Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
416 T ürkiyə hüququnda məhkəmənin “vəzifə aidiy- yatına” dair etiraz hüququ müəyyən bir müd- dətə bağlı deyildir. Yəni, cavabdeh məhkəmə işinin hər mərhələsində məhkəmənin vəzifə aidiyyatına etiraz hüququna malikdir. Lakin, məhkəmənin “ iş sahəsi aidiyyatına” etiraz hü- ququ isə, müəyyən bir müddət ilə məhdudlaş- dırılmışdır. Belə ki, cavabdeh məhkəmənin “ iş sahəsi aidiyyatına” yalnız iddia ərizəsinə etiraz müddəti ərzində etiraz edə bilər. Bu müddət keçdikdən sonra, bu hüququndan istifadə edə bilməz. Ölkəmizdə “ məhkəmə aidiyyatına” etiraz hü- ququnun müddət baxımından məhdudlaşdı- rılmış olması, Ümumi Məhkəmələr ilə Đqtisad Məhkəmələri arasındakı münasibətin “ iş sahəsi” münasibəti olduğunu təsdiqləyir. Bundan başqa, Ümumi məhkəmələr ilə Đqtisad məhkəmələri arasındakı aidiyyat qaydalarının pozulması halında qəbul edilən məhkəmə qətnaməsi Apellyasiya məhkəməsi tərəfindən mütləq surətdə ləğv edilmir. Hər nə qədər MPM-nin 31-ci maddəsi “ aidiyyat qaydalarının pozulmasına yol verilməyəcəyini” nəzərdə tut- muş olsa da, bu vəziyyət yuxarıdakı kimidir. Çünki, “prosessual normaların pozulması və ya düzgün tətbiq edilməməsi səbəbi ilə birinci instansiya məhkəməsi qətnaməsinin Apelliya- siya Məhkəməsi tərəfindən mütləq surətdə ləğv edilməsi hallarını tənzimləyən” MPM-nin 387.2-ci maddəsində “məhkəmə aidiyyatının pozulması” halı nəzərdə tutulmamışdır. Amma MPM-nin 387.1-ci maddəsinə görə “prosessual hüquq normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq edilməməsi qətnamənin ləğv edilməsinə yalnız o halda əsas olur ki, bu, düzgün olmayan qətnamənin qəbul edilməsinə səbəb olsun”. Qısacası, Đqtisad (T icarət) Məhkəməsinin “ aidiyyatına” daxil olan bir mübahisə Ümumi Məhkəmədə qaldırılır və Ümumi Məhkəmə həmin mübahisəyə işin mahiyyəti üzrə baxa- raq, qətnamə qəbul edərsə, qə bul edilən qət- namə yalnız “məhkəmə aidiyyatı qaydası” po- zulduğu üç ün ləğv edilə bilməz. Məhkəmə “ aidiyyatı pozularaq” qəbul edilən qətnamənin ləğv edilə bilməsi üçün bu qanun norması po- zuntusunun düzgün olmayan qətnamənin qəbul edilməsi nəticəsini meydana gətirməlidir. Bu vəziyyət də Azərbaycan hüququnda Ümumi Məhkəmələr ilə, Đqtisad Məhkəmələri arasın- dakı münasibətin “ iş sahəsi” münasibəti oldu- ğunu təsdiqləyir. hakim görev aldığı zaman, hukuk davalarına ayrı, ceza davalarına ayrı, idari davalara ise ayrı hakimlerin bakılmasının temin edilmesi yerinde olacaktır. Bu kuralın Đktisad Mahke- mesi bakımından uygulanmsı da faydalıdır.
_____________________________________ [1]
Unutmamak gerekir ki, “ ticaret” sözü, tüm iş hayatını yani, ticari hayatı ve ticari faaliyeti kapsayan bir söz olup, “ ticari” sıfatının da köküdür. [2]
KARAHAN Sami, Ticari Đşletme Hukuku, 12B, Konya 2003, s.63. [3] ARKAN Sabih., Ticari Đşletme Hukuku, Ankara 1997, s.88. [4]
TUNA Ergun., Ticaret Hukuku, Ticari Đşletme C.1., Đstanbul 1993, s.26; P OROY Reha., Ticari Đşletme Hukuku, B.6., Đstanbul 1991, 80 [5]
KARAYALÇIN Yaşar., Ticaret Hukuku I. Giriş. Ticari Đşleteme 3.B., Anakara 1968, s.237.; ARKAN., s.88; TUNA., s.26. [6]
P OROY., s.80. [7]
KURU Baki/ ARSLAN Ramazan/ YILMAZ Ejder., Medeni Usul Hukuku, 7.B., Ankara 1995, s.77. ARKAN., s.88-89; ÖZEL Cevat., Türk Hukuk Sistemi, www.hukukcu.com . Ocak 2003. [8] bkz. 1964 tarih ve 26 sayılı Azerbaycan Sovyet “Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
