Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

408 

dütsüz,  “ bu  mübahisələr  ticari  mübahisələrdir” 

cavabını vermək lazımdır. Belə ki, heç bir fərq 

meydana  gətirmədən  həm  hüquqi  şəxs  sahib-

karların,  həm  də  fərdi  sahibkarların  öz  arala-

rında və ya bu sayılanların arasında sahibkarlıq 

fəaliyyətindən  meydana  gələn  mübahisələrin 

“ticari  (sahibkarlıq) xarakterli  mübahisə” oldu-

ğunu  qə bul  etmək  və  ixtisaslaşmış  məhkəmə-

lərdə  mütəxəsis  hakimlər  tərəfindən  baxılma-

sını  təmin  etmək  hər  şeydən  əvvəl,  Azərbay-

canda  sahibkarlığın  və  dolayısıyla  ölkə  iqtisa-

diyyatının inkişafı üçün əhəmiyyətlidir.  

Qeyd  edilənlərə  istinadən  ticari  mübahisənin 

əsas  elementlərini  aşağıdaki  kimi  açıqlamaq 

mümkündür.  Bunlar,  ticari  mübahisənin  “ sub-

yektləri” və “ predmetidir”.  

ba. Ticari mübahisənin subyektləri   

T ürkiyə  hüququnda  ticari  (sahibkarlıq)  xarak-

terli mübahisələrin “mütləq ticari mübahisələr” 

və “nisbi ticari mübahisələr” olmaqla iki qrupa 

ayrıldığını və “ mütləq ticari mübahisələrin” hər 

iki  tərəfinin  sahibkar  (tacir)  olması  lazım  ol-

madığı  halda,  “ nisbi  ticari  mübahisələrin”  isə, 

hər  iki tərəfinin  sahibkar  (tacir)  olmasının  va-

cib olduğu yuxarıda qeyd edildi.  

Azərbaycan  hüququnda,  ticari  (iqtisadi)  mü-

bahisələr “ mütləq ticari mübahisələr” və “nisbi 

ticari mübahisələr” kimi bir təsnifata tabe tutul-

madığı  kimi, ticari  (sahibkarlıq) xarakterli  mü-

bahisənin  “ subyekti”  haqqında  da  açıq  norma 

mövcud deyil. Ayrıca, mövzu ilə əlaqədar olan 

MPM-nin  26.1-ci  maddəsi  də  ortaya  çıxan 

suallara tam cavab vermir. 

Belə  ki,  hər hansı  bir  mübahisənin “ticari  (sa-

hibkarlıq)  xarakterli  mübahisə”  sayıla  bilməsi 

üçün,  mübahisənin  hər  iki  tərəfinin  sahibkar 

(tacir)  olmasının  şərt  olub-olmadığının  MPM-

nin  26-cı  maddəsindən  istifadə  edərək  təsbit 

etmək mümkün deyildir.  

Bu  mövzuda  MPM-nin  25-ci  və  26-cı 

maddələrini  birlikdə  təhlil  etmək  lazımdır. 

T əkcə  bu  yol  ilə  qanunverici  orqanın  məq-

sədini müəyyənləşdirmək mümkün olar.  

Aparılan  təhlilin  nəticəsinə  görə  deməliyik ki, 

qanunverici  orqan,  əsas  qayda  olaraq  “ticari 

mübahisənin”  hər  iki tərəfinin  sahibkar  (tacir) 

olmasını  tələb  edir.  Đstisnai  hallarda  isə, 

mübahisə 

tərəflərindən 

birinin 

sahibkar 

olmasının kifayət olduğunu qə bul edir.  

Belə  ki,  MPM-nin  26.1-ci  maddəsinə  görə, 

“ ….hüquqi  şəxslər  (ticarət  şirkətləri)  ilə  fərdi 

sahibkarlar arasında (yəni sahibkarlar arasında) 

daireleri  arasındaki  ayrılık,  Anayasanın  ve 

Usul Kanunlarının kabul ettiği manda bir görev 

bölümü olmayıp, bir iş bölümüdür. Bu nedenle  

ticaret  mahkemesi  bulunmayan  yerlerde  ticari 

davlar  o  yer  asliye  hukuk  mahkemeleri  taraf-

lından görülmektedir.

[23]

 

2. Aze rbaycan Hukukunda Ticare t 

Mahkemesi   

a. Genel olarak  

Yukarıda  da  de ğinildiği  gibi  Azerbaycan  hu-

kukunda  sadece  ticari  davaların  yargılandığı 

bir  T icaret  Mahkemesi  mevcut olmayıp, ticari 

davaları  da  hem  içinde  bulunduran  iktisadi 

uyuşmazlıkları  yargılamakla  görevli  olan  Đkti-

sat  Mahkemesi  (AMUK.m.26)  vardır.  Bu  ne-

denle Đktisat mahkemesinin incelememiz yerin-

de olacaktır.  

