Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

412 

fərdi sahibkarlıq statusu əldə edən fiziki şəxslər 

arasında mülki, inzibati və digər hüquqi müna-

sibətlərdən  irəli  gələn  iqtisadi  mübahisələrə 

mülki icraat qaydasında Đqtisad Məhkəməsində 

baxılır.  

Mövzu  baxımından  əhəmiyyətli  olan  “ticari 

(sahibkarlıq) xarakterli mübahisələr” qeyd edil-

diyi  kimi  “ iqtisadi  mübahisələrin”  bir  qoludur  

və  dolayısıyla  Đqtisad  (T icarət)  Məhkəməsinin 

aidiyyat (iş) sahəsinə daxildir.  

“ Đqtisadi  mübahisələr”  MPM-nin  26.2.2-ci 

maddəsində  8  bənddə  sayılmışdır.  Bu  sayılma 

məhdud  bir  sayılma  deyildir.  Yəni, həmin nor-

mada  göstərilməyən,  lakin “ iqtisadi  (sahibkar-

lıq)  xarakterli”  olan  digər  mübahisələrə  də  

Đqtisad (T icarət) Məhkəməsində baxıla bilər.  

Bu  fikrimizi  MPM-nin  26.1  və  26.3-cü  mad-

dələrinin  göstərişləri  təsdiqləyir.  Belə  ki, 

MPM-nin  26.1-ci  maddəsinə  görə,  idarə  və ya 

digər  mənsubiyyətindən  və tabeçiliyindən  asılı 

olmayaraq, hüquqi şəxslərlə, hüquqi şəxs yarat-

madan  sahibkarlıq  fəaliyyətini  həyata  keçirən 

və  qanunla müəyyən edilmiş  qaydada  fərdi  sa-

hibkarlıq  statusu  əldə  edən  fiziki  şəxslər  ara-

sında  mülki,  inzibati  və  digər  hüquqi  müna-

sibətlərdən  irəli  gələn  iqtisadi  mübahisələrə 

mülki icraat qaydasında Đqtisad Məhkəməsində 

baxılır.  Bu  isə, “ iqtisadi  mübahisələr”  çətirinin 

çox geniş qəbul edildiyini göstərir.  

Bundan  başqa,  MPM-nin  26.3-cü  maddəsi, 

“ Đqtisad  Məhkəmələri  qanunla  onların  səlahiy-

yətinə  aid  edilən  digər  işlərə  də  baxa  bilər” 

deməklə yuxarıdakı fikri daha da gücləndirir.  

c. Beynəlxalq Müqavilələ rdən Đrəli Gələn 

Mübahisələrə  Dair Đqtisad Məhkəmə si 

T əşkilati-hüquqi  forması  və  təşkil  edilməsi  ilə 

əlaqədar  YĐM-ləri  haqqında  yuxarıda  ifadə 

edilən  məlumatlar  Beynəlxalq  Müqavilələrdən 

Đrəli  Gələn  Mübahisələrə  Dair  Đqtisad  Məhkə-

mələrinə  də  (BĐM)  aiddir.  BĐM-nin  aidiyyat 

(iş) sahəsini isə, MPM-nin 27-ci maddəsi təsbit 

edir

[24]

.  Bu  normaya  görə,  BĐM  Azərbaycan 

Respublikasının fiziki və hüquqi şəxsləri, həm-

çinin  xarici  hüquqi  şəxslərin,  xarici  investi-

siyalı  hüquqi  şəxslərin,  beynəlxalq  hüquqi 

şəxslərin,  sahibkarlıq  fəaliyyətini  həyata  keçi-

rən  əcnəbilərin, vətəndaşlığı  olmayan  şəxslərin 

iştirakı ilə ona aid olan mübahisələrə baxır.  

