Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-3
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 106 Əgər ana dili xalqın həyatının ən müxtəlif sferalarını əhatə etmirsə, bu halda həmin xalq artıq onu milli subyekt kimi bərqərar edən əsas atributundan məhrum olur. “Beş-üç nəfər əcnəbi dilində oxumuşun və ya yadların beşiyində tərbiyə tapa- raq halal ana südündən məhrum olanların danışdığı bir dilə isə ana dili demək olmaz” hökmü ilə M.İbrahimov Sovet Azərbaycanında ana dili itkilərimizin yaratdığı milli fəsadlara idarə edir. O, “beş-üç nəfər əcnəbi dilində oxumuş” dedikdə, heç şübhəsiz ki, ana dilinə xor baxıb, uşaqlarını rus dilində oxudanları, “yadların beşiyində tərbiyə taparaq halal ana südündən məhrum olanların danışdığı bir dil” dedikdə isə qeyri- millət tərbiyəsi ilə böyüyən insanların Azərbaycan dilinə xor baxmalarını nəzərdə tu- tur. Belə ki, bu məqalə Təbrizdə 1945-ci ilin noyabr ayında çap olunmuşdur. İstər Sovet Azərbaycanında, istərsə də Cənubi Azərbaycanda rus və fars dillərinin ana di- limizi sıxışdırması, Azərbaycanlı kişilərin ruslar, ermənilər və farslarla evlənməsin- dən doğulan uşaqların Azərbaycan dilinə, bir qayda olaraq, biganə olmaları və xor baxmaları M.İbrahimovu əsl milli ziyalı kimi narahat etmiş və o da öz münasibətini belə ifadə etmişdir. M.İbrahimov ana dilinin milli varlığın bərqərar edilməsi, yaşadılmasındakı ro- lunu dəqiq şəkildə müəyyənləşdirərək yazır ki, “dil bir xalqın mənəvi cəhətdən bir- ləşməsində, öz həyat və mübarzəsini təşkil etməsində qüdrətli vasitə və silahdır. Ta qədim zamanlardan bəri tarix göstərir ki, hər hansı bir xalq öz millət və mənəviy- yatını saxlamaq üçün öz vətəni və dövləti ilə bərabər öz dilini də saxlamağa cəhd et- mişdir. Çünki hər xalqın ana dili onun milli varlığının və mənəvi aləminin ifadəsidir. Beləliklə, dil xalqın milliyyət və varlığını bildirən və qoruyan mühüm amillərdən bi- ridir” (4, 87). Göründüyü kimi, M.İbrahimova görə, Azərbaycan dili milli varlığın qorunma- sının əsas vasitəsidir. Azərbaycan xaqlının mənəvi-milli birliyi və bütövlüyü ana dili- nin qorunmasından keçir. Əgər Azərbaycan dili yaşayacaqsa, bu halda xalqımız milli cəhətdən bir və bütöv olacaq. Ana dili xalqın bütün fərdlərini bir-birinə bağlayan milli bütövləşmə vasitəsidir. Bu dil xalqın nümayəndələrini vahid linqvistik çevrəyə daxil etməklə onların milli-mənəvi bütövlüyünü və birliyini təmin edir. Ədibə görə, milli dil xalqın öz milli varlığını və mənəviyyatını saxlaması və bərqərar etməsinin əsas şərtidir. Milli dil aradan qalxarsa, xalq özünün ən mühüm ümummilli əlamətlərinin birindən məhrum olar. Ümummilli əlamətlər isə xalqı bir milli nüvə ətrafında saxlayan cazibə mərkəzidir. Həmin cazibə mərkəzinin ən mü- hüm ünsürlərindən biri milli dildir. Milli dildən məhrum olmaq xalqın öz əsas milli əlamətindən məhrum olaraq kütləyə çevrilməsi deməkdir. Milli dil vətən və dövlət anlayşları ilə bir sırada durmaqla onların vəhdətini təş- kil edir. Vətən və dövlət milli dil vasitəsi ilə hərəkətə gəlir, başqa sözlə funksionalla- şır. Vətən məhz milli dil vasitəsi ilə coğrafi anlayış olmaqdan çıxaraq, milli varlığı şərtləndirən dəyərlər sırasına daxil olduğu kimi, dövlət də milli dil vasitəsilə milli dövlət anlayışı səviyyəsinə qalxır. Bu halda milli dil vətən və dövlət anlayışlarını milliləşdirərək, onları məhz milli atributlar və dəyərlər sisteminə daxil edir. M.İbrahimov belə hesab edir ki, “yüzlərlə və minlərlə sözlər, istilahlar, yer adları və sənət abidələri vardır ki, onların elmi təhlili bizi qədim zamanın dumanı al- tında itmiş həqiqətlərə doğru apara bilər. Məsələn, məlum olduğu üzrə, bizdə səməni göyərtmək adəti Midiya dövründən qalmış və “səməni” sözü qədim”som”, yaxud Dədə Qorqud ● 2015/I I I 107 “səm” adlanan çiçəyin adından əmələ gəlmişdir. Dilimizdə zaman keçdikcə ibtidai şəklini dəyişmiş belə sözlər çoxdur” (2, 36-37). Göründüyü kimi, M.