Đlk  derce  iktisat  mahkemeleri,  Yerel  Đktisat 

Mahkemesi  (AMHK.m.42-m.46)  ve  Uluslar-

arası  Mukavelelerden  Doğan  Đhtilaflara  Dair 

Đktisat  Mahkemesi  (bundan  sonra  UMDĐDĐM 

olarak  adlandırılacaktır.)  (AMHK.m.47.-m.51) 

olmakla ikiye ayrılır. Đstinaf mahkemesi, Azer-

baycan Đktisat Apellyasiya Mahkemesi (AMHK. 

m.70-76)  olduğu  halde,  T emyiz  mahkemesi 

Azerbaycan Ali Mahkemesidir (AMHK. m.77-

m.86).  

b. Ye rel Đktisat Mahkeme si 

Yerel  Đktisat  Mahkemesi,  iktisadi  davaları yar-

gılamakla  görevli  mahkeme  olup,  10  Haziran 

1997  tarih  ve  310-IQ  sayılı  Azerbaycan  Ha-

kimler Ve Mahkemeler Kanunda düzenlenmiş-

tir.  Fakat  ilk  YIM’i  05.10.2001  tarihinde 

Bakü’de  kuruldu,  daha  sonra  Azerbaycan’ın 

diğer bölgelerinde de YĐM’i kuruldu. 

YĐM’leri  teşkilatı  yapı  olarak  mahkeme  baş-

kanı,  hakimler  ve  diğer  idari  personellerden 

oluşmaktadır.  Davalar  mahkeme  başkanı tara-

fından  hakimler  arasında  paylaştırılmaktadır. 

Bu  paylaştırılma  da  sıra  numarasına  dikkat 

edilmekte olup, davalar türüne göre bölüştürül-

memektedir.  Neticesinde,  aynı  hakim tüm  ikti-

sadi  davalara  bakmakta  olup,  belli  bir  sahada 

uzmanlaşmamaktadır. Bu ise yukarıda da de ği-

nildiği gibi ciddi sorunlar ortaya çıkarmaktadır.  

Yerel  iktisat  mahkemesinin  görev  alanını 

AMUK’un 26.cı maddesi tespit etmektedir. Bu 

hükme  göre,  yapısına  (ticari  veya  sosyal 

kurum),  aidiyetine  (devlete  veya  özel  sektöre) 

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

409 

meydana  gələn  mübahisələr ticari  (sahibkarlıq, 

iqtisadi) xarakterli mübahisələrdir.  

MPM-nin 25.1-ci  maddəsinə  görə, “ …mübahi-

sə tərəflərindən heç olmasa biri, fiziki şəxsdirsə 

və  onun  fərdi  sahibkarlıq  statusu  yoxdursa, 

yaxud  fərdi  sahibkar  statusu  olsa  belə  mü-

bahisə  onun  sahibkarlıq  fəaliyyətindən  mey-

dana gəlməyibsə… həmin mübahisə üzrə işlərə 

ümumi  məhkəmələr  baxır”.  O  halda  mübahisə 

tərəflərindən biri sahibkar olsa belə, digər tərəf 

fərdi  sahibkar  olmayan  fiziki  şəxsdirsə  həmin 

mübahisəyə ümümi məhkəmədə baxılır.  

Buradan  belə  bir  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  əgər 

mübahisənin  hər  iki  tərəfi  sahibkardırsa  və 

mübahisə  onların  sahibkarlıq  fəaliyyətindən 

irəli gəlibsə, həmin mübahisəyə ümumi məhkə-

mədə  deyil,  Đqtisad  (T icarət)  Məhkəməsində 

baxılır.  Yuxarıda  da  ifadə  edildiyi  kimi  Đqtisad 

Məhkəməsinin  aidiyyatına  daxil  olan  müba-

hisə,  “ticari  (iqtisadi)  mübahisədir”.  Yəni,  hər 

iki  tərəfi  sahibkar  olan  və  onların  arasındakı 

sahibkarlıq  fəaliyyətindən  meydana  gələn 

mübahisə “ticari mübahisədir.   

Bu  açıqlamalar,  ölkəmizdə  əsas  qayda  olaraq, 

ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisənin  hər 

iki  tərəfinin  sahibkar olmasının  lüzumlu  oldu-

ğunu  təsdiqləyir.  Qeyd  edildiyi  kimi,  istisnai 

hallarda  bir  tərəfin  sahibkar olması  kifayətdir. 

Belə  mübahisələri  MPM-nin  26-cı  maddəsinə 

əsasən təsbit etmək mümkündür. Hər nə qədər, 

MPM-nin  26.2-cı maddəsi,  “ …ticari   (iqtisadi) 

mübahisələrə,  bu  Məcəllənin  26.1-ci  maddə-

sində  göstərilən  subyektlər  (məsələn,  sahib-

karlar)  arasındakı  aşağıdakı  mübahisələr  aid-

dir”  demiş  olsa  da,  qeyd  etməliyik ki, “ sahib-

karların  iflasına”  (ödəmə  qabiliyyəti  olmayan 

elan  edilməsinə)  (MPM.m.26.2.7)  dair  müba-

hisənin cavabdehinin sahibkar olması şərt oldu-

ğu  halda,  həmin  iddianı  qaldıran tərəfin  sahib-

kar  olması  şərt  deyildir

[22]

,  lakin  bu  mübahisə 

ticari mübahisədir.  

