Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
402 Arbitraj Məhkəməsi dövlətin, ictimai təşkilat- ların, kolxozların, kooperativlərin, sahibkarla- rın, əcnəbi vətandaşların və xarici ölkə hüquqi şəxslərinin sahibkarlıq (təsərrüfat) fəaliyyətin- dən meydana gələn mübahisələrə baxmaqla səlahiyyətli idi (AMQ.m.1). Arbitraj Məhkəməsində tətbiq edilən proses- sual qaydaları isə, 25 Fevral 1992-ci il tari- xində qəbul edilən 77 saylı Azərbaycan T əsər- rüfat Prosessual Məcəlləsi (bundan sonra, ATPM) tənzimləyirdi [9]
(ATPM.m.2). 10 Đyun 1997-ci il tarixində qəbul edilərək qüv- vəyə minən Məhkəmələr və Hakimlər Haq- qında Qanun (bundan sonra, AMHQ) Azərbay- canın yeni məhkəmə sistemini təsbit etdi. AMHQ-un 19-cu maddəsi Azərbaycanda məh- kəmə işlərinə baxmağa səlahiyyəti olan məhkə- mələri T ənzimləyir. Bu göstərişə görə, aşağı- dakı məhkəmələrin Azərbaycanda mühakimə səlahiyyəti mövcudur. 1.Rayon (şəhər) məhkəmələri (Bunlar ümumi məhkəmələr olaraq da adlandırılır), 2. Yerli Đqtisad (T icarət) Məhkəmələri (Bundan sonra, YĐM), 3. Beynəlxalq Müqavilələrdən Đrəli Gələn Mübahisələrə Dair Đqtisad (T icarət) Məhkə- məsi; (Bundan sonra, BĐM), 4. Ağır Cinayətlərə Dair Đşlər Üzrə Məhkəmə, 5. Hərbi Məhkəmələr, 6. Ağır Cinayətlərə Dair Đşlər Üzrə Hərbi Məh- kəmə, Bu sayılan 6 məhkəmə birinci instansiya məh- kəməsidir. Đkinci instansiya məhkəmələri isə, aşağıdakı üç məhkəmədir. 1. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məhkə- məsi,
2. AR Apellyasiya Məhkəməsi, 3. AR Apellyasiya Đqtisad Məhkəməsi. Azərbaycanda kassasiya məhkəməsi isə, AR Ali Məhkəməsidir. Azərbaycanda, ədalət məhkəməsi fəaliyyətini həyata keçirən bu məhkəmələrin hər birinin müstəqil hüquqi şəxs olduğunu AMHQ-un 19- cu maddəsi tənzimləyir. Həmin norma, qanunla müəyyən edilmiş qaydada yuxarıda sayılan məhkəmələrdən başqa məhkəmələrin də Azər- baycanda qurula biləcəyini nəzərdə tutur. Bundan başqa, AMHQ-un 19-cu maddəsinin məzmunundan məlum olduğu kimi, 10 Đyun 1997-ci il tarixində mühakimə fəaliyyəti ilə 2. Yerel Đktisat (T icaret) Mahkemeleri 3. Uluslararası Mukavelelerden Doğan Đhtilaf- lara Dair Đktisat (T icaret) Mahkemesi. 3. Ağır Ceza Mahkemeleri; 4. Askeri Mahkemeler: Askeri mahkemeler de Genel Askeri Mahkemeler ve Askeri Ağır Ceza Mahkemeleri olmakla ikiye ayrılmaktadır. II. Đstinaf mahkemeleri şunlardır. 1. Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Ali Mahke- mesi;
2. Azerbaycan Apellyasiya Mahkemesi; 3. Apelyasiya Đktisat Mahkemesi; III. T emyiz mahkemesi ise, Azerbaycan Ali Mahkemesidir. Görüldüğü gibi AMHK’un 19. maddesinde sayılan mahkemeler arasında Arbitraj Mahke- mesine yer verilmemiştir. Arbitraj Mahkeme- sinin görevleri ise, Yerel Đktisat (ticaret) Mah- kemesi ile Uluslararası Mukavelelerden Doğan Đhtilaflara Dair Đktisat (T icaret) Mahkemelerine verilmiştir. Fakat bu tarihlerde Yerel Đktisat (T icaret) Mahkemeleri ile Uluslararası Muka- velelerden Doğan Đhtilaflara Dair Đktisat (T icaret) Mahkemeleri daha kurulmadığı için AMHK’un geçici 4. maddesine esasen, Arbit- raj Mahkemesi görevine devam etmiştir. Şöyle ki, AMHK’un geçici 4. maddesine göre, AMHK’da düzenlenmiş mahkemeler kurulana ve yeni Medeni Usul Kanunu kabul edilene kadar Azerbaycan’da mevcut olan eski mah- kemeler görevlerine davam edecektir. 28 Aralık 1999 tarihinde Azerbaycan’da yeni Medeni Usul Kanunu (bundan sonra AMUK olarak adlandırılacaktır) kabul edildi ve bu kanun 01 Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe konuldu. AMUK’un kabul edilmesi, AMHK’- un geçici 4. madde sinin iki şartından biri, yani yeni usul kanunun kabul edilmesi şartı ger- çekleşti. Đkinci şart ise, 05.10.2001 tarihinde gerçekleşti ve Azerbaycan’da Yerel Đktisat (T icaret) Mahkemeli ile Uluslararası Muka- velelerden Doğan Đhtilaflara Dair Đktisat (T ica- ret) Mahkemeleri kuruldu. 05.10.2001 tarih ve 190-IIQD sayılı kanunla ise, 25.02.1992 tarih ve 76 sayılı Azerbaycan Arbitraj Kanunu yürürlükten kaldırıldı ve dola- yısıyla Arbitraj Mahkemesi kapatıldı.