417 db. Məhkəmələ r Arasındakı Aidiyyat Normaların Pozulduğunun Müə yyənlə şdirilməsi Ümumi məhkəmələr ilə Đqtisad məhkəmələri arasındakı aidiyyat münasibətini tənzimləyən normaların pozulduğunu iki yol ilə müəyyən- ləşdirmək mümkündür. Bunlardan birincisi, mübahisə iştirakçılarının etirazı yolu ilə təsbit edilmə, digəri isə məhkəmə hakiminin öz təşəbbüsü ilə bu pozuntunun təsbit edilməsidir. Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, birinci yol müəyyən bir müddətə tabe tutulmuşdur. Bu- rada ortaya önəmli bir sual çıxmaqdadır. Müddətə əməl edilmədən həyata keçirilən eti- raz halında məhkəmə hakimi hüquqi baxımdan necə hərəkət etməlidir? Bu sualın cavabını MPM-nin 32.2 və 32.4-cü maddələrində axtar- maq lazımdır. Bu qaydalara görə, məhkəmə hakimi müddəti ötürülmüş “ aidiyyat etirazını” əsaslandırılmış qərardadı ilə rədd etməlidir. Həmin qərardan işdə iştirak edən şəxs (cavab- deh) MPM-nin 32.5-ci maddəsinə əsasən 15 gün ərzində MPM-nin 21-ci fəslinin göstə- rişlərinə əsasən Apellyasiya Đnstansiya məhkə- məsinə şikayət verə bilər. Lakin, zənnimizcə, bu kimi hallarda (yəni, “ aidiyyat etirazının” rədd edilməsi halında) Apellyasiya instansiya məhkəməsinə şikayət verilməsi məqsədə uyğun deyildir. Çünki, “məhkəmə aidiyyatına etiraz” hakim tərəfindən rədd edildikdən sonra, hakim məhkəmə işinə baxışı qaldığı yerdən davam edəcəkdir. Bu baxımdan məhkəmənin əsaslandırılmış qətna- məsini gözləmək və lazımsa həmin qətnamə- dən apellyasiya şikayəti təqdim etmək daha az xərc tələb edəcəyi kimi, məhkəmələrin yükünü də azaldacaqdır. Buna görə də, məhkəmə hakimi, işdə iştirak edən şəxsin “ məhkəmə aidiyyatına etirazını” rədd edərkən ayrıca akt şəklində qərardad qəbul etməməli, bunu məh- kəmə protokolunda göstərməlidir. Amma müddəti ötürülmədən irəli sürülən “məhkəmə aidiyyatı etirazının” haqqlı olduğu- nu hesab edən hakim ayrıca akt şəklində əsas- landırılmış qərardad qəbul etməlidir. Çünki “ aidiyyat etirazının” haqqlı olduğunu hesab edən məhkəmə artıq həmin işə baxa bilməz, yəni məhkəmə işindən əlini çəkmiş olur. Bu halda məhkəmə işinin məhkəmədən çıxa bilmə- si, apellyasiya şikayətinin predmeti olabilməsi və ya başqa bir məhkəmədə yenidən açıla bil- məsi üçün, məhkəmə hakimi ayrıca akt şəklində əsaslandırılmış qərardad qəbul etməlidir. Sosyalist Cumhuriyeti Medeni Usul Kanunu.m.25 ve devamı.
[9] 77 saylı Azerbaycan Ticari Yargı Kanunu 14.07.2000 tarih ve 907-IQ sayılı kanunla yürürlükten kaldırıl- mıştır.
[10] DOMANĐÇ H., Ticaret Hukukunun Genel Esasları, 4B, Đstanbul 1988, s.99. [11]
Azerbycan mevzuatı da hangi davaların “ ticari dava ” olduğunu açık bir şekilde düzenlememiştir. [12] ARKAN., s89; TUNA., s.29. [13] KARAHAN., s.68; ARKAN., s.90; KURU/ ARSLAN / YILMAZ/., S.179. [14]
ARKAN., s.95; KARAHAN., s69; KURU/ARSLAN /YILMAZ., s.181. [15] Bu kuralı 1926 tarihli Türk Ticaret Kanunu kabul edilmiştir. [16]
Sayılanların “ özel hukuk ilişkisi” olduğu açıktır. [17]
Bu ilişkiler ise, “ idare hukuku ilişkileridir”. [18]
Hükmün (AMUK.m.25) uygulanma alanı çok geniş düzenlenmiştir. [19] AMUK.m.26.1’in kaynağı, 25.02.1992 Tarih ve 77 sayılı ATYK’un 15-ci maddesidir. [20]
AMUK-un 26-cı maddesi her ne kadar “ tüzel kişilerle gerçek kişi tacirler arasında” iktisadi ilişkilerden do- ğan davlardan söz etse de, bu sınıfa “ tüzel kişilerin” ve “ gerçek kişi tacirlerin” kendi aralarında meydana gelen ticari davlar da dahildir. [21]
AMUK-un kaydedilen hükümlerden (m. 11;24;25;26) yaralanılarak ticari (sahibkarlıq) davaların esas unsurlarını tespit etmek mümkündür. Bunlar, “ davanın taraf” unsuru “ davanın konu” unsurudur. 21a Azerbaycan hukukunda tacir kavramını ise, Azerbaycan Ticari Faaliyet Kanunu düzenlemektedir. ATFK.m.1’ e göre, şahsın riski kendine ait olmak kaydı ile bağımsız bir şekilde kar edinmek için üretim, satış ve hizmetle iştigal etmesi ticari faaliyettir. Kanunda açık olarak hükme bağlanmasa bile deme- liyiz ki ticari faaliyetle iştigal eden kişi tacirdir. Fakat yeterli bir düzenleme değildir. [22]
Bu hüküm AMUK.m.26.2-nin emredici olmadığını göstermektedir. [23] TUNA., s.27. [24] Fikrimizce, AMUK-un 27-ci maddesi ve dolayısıyla, UMDĐDĐM kaldırılmalıdır. [25]
Aynı görüş için bkz. HACIBEYLĐ Ennağa., Azer- baycan’ da Mahkeme ve Hukuk Đslahatları, Bakü 2003, s.22. [26]
Aslinde kanun hüküm dava ile ilgisi bulunan, yani davda iştirak eden kişilerin (AMUK.m.46) itiraz etme hakkına sahip olduğu düzenlenmektedir ki (AMUK. m.32.2), bu imkansız bir durumdur.
Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|