Ayrıca,  “ sahibkarın  iflası”  mübahisəsi  demək 

olar ki, bütün dünyada “ticari mübahisə olaraq” 

qəbul e dilən bir mübahisədir. Ölkəmizdə də hər 

nə qədər açıq olmasa belə həmin mübahisəninn 

Đqtisad  Məhkəməsinin  aidiyyatına  daxil  oldu-

ğunu  MPM-nin  26.2.7-ci  maddəsi  dolaylı  şə-

kildə tənzimləyib. 

bb. Ticari  mübahisənin pre dme ti  

Yuxarıdakı  açıqlamalardan  məlum  olduğu 

kimi, Azərbaycan hüququnda “ mübahisənin tə-

rəfləri”  şərtinə tək  başına  istinad  edərək “ticari 

(sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisələri”  təsbit 

bakılmaksızın  tüzel  kişiler  ve  gerçek  kişi 

tacirlerin kendi aralarında veya tüzel kişiler ile 

gerçek  kişi  tacirler  arasında  medeni  (mülki), 

idari (vergi) ve diğer hukuki ilişkilerden doğan 

iktisadi  uyuşmazlıkları  yargılamakla  görevlidir 

(AMUK.m.26.1).  

Diğer taraftan AMUK.m.26.2.2, iktisat mahke-

mesinde  yargılanacak  davları  8  bent  halinde 

saymıştır.  Kanımca,  AMUK.m.26.2’deki  sayım 

tahdidi  değildir.  Yani  bu  hükümde  sayılmamış 

davların  iktisadi  olmadığını  ileri  sürmek  ve 

genel  mahkemede  yargılamak  doğru  değildir.   

Şöyle  ki,  birincisi,  AMUK.m.26.1’in  hükmü, 

AMUK.m.26.2’deki  sayımın  tahdidi  olmadı-

ğını gösterir. AMUK.m26.1’e göre, “ …taraflar 

arasında  medeni  (mülki),  idari ve  diğer hukuki 

ilişkilerden  doğan  tüm  davalar  iktisadi  (dar 

anlamda  ticari)  nitelikte  olup,  iktisat  mahke-

mesinin görev alanına dâhildir.  

Đkincisi,  AMUK.m26.3’e  göre,  iktisat  mahke-

mesi  kanunla  onun  görevine  dahil  edilmiş  di-

ğer  davları  da  yargılamakla  görevlidir.  Bu  hü-

küm  de,  AMUK.m.26.2’deki  sayımın  tahdidi 

olmadığını gösterir.  

c. Uluslararası Mukavelelerde n Doğan 

Đhtilaflara Dair Đktisat Mahkemesi 

Đktisadi uyuşmazlıkları yargılamağa görevli bir 

diğer  ilk  derce  iktisat mahkemesi,  Uluslararası 

Mukavelelerden  Doğan  Đhtilaflara  Dair  Đktisat 

Mahkemesidir.    UMDĐDĐM’i  de,  YĐM’i  gibi, 

10  Haziran  1997 tarih  ve  310-IQ  sayılı  Azer-

baycan  Hakimler  Ve  Mahkemeler  Kanunda 

düzenlenmiştir.  Bu  mahkeme  de  05.10.2001 

tarihinde  Bakü’de  kuruldu,  fakat  bölgelerde 

UMDĐDĐM’i mevcut değildir. 

T eşkilatı yapı olarak UMDĐDĐM’i de YĐM’ ile 

aynı  niteliktedir.  Yani  bu  mahkemede  mah-

keme  başkanı,  hakimler  ve  diğer  idari  perso-

nellerden oluşmaktadır. Davalar mahkeme baş-

kanı  tarafından  hakimler  arasında  paylaştırıl-

maktadır.  Yine  paylaşımda  sıra  numarasına 

dikkat edilmektedir. 

UMDĐM’inin  görev  alanını  AMUK’un  27. 

maddesi  tespit  etmektedir

[24]

.  Bu  hükme  göre, 

Uluslararası  Mukavelelerden  Doğan  Đhtilaflara 

Dair  Đktisat  Mahkemesinde  Azerbaycan  Cum-

huriyetinin  gerçek  ve  tüzel  kişileri,  yine  ya-

bancı  tüzel  kişilerin,  yabancı  sermayeli  tüzel 

kişilerin,  uluslar  arası  kurumların,  ticari  faali-

yetle  iştigal  eden  yabancı  vatandaşların  veya 

---