İbrahimov dil yaddaşını milli-etnik tarixin açarı hesab edir. Müəllifə görə, milli-etnik tarixin bu gün bizə qaranlıq görünən səhifələrinin üzərinə dil yaddaşı işıq saçır. Ədib bu baxımdan “Dədə Qorqud” dastanlarını əlahid- də qaynaq hesab edir: “Lakin hazırda keçmiş Azərbaycan dilini öyrənmək üçün əldə olan ən qədim və ən böyük vasitə “Dədə Qorqud” dastanlarıdır. “Dədə Qorqud” lüğət və sintaksis cəhətdən XI-XIII əsrlərdəki Azərbaycan dilinin bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir (2, 37). M.İbrahimovun “Dədə Qorqud” dastanlarına belə böyük qiymət verməsi onun bir ədəbiyyatşünas kimi bu dastanın Azərbaycan tarixindəki yeri və rolunu bütün əzəməti ilə dərk etməsi ilə bağlı idi. O, abidənin milli varlığımızın bərqərar edilməsi yolunda necə nəhəng və monumental bir “sənəd” olduğunu bütün ciddiyyəti ilə dərk edirdi. Heç təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan ədəbiyyatının məşhur siyasət və elm xa- dimləri bu abidəni Azərbaycan xalqını bütün dünyada tanıdacaq şah əsər kimi səciy- yələndiriblər. “Kitabi-Dədə Qorqud”un Azərbaycan tarixindəki roluna verilmiş qiymətlər içərisində ilk növbədə ulu öndər Heydər Əliyevin fikri diqqəti cəlb edir. O, eposu «milli varlığımızın mötəbər qaynağı» hesab edərək yazır: “Kitabi-Dədə Qorqud” bi- zim milli estetikamızın mötəbər qaynağı olaraq mənəvi və estetik dəyərlərin vəhdəti- ni özündə əks etdirir. Gözəllik və eybəcərlik, ülvilik və alçaqlıq, komiklik və faciəlik, məhəbbət və nifrətlə bağlı olan fikirlər, bizim əcdadlarımızın estetik duyumu lakonik ədəbi formalarda eposun müxtəlif boylarında ifadə olunur. Gözəllik və hikmətin, gö- zəllik və qeyrətin, gözəllik və sədaqətin qırılmaz daxili harmoniyası da «Kitabi-Dədə Qorqud»a xas olan estetik və etik kateqoriyaların mahiyyətini açıqlayır» (6, 8). Bəkir Nəbiyev və Yaşar Qarayev eposu milli mədəniyyətimizin zirvə məqamı kimi səciyyələndirərək qeyd edirlər ki, «Kitabi-Dədə Qorqud» oğuz xalqlarının şah əsəri, ata kitabıdır, Azərbaycan mentalitetinin, bütün türk dünyasının yaradıcı düha- sının hələlik əldə olan ilk ən böyük və ən mükəmməl bədii ifadəsidir. Bu dastan həm də xalqın həyatının epik lövhələrini, onun əxlaq və mənəviyyatını, davranış mədə- niyyətini, estetik zövqünü, gözəllik anlayışını, humanizmini, vətənpərvərlik, qəhrə- manlıq keyfiyyətlərini, sevgidə dəyanət, ataya-anaya şəfqət və ehtiram duyğularını bədii vasitələrlə əks etdirən qanunlar məcəlləsi, zəngin biliklər ensiklopediyasıdır» (7, 16-17). “Kitabi-Dədə Qorqud” qarşısında milli vətəndaş – siyasətçi, alim heyrətini ifa- də edən bu fikirlər təsadüfi olmayıb, eposun milli mədəniyyət tariximizdəki əlahiddə yeri və rolu ilə bağlıdır. Araşdırmalar göstərir ki, bir tarixi abidə olan “Dədə Qorqud” təkcə keçmişimizin mənəvi irsi olaraq qalmır, bu günümüzdən keçərək gələcəyə gedir. Yaşar Qarayev yazır ki, «min üç yüz ildir ki, Qorqud xalqın qan və gen yadda- şı kimi yaşayır və özündən əvvəlki min üç yüz ilin də bədii və genetik arxetipini hər sətrində, hər sözündə yaşadır. Üstəlik, növbəti, min üç yüz il üçün də ən sabit, eti- barlı, mənəvi-əxlaqi kodlar və genlər yenə bu «ana kitabın» bətnində və ruhunda qo- runub saxlanır. Müstəqillikdə minillik və əbədilik üçün əsaslar, xalqlarla kültürlər, yer və göy, torpaq və millət, təbiət və ekologiya arasında davranış və rəftar kodeksi, qanun və ana yasa... hamısı, hamısı öz əksini bu kitabda tapır. Və müstəqillik Yüklə 2,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|