Əslində,  bu  normada  Qanunverici  Orqanın 

məqsədinin  nə  olduğunu  tam  mənası  ilə təsbit 

etmək mümkün deyildir. Bu normanın uğursuz  

bir  “ qanun  tənzimləmə”  fəaliyyəti  olduğunu 

qəbul  etmək  lazımdır.  Belə ki,  normanın  məz-

ların,  ticari  faaliyetle  iştigal  eden  yabancı  va-

tandaşların  veya  vatansızların  arasında  mey-

dana  gelen  ve  “ona  ait  olan  davaları”  yargı-

lamakla  görevlidir.  Bu  hükümde  Kanun  ko-

yucu  mahkemenin  ne  tip  davalara  bakabi-

leceğini  düzenlenmiş,  sadece “ona  ait olan  da-

varlı” tabiri  kullanmıştır. Peki  bu  mahkemeye 

ait  olan  davalar,  yani  bu  mahkemenin  gö-

revine dahil olan davalar ne tür davalardır? Bu 

sorunun  cevabı  kanunda  mevcut  değildir. 

Uygulamada,  Yerel  Đktisat  Mahkemesinin  gö-

revine  dahil  olan  iktisadi  uyuşmazlıklar türün-

deki  davaların  UMDĐDM’de  yargılanacağı 

kabul edilmektedir.  

Fikrimize  göre,  UMDĐDM-si  hiç  bir  ülkede  

düzenlenmeyen  yapay  bir  mahkemedir

[25]

.  Bu 

sebeple,  kapatılması  gerekir.  Đş  alanına  dahil 

olan davalar ise, Yerel Đqtisad Mahkmesinin ve 

dolayısıyla  T icaret  Mahkemesinin  iş  alanına 

eklenmeldir Bu mümkün değilse, UMDĐDĐM-n 

iş  alanını  düzenleyen  MPM-nin  27-ci maddesi 

aşağıdaki  gibi  değişdirilmelidir.

 

“ UMDĐDĐM, 

Azerbaycan vatandaşları  ve  Azerbaycan tabii-

yetindeki tüzel kişiler  ile  yabancı tüzel  kişiler, 

yabancı  sermayeli  tüzel  kişiler,  uluslar  arası 

kurumlar, ticari  faaliyetle  iştigal  eden  yabancı 

vatandaşlar,  vatansızların  arasında  ve  bu  sayı-

lanların  kendi  aralarında  hukuki  ilişkilerden 

doğan, ticari davları yargılamakla görevlidir”.  

d. Mahkemeler Arasındaki Đlişki  

da. Genel Olarak  

Yukarıda  değinildiği  gibi,  özel  hukuk  davaları 

genel  ve  iktisat  mahkemelerinde  yargılanır. 

Fakat  bir  ticari  ilişkiden  doğan  davanın  hangi 

mahkemede  yargılanacağı  tespit  edilmelidir. 

Bunun  için  de  öncelikle  genel  mahkemeler  ile 

iktisat  mahkemeleri  arsındaki  ilişki  tespit 

edilmelidir. 

Mevcut  düzenlemeye  göre,  Azerbaycan  huku-

kunda  genel  mahkemeler  ile  iktisat  mahkeme-

leri arasındaki ilişki işbölümü ilişkisidir.  Şöyle 

ki,  AMUK’un  32.2-ci  maddesine  göre,  davalı 

tarafından

[26]

  mahkemenin  bu  davayı  yargıla-

mağa “ selahiyyeti” olmadığı  yünündeki  gerek-

çeli  itirazını  dava  esastan  görüşülene  kadar 

mahkemeye bildirmelidir.  

Anlaşıldığı  gibi,  bu  itiraz  belirli  bir  süre  ile 

sınırlandığı  için,  davanın  her  aşamasında  ileri 

sürülmesi  imkansızdır.  Yani,  itirazı  ileri  sür-

mek  isteyen  kişi,  bunu  “ hazırlık  aşamasında” 

(AMUK 14-cü fasıl) ileri sürmesi gerekir. Zira, 

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

413 

munu  Azərbaycan  dilinin  qrammatikasına 

uyğun gəlmədiyi kimi, mətnində istifadə edilən 

ifadələr də düzgün seçilməmişdir. Ayrıca aidiy-

yat  sahəsi  də  tam  məlum  olmayan  qondarma 

bir məhkəmə nizamlanmışdır.  

