Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

410 

etmək  demək olar  ki,  mümkün  deyildir.  Buna 

görə  də  “ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  müba-

hisə”  təsbit  edilərkən,  “mübahisənin  tərəfləri” 

ilə  birlikdə  “ mübahisənin  predmeti”  də  qiy-

mətləndirilməlidir. Çünki mübahisə tərəflərinin 

hər  ikisi  sahibkar  olsa  belə,  mübahisə  onların 

sahibkarlıq fəaliyyətindən irəli gəlmirsə, həmin 

mübahisəni  “ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  mü-

bahisə”  olaraq  qəbul  etmək  mümkün  deyildir. 

Buna  görə  də,  mübahisə  tərəflərinin  sahibkar 

olması  ilə  birlikdə  mübahisənin  onların  sahib-

karlıq fəaliyyətindən irəli gəlməsi lazımdır.  

Bu  baxımdan  əsas  qayda  kimi,  sahibkarlar 

arasında  sahibkarlıq  fəaliyyətindən  meydana 

gələn mübahisələrin “ticari (sahibkarlıq) xarak-

terli  mübahisə”  olduğunu  qəbul  etmək  müm-

kündür.  

Məsələn,  MPM ticari  şirkətlər  arasında  bağla-

nan  müqavilələrin  sahibkarlıq  fəaliyyəti  oldu-

ğunu  və  həmin  münasibətlərdən  (fəaliyyətlər-

dən) irəli gələn mübahisələrin də “ticari (sahib-

karlıq)  xarakterli”  mübahisə  olduğunu  qə bul 

edib  (MPM.m.26.2.1  və  26.2.2).  Fərdi  sahib-

karlar  arasında  bağlanan  müqavilələrdən