“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
403 məşğul olan Arbitraj Məhkəməsinə yeni məh- kəmə sistemində yer verilmədi. Arbitraj məh- kəməsinin səlahiyyətləri isə, YĐM ilə BĐM-nə verildi. Lakin, bu tarixdə (10 Đyun 1997-ci il) YĐM ilə BĐM hələ qurulmamışdı. Buna görə də, AMHQ-un keçid müddəası olan 4-cü maddəsinə görə, Arbitraj Məhkəməsi ədalət mühakiməsi fəaliyyətinə davam etdi. Həmin göstərişə görə, AMHQ-unda nəzərdə tutulan məhkəmələr təşkil olunana və yeni prosessual qanunlar qəbul e dilənədək, AR-da fəaliyyət göstərən məhkəmələr qanunvericilikdə müəy- yən edilmiş səlahiyyətlərini həyata keçirirlər. 28 Dekabr 1999-cu il tarixində Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsi (bun- dan sonra, MPM) qəbul edildi. Həmin qanun, 01 Đyun 2000-ci il tarixində qüvvəyə mindi. Yeni MPM-nin qəbul e dilməsi ilə, AMHQ-un 4-cü keçid maddəsinin iki şərtindən biri, yəni, “yeni prosessual qanunun qə bul edilməsi” şərti reallaşdı. Đkinci şərt isə, 05 Oktyabr 2001-ci il tarixində reallaşdı və Azərbaycanda YĐM və BĐM təşkil edildi. 05 Oktyabr 2001-ci il tarixində 190-IIQD saylı qanun ilə, 25.02.1992 tarix və 76 saylı AAQ qüvvədən düşdü və Arbitraj Məhkəməsinin bazasında YĐM və BĐM təsis edildi. III. TĐC ARĐ MƏHKƏMƏ PROSESĐNĐN ELEMEN TLƏRĐ Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, ticari məh- kəmə prosesi anlayışından bəhs edə bilmək üçün, iki şərtin mövcud olması lazımdır. Başqa bir sözlə ticari məhkəmə prosesinin iki ele- menti var. Bunlar, “ticari mübahisə” və “ticarət məhkəməsi” elementləridir. Bu anlayışları ayrı- ayrı təhlil etmək faydalıdır. A. Ticari Mübahisə 1. Türkiyə də Ticari Mübahisə T ürkiyədə məhkəmə işləri mülki, inzibati, hər- bi, cinayət xarakterli işlər olmaqla təsnif edilib. Bu təsnifatın səbəbi məhkəmə işi subyektlə- rinin (tərəflərinin) və mübahisə predmetinin müxtəlif olmasıdır [10] .
kəmə işləri bu təsnifatda mülki xarakterli məh- kəmə işlərinin bir qolunu meydana gətirir (T ürkiyə T icarət Qanununun (bundan sonra, TTK) 4-cü maddəsi). Lakin burada birinci növ- bədə, “ ticari mübahisə” (ticari xarakterli məh- kəmə işi) məfhumunun nəyi ifadə etdiyini təs- bit etmək lazımdır. Anlaşıldığı gibi, bağımsızlık döneminde Azer- baycan’da ticari davalar ilk yıllarda Arbitraj mahkemesinde yargılandığı halde, sonralar Arbitraj mahkemesi kapatılarak yerine Yerel Đktisat (T icaret) Mahkemeleri ile Uluslararası Mukavelelerden Doğan Đhtilaflara Dair Đktisat (T icaret) Mahkemeleri kuruldu ve ticari da- valar bu mahkemelerce yargılanmağa başlandı. III. TĐC ARĐ YARGININ UNSURLARI Yukarıda da değinildiği gibi “ ticari yargı” kav- ramının iki esas unusuru mevcuttur. Bunlar “tivari dava” ve “T icaret Mahkmesidi”. A. Ticari Dava 1. Türk Hukukunda Ticari Dava Öncelikle T ürk hukukunda ticari dava kavra- mının ne şekilde düzenlediğinin esas hatları incelmek yaralı olacağı kanısındayız. T ürk hukukunda bildiğimiz gibi davalar adli, idari, askeri, ceza davaları olmakla çeşitli sınıf- lara ayrılmıştır. Davaların bu şekilde gr uplara ayrılmasının nedeni dava taraflarının ve dava konusunun farklılığıdır [10]
. T icari davaların bu sistemdeki hukuk davaları içinde yer almakta olduğu TT K’un 4.cü maddesinde gösterilmiş- tir. Fakat öncelikle ticari dava demekle Yasa koyucunun neyi amaçladığını tespit etmek de fayda vardır. 1926 tarihli eski T ürk T icaret Kanunu hangi davların ticari olduğunu hükme bağlamamış [11] ,
ların ticari dava olduğunu ve bu davaların ti- caret mahkemesinde yargılanacağını kabul et- miştir. [12]
Yürürlükte olan T icaret Kanunun 4.maddesi ve bazı Özel Kanunlar hangi davaların ticari dava olduğunu hükme bağlamıştır. Buna göre ticari davaları mutlak ticari davalar ve nispi ticari davalar olmakla iki gruba ayırmak olar [13] .
Mutlak T icari Davalar, tarafların tacir olup ol- madığına ve davanın ticari işletme ile ilgili olup olmadığına göre ticari nitelik taşıyan davalardır ve bu davalar TT K’un 4. maddesin- de düzenlenmiştir. Nispi ticari davlar ise, belirli şartların gerçek- leşmesine bağlıdır. Şöyle ki, dava bir ticari işletmeyi ilgilendirmekteyse veya her iki taraf için ticari sayılan ilişkiden kaynaklanmaktaysa ticari sayılacaktır. Şarta bağlı olmaları nedeni Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|