Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

406 

hisələr üzrə, mübahisə tərəflərindən heç olmasa 

biri  fiziki  şəxsdirsə  və onun  fərdi  sahibkar  sta-

tusu  yoxdursa  və  ya  belə  statusu  olsa  belə 

mübahisə onun sahibkarlıq fəaliyyətindən mey-

dana  gəlməyibsə,  bu  qəbildən  olan  mübahisə-

lərə baxır.  

Bu  qayda  isə  ortaya  belə  bir  sual  çıxarır. 

Mübahisə  tərəflərindən  biri  sahibkardırsa  (ta-

cirdirsə)  və  mübahisə  onun  sahibkarlıq  fəaliy-

yətindən  meydana  gəlibsə,  həmin  mübahisə 

hansı qrupa daxil olacaqdır?  

Bu  sualın  cavabını  isə,  MPM-nin  26-cı  mad-

dəsində axtarmaq lazımdır

[19]

. Həmin maddənin 

1-ci  bəndinə  görə,  “ …hüquqi  şəxslər  ilə  (mə-

sələn, ticarət şirkətləri) fərdi sahibkarlıq statusu 

əldə  edən  fiziki  şəxslər  arasında

[20]

  mülki, 

inzibati və  digər hüquqi  münasibətlərdən mey-

dana  gələn  iqtisadi  (ticari)  mübahisələr  üzrə 

işlərə  mülki  icraat  qaydasında  Đqtisad  (ticarət) 

Məhkəməsində  baxılır.  Bununla  birlikdə,  hə-

min  norma  bizə  ticari  (sahibkarlıq,  iqtisadi) 

xarakterli  mübahisələr  haqqında  da  məlumat 

verməkdədir.  

Məlum  olduğu  kimi,  MPM-nin  26.1-ci  mad-

dəsi,  ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisə-

lərin  iqtisadi  mübahisələr  qrupuna  daxil  oldu-

ğunu  təsdiqləyir.  Yəni,  Azərbaycanda  ticari 

(sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisələr

[21]

  möv-

cuddur  və  bu  mübahisələr  “ iqtisadi  mübahi-

sələrin” bir qoludur.  

Đqtisadi  mübahisələr  çətirinin  çox  geniş  oldu-

ğunu,  MPM-nin  26-cı  maddəsinin 1-ci,  2-ci və 

3-cü  bəndləri  təsdiqləyir.  Belə  ki,  aşağıdakı 

mübahisələrin də, iqtisadi mübahisə olduğu  qə-

bul  edilir.  Məsələn,  hüquqi  şəxslərin  və  fərdi 

sahibkarların  vergi  ödəmələri  haqqındaki  mü-

bahisələr (MPM.m.26.2.8), mübahisəsiz qayda-

da  ödənilən  cərimələr  üzrə  icra  (MPM.  m.26. 

2.3)  və  bu  qəbildən  olan  digər  inzibati  xa-

rakterli  mübahisələr  də  (MPM.m.26.2.4;  26. 

2.5) iqtisadi mübahisə olaraq qəbul edilmişdir.  

“ Vergi  mübahisələri”,  bir  çox  ölkədə  inzibati 

xarakterli  mübahisə  olaraq  qəbul  edilməsinə 

baxmayaraq,  ölkəmizdə  iqtisadi  mübahisə  ola-

raq  tənzimlənməsi  və  iqtisad  məhkəməsinin 

aidiyyatına  daxil  edilməsi  məqsədə  uyğun 

olmamışdır.  

Qeyd  edilənlərə  istinadən  iqtisadi  mübahisələri 

əsasən  iki  başlıq  altında  birləşdirmək  müm-

kündür.  Bunlardan  birincisi,  “ticari  (sahibkar-

lıq)  xarakterli”  iqtisadi  mübahisələr,  yəni  “ti-

cari  mübahisələr”  olduğu  halda,  digəri  isə, 

“vergi xarakterli” iqtisadi mübahisələrdir.  

yargılanacaktır.  Bununla  Azerbaycan  Medeni 

Usul hukuku ça ğdaş hukukun gereksinimlerine 

uymuş  olacağı  gibi,  ticari  yargının  amacı  da 

gerçekleşmiş olacağı gibi, ölke ekonomisine de 

önemli fayda sağlayacktır. 

b. ticari davanın unusurları 

Bu  tespitlerden  sonra  ortaya  şöyle  bir  soru 

çıkacaktır.  Hangi  davalar ticari  davlardır.  Baş-

ka bir deyişle ticari davanın unsurları nelerdir? 

Yukarıda  değinildiği  gibi  ticari  dava  kavra-

mının tanımı kanunda yapılmış değildir.  

