərində dəyir- man əyəsi “dingəli gəlin paltarında”, ağac əyəsi “sarı qız donunda”, su əyəsi balıq görkəmində təqdim olunur. 3. Əyələr mətnlərdə təbiəti etibarilə bəd ruhlar kimi yox, xeyirxah varlıqlar şəklində təqdim olunur. Lakin bəd əyələr də vardır. Məsələn, dəyirman əyələri ona rast gələni dəli etməyə çalışırlar. 4. Əyələrin insana münasibəti daha çox insanın ona necə münasibət bəsləmə- sindən asılıdır. Onlarla münasibətin xüsusi üsulu vardır. İnsan hara gedirsə, bilmə- lidir ki, o yerin sahibi-əyəsi vardır. Həmin obyektin sahibi olan əyəyə hökmən salam verməli, qaydalarda nəzərdə tutulan şəkildə ehtiramını ifadə etməlidir. Bu halda əyələrin insandan xoşu gəlir və ona xeyirxahlıq etməyə başlayırlar. Əyələr insana uğur gətirə, bolluq-bərəkət verə bilirlər. 5. Əyələrə aid olunan keyfiyyətlər eyni ilə su əyəsinə də aiddir. Su əyəsi ilə bağlı əsas qadağa dar vaxtı, yəni gecə suyun üstünə getməməkdir. Bu qayda pozu- landa su əyələri insanı şikəst edirlər. Onlar insana qarğış etmək yolu ilə ziyan vura bilirlər. 6. Əyələr mətnlərdə öz mifoloji xüsusiyyətləri etibarilə albastı-hal anası, cin, damdabaca, qaraçuxa, məleykə, vurğun, sarıqız, yeylər-bizdən yeylər və s. kimi müxtəlif ruh obrazları ilə bəzən oxşar, yaxın, əlaqəli, bəzən də eyni varlıq kimi təq- dim olunurlar. Məsələn, sarıqız-əyə, məleyk-əyə və s. (3, 77-78). Müasir Azərbaycan insanının yaddaşında yaşayan bu inancların yaşı çox qə- dimdir. Mifologiya dövrünə bağlıdır. V.N.Basilov yazır ki, hərfi mənada “sahib” an- lamında olan “ee”, “iya”, “iyə”, “iə”, “eya” Volqaboyu, Orta Asiya, Şimali Qafqaz, Qərbi Sibir, Altay və sayan türk xalqlarının mifologiyasında həmişə hər hansı bir yerlə bağlı ruhların adıdır. İyə inamı qədim türk mifologiyasına gedib çıxır. Onların funksiyaları haqqındakı təsəvvürlər müxtəlif xalqlarda eyni deyildir. İyə Kazan və Qərbi Sibir tatarları və başqırdlarının mifologiyalarında təbiətin müəyyən elementləri, Yüklə 2,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|