Məsələn,  normada,  “ Azərbaycan  Respublika-

sının  fiziki  və  hüquqi  şəxsləri…”  ifadəsindən 

istifadə  edilmişdir.  Bu  ifadə,  məqsədinə  uyğun 

olmayan  bir  ifadədir.  Çünki,  “ AR  fiziki  və 

hüquqi  şəxsləri…”  ifadəsinin  mənası  çox 

genişdir  və  kimlərin  bu  statusa  daxil  olduğunu 

təsbit etmək asan deyildir. Belə ki, Azərbaycan 

Respublikası  ilə   bağlantısı  olan  bütün  şəxsləri 

“ AR-nın fiziki və hüquqi  şəxsi…” a dlandırmaq 

mümkündür.  Yəni,  bu  ifadəyə  görə,  AR vətən-

daşları və AR tabeçiliyində olan hüquqi şəxslər 

“ AR  fiziki  və  hüquqi  şəxsi…”  olduğu  kimi, 

Azərbaycanda  fəaliyyət  göstərən  əcnəbilər, 

vətəndaşlığı  olmayan  şəxslər,  xarici  ölkə tabe-

çiliyində  olan hüquqi  şəxslər  də  Azərbaycanla 

bağlantısı  olduğu  üç ün  “ AR  şəxsi”  olaraq 

qəbul  e dilə  bilər.  Lakin,  MPM-nin  digər  nor-

malarını  da təhlil  edərək,  Qanunverici  orqanın 

buradakı əsas məqsə dinin, həmin ifadə ilə “ AR 

vətəndaşlarını və AR tabeçiliyində olan hüquqi 

şəxsləri” nəzərdə tutduğunu irəli sürmək müm-

kündür.  Bu  baxımdan,  MPM-nin 27-ci  maddə-

sində  “ AR  fiziki  və  hüquqi  şəxsləri”  ifadəsi 

yerinə  “ AR  vətəndaşları  və  AR  tabeçiliyində 

olan hüquqi  şəxslər”  ifadəsindən  istifadə olun-

ması daha məqsədyönlü olacaqdır.  

Bundan  başqa,  MPM-nin  27-ci  maddəsində 

deyilir  ki,  BĐM  Azərbaycan  Respublikasının 

fiziki  və  hüquqi  şəxsləri,  həmçinin  xarici 

hüquqi  şəxslərin,  xarici  investisiyalı  hüquqi 

şəxslərin,  beynəlxalq  hüquqi  şəxslərin,  sahib-

karlıq  fəaliyyətini  həyata  keçirən  əcnəbilərin, 

vətəndaşlığı  olmayan  şəxslərin  iştirakı  ilə  ona 

aid  olan  mübahisələrə  baxır.  Bu  məzmundan 

belə bir nəticə də çıxır ki, “ AR vətəndaşları və 

AR  tabeçiliyində  olan  hüquqi  şəxslər  arasın-

dakı  mübahisələrə”  BĐM-də  baxılır.  Lakin, 

MPM-nin  25  və  26-cı  maddələrinə  görə,  bu 

mümkün  deyildir.  Çünki,  AR  vətəndaşları  və 

AR  hüquqi  şəxsləri  arasındakı  mübahisələrə 

“ Ümumi  (rayon)  Məhkəmələr”  ilə  “ YĐM-ləri” 

baxır. Bu vəziyyət ciddi qarışıqlıq meydana gə-

tirəcəkdir.  