Kaydedildiği gibi ticari davlar iktisadi davların 

çatısı  altında  bulunmaktadır.  Đktisadi  davaları 

ise AMUK’u 26. maddesi düzenlemektedir. Bu 

hükme göre, tüzel kişiler ile gerçek kişi tacirler 

arasında  hukuki  ilişkilerden  doğan  davaların 

iktisadi  davlar  olduğunu  deyebiliriz.  AMUK-

un  adı  geçen  hükmü  (m.26.1) ortaya  şöyle  bir 

soru  çıkarmaktadır.  T üzel  kişiler  ile  tacirler 

arsındaki  hukuki  işliklerden  doğan  davları  ka-

nun  iktisadi  dava  olduğunu  kabul  etmektedir, 

peki  tacirlerin  kendi  aralarındaki  ticari  ilişki-

lerden  doğan  iktisadi  davaları  ticari  dava  ola-

rak vasıflandırmak  mümkün  değil  mi?  Kanım-

ca,  mümkündür.  Zira  bu  yol  ile ticari yargının 

esas amacı olan, ticari davların uzman kişilerce 

çözümlenmesi  amacına  ulaşılacaktır.  Özetle  de-

meliyiz  ki,  Azerbaycan hukukunda tacirler  ara-

sındaki hukuki  ilişkilerden  doğan  iktisadi  dava-

ları  ticari  dava  olarak  vasıflandırarak,  uzman 

kişilerce çözümlenmesi temin etmek gerekir.  

Yukarıdaki  açıklamalardan  yaralanarak,  ticari 

davanın  esas  şartlarını  da  tespit  etmek  müm-

kündür. Bunalar, “ davanın taraf” şartı ile “ dava-

nın  konu”  şartıdır.  Bu  şartları  ayrı  ayrı  ince-

lemekte yarar vardır. 

ba. ticari davanın tarafları 

T ürk  hukukunda  bildiğimiz  gibi  ticari  davalar 

“mutlak ticari davalar” ve “ nispi ticari davalar” 

olmakla  iki  gruba  ayırılmakla  birliktw,  mutlak 

ticari davaların, tarafların tacir olup olmadığına 

ve  davanın  ticari  işletme  ile  ilgili  olup  olma-

dığına  bakılmaksızın  ticari  nitelik  taşıyan  da-

valar olduğu halde, nispi ticari davların ise, her 

iki  tarafının  ticar  olması  vw  dava  konusunun 

ticari işletme ile ilgili olamsı şartttır. 

Azerbaycan hukukunda ticari (iqtisadi) davalar 

“mutak ticari davalar” ve “ nispi ticari davalar” 

olarak tasnif eilmemiş olduğu  gibi, ticari dava-

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

407 

Yuxarıda  qeyd  edilən  problem  bu  məhkəmə-

lərdə  də  mövcuddur.  Yəni,  iqtisad  məhkəmə-

sində çalışan bir hakim həm ticari (sahibkarlıq) 

xarakterli  mübahisələri,  həm  də  vergi  xarak-

terli  mübahisələri  həll  edir.  Bu  hal  isə,  ticari 

(iqtisadi)  məhkəmə  prosesinin  məqsədi  olan 

“ticari (sahibkarlıq) xarakterli mübahisələr mü-

təxəssis  hakimlər  tərəfindən  həll  edilməlidir” 

prinsipinin reallaşmasına mane olur. Buna görə 

də,  eyni  iqtisad  məhkəməsində  fəaliyyət  gös-

tərən hakimlərin  bir  qrupunun ticari (sahibkar-

lıq)  xarakterli  mübahisələrə,  digər  qrupunun 

isə,  vergi  xarakterli  mübahisələrə  baxmalarını 

təmin etmək lazımdır.  

Bu  yol  ilə  eyni  növ  mübahisələri,  məsələn, 

ticari xarakterli  mübahisələri  həll  edən hakim, 

“ticari  mübahisə  sahəsində”  ixtisaslaşacaq  və 

mühüm  təcrübə  əldə  edəcəkdir.  Bunun  da  nə-

ticəsində,  “ticari  məhkəmə  prosesinin”  əsas 

məqsədi  olan,  spesifik, yəni xüsusi  təcrübə  və 

ixtisaslaşma tələb edən ticari mübahisələrə, hə-

min  sahədə  ixtisaslaşmış  və  mühüm  təcrübə 

əldə etmiş hakimlər tərəfindən baxılması təmin 

ediləcəkdir. Bu isə çağdaş hüququn tələbidir.  

b. Ticari mübahisənin elementlə ri  

Yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi,  Azərbaycan  hü-

ququnda  ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  müba-

hisələr  mövcuddur  və  bunlar,  iqtisadi  mübahi-

sələr  qrupuna  daxildir.  Lakin,  hansı  mübahisə-

lərin ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisələr 

olduğu  qanunvericilikdə  açıq  bir   şəkildə  tən-

zimlənməyib. Bu isə, ortaya belə bir sual çıxar-

maqdadır. T icari (sahibkarlıq) xarakterli müba-

hisələrin elementləri nələrdir? 