Əslində,  Qanunverici  Orqan,  MPM-nin  27-ci 

maddəsi  ilə  nəzərdə  tutduğu  xüsus,  AR  və-

təndaşları  (və ya  AR tabeçiliyində  olan hüquqi 

şəxslər)  ilə “ xaricilik”  statusunu  daşıyan  şəxs-

lər  (məsələn,  əcnəbilər,  vətənsizlər,  xarici  hü-

quqi şəxslər, beynəlxalq təşkilat) arasında mey-

dana  gələn  mübahisələrə  yaxud,  “xaricilik” 

statusu  daşıyan  şəxslərin  öz  aralarında  mey-

hazırlık  aşaması  bittikten  sonra,  dava  esastan 

görüşülmektedir (AMUK 15-ci fasıl). 

Bildiğimiz  gibi,  T ürk  hukukunda,  göreve  iliş-

kin  itiraz  süreye  tabii  olmayıp,  davanın  her 

aşamasında  ileri  sürülebilir.  Fakat,  işbölümü 

itirazı ise, istisnalar hariç, ilk itiraz olup davya 

cevap  süresi  içinde  ileri  sürülmelidr.  Bu  ba-

kımdan  Azerbaycan  özel  hukuk  mahkemeleri 

arasındaki  ilişkinin  işbölümü  ilişkisi  olduğunu 

ileri sürebiliriz.  

Diger  tarftan  AMUK.m.31.1’in  hükmü,  mah-

kemeler  “ aidiyyat  alanını”  düzenleyen  hukuk 

kurallarının  ihlalini  yasaklamaktadır.  Yani, 

dava  ticaret  mahkemesinin  aidiyyatın  dahil 

edildiği  halde,  genel  mahkemede  yargılanması 

veya  aksini  yasaklamaktadır.  Fakat,  bu  yasak 

kesin  bir  yasak  değildir.  Şöyle  ki,  T ürk  hu-

kukunda  “ görev  kurallarının  bozulması”  ha-

linde  mahkemenin kabul  ettiği  karar  üst  derce 

mahkemesinde  kesin  olarak  bozulmaktadır. 

Yani  “ görev  kuralının  ihlali”  mutlak  bozma 

sebebidir.  

Azerbaycan  hukukunda  ise,  “ mahkemenin 

aidiyyat kuralının ihlali” mutlak bozama sebebi 

olmadığı  AMUK’un  387-ci  maddesinde  anla-

şılmaktadır.  Bu  hükmün 2-inci  bendinde  usule  

ilişkin  kesin  bozma  sebepleri  sayılmıştır. 

Bunlar  arasında  “ aidiyyat  kuralının  ihlali”  yer 

almamaktadır.  O  halde  “aidiyat  kuralının  ih-

lali”,  şarta  bağlı  bozma  sebebidir.  Yani,  mah-

keme  “ aidiyyat  kuralının  ihlal  ederek”  kabul 

ettiği  karar  bir  şartla  bozulabilir  ki,  bu  ihlal 

neticesinde  mahkeme  hukuka  aykırı  karar  ka-

bul  etmiş  olsun.  T üm  bunlar,  Azerbaycanda 

mahkemeler  arasındaki  ilşkinin  iş  ilşkisi  oldu-

ğunu göstermektedir. 

db. Mahkemle r Arasındakı Đlşkiyi 

Düzenleyen Kuralların Đhalalinin 

Te spiti 

Genel  ve  iktisat  mahkemeler  arasındaki  görev 

ilişkisi  düzenleyen  hukuk  kurallarının  ihlal 

olunduğu  iki  yol  ile tespit olunabilir.  Birincisi, 

dava  taraflarından  birinin  mahkemenin  göre-

vine  itiraz  etmesi  yoludur  (AMUK.m.32.2). 

Mahkemenin  görevine  itiraz  eden  taraf  bu 

itirazını 

dava 

esastan 

görüşülene 

kadar 

mahkemeye sunması gerekir (AMUK.m.32.2) 

Anlaşıldığı  gibi kanun, itirazın yapılmasını be-

lirli  bir  süreye  tabii  tutmuştur. T abi  ki  burada  

şöyle  bir  soru  doğmaktadır.  Dava  esastan  gö-

---