Qeyd edildiyi kimi, “ ticari mübahisə” anlayışı-

nın  tərifi  qanunda  verilməmişdir.  Bu  hal, 

həmin mübahisələrin elementlərinin tam olaraq 

göstərilməsini  çətinləşdirir.  Amma,  MPM-nin 

26.1-ci  maddəsinin  göstərişindən  faydalanaraq 

ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli mübahisənin  əsas 

elementlərini təsbit  etmək  mümkündür.  Həmin 

göstərişə  görə,  hüquqi  şəxslər  ilə  fərdi  sahib-

karlar arasındakı hüquqi m ünasibətlərdən mey-

dana  gələn  mübahisələr,  ticari  (sahibkarlıq, 

iqtisadi) xarakterli mübahisələrdir. 

T əkcə hüquqi  şəxslər  ilə  fərdi  sahibkarlar  ara-

sındakı hüquqi münasibətlərdən meydana gələn 

mübahisələrin  ticari  xarakterli  olduğunu  qə bul 

edən  bu  norma ortaya  belə  bir  sual  gətirir.  Bəs 

“ fərdi  sahibkarların,  hüquqi  şəxs  sahibkarların 

öz  aralarındakı  hüquqi  münasibətlərdən  mey-

dana  gələn  mübahisələr  “ticari  (sahibkarlıq) 

xarakterli”  mübahisə  deyilmi?  Bu  suala   tərəd-

nın tarafı  hakkında  da  açık  kanuni  düzenleme 

mevcut  deyildir.  Ayrıca,  mevzu  ile  alakadar 

olan MPM-nin 26.1-ci maddesi de ortaya çıkan 

problemleri çözmekte yetersizidir.  

Şöyle  ki,  bir  davanın  “ticari  dava”  sayılabil-

mesi üçün, davanın her iki tarafının tacir olma-

sının  gerekli  olup-olmadığını  MPM-nin  26-cı 

maddesinden  istifade  ederek  tesbit  etmek 

mümkün deyildir.  

Bu  konuda  MPM-nin  25  ve  26-cı  maddeleri 

birlikde  değerlendirilmelidir.  Sa dece  bu  yolla 

Yasakoyucunun  amacını  belrilemek  mümkün-

dür.  

Yapılan inceleme neticesine göre kaydetmemiz 

gerekir ki,  bir  davanın ticari  sayılabilmesi  için 

kural  olarak  dava  taraflarının  her  ikisinin 

tacir

[21a]

 olması gerekir.  

Đstisnai hallarda ise, bir tarafın tacir olması ye-

terlidir.  Mesela,  bazen  öyle  hallar  vardır  ki 

dava  taraflarının her  ikisin tacir  olması  gerek-

mediyi  halde,  davanın yargılanması  için  ticari 

uzmanlığa  ihtiyaç  vardır.  Örneğin,  iflas  davası 

bu  tip  davalardan  biridir.  Bu  davların,  ticari 

dava  olup  olmadığı  sorunu  doğacaktır.  T ürk 

hukukunda bu sorun ticari davları mutlak ticari 

davalar  ve  nispi  ticari  davlar  olar  gruplandır-

mak yolu  ile  giderilmiştir.  Bu  sorunların  gide-

rilmesi  için  Kanun  Koyucu  ticari  dava konusu 

yeniden  düzenlemesinde  fayda  vardır.  Azer-

baycan  hukukunda  da  “ iflas  davasının”  ticari 

dava  olduğu  ve  Đktisat  Mahkemesinde  yargı-

lanması  gerektiği  dolayılı  olarak  MPM-de  dü-

zenlenmiştir (MPM.m.26.2.7)

 [22]

. 

bb. ticari davanın konusu  

Bir  davanın  ticari  dava  sayıla  bilmesi  için 

sadece  dava taraflarının tacir olması yeterli  ol-

mayıp,  aynı  zamanda  uyuşmazlığın  onlar  ara-

sındaki ticari ilişkilerden, yani ticari faaliyetle-

rinden doğmuş olması da gerekir.   

B. Ticare t Mahkemesi 

1. Türk Hukukunda Ticare t Mahkemesi  

T ürk  hukukunda  ticaret  mahkemesi  gerçekte 

bir  mahkeme  olmayıp,  TT K’un  gerekçesinde 

de  belirtildiği  gibi,  “ asliye  hukuk  mahkemele-

rinin  ticari  davalara  bakmakla  görevli  ticaret 

dairesinden  başka  bir  şey  değildir”.  Yani, asli-

ye  mahkemeleri  ile  ticaret  mahkemeleri  ve 

Yargıtay  Hukuk  Daireleri  ile  Yargıtay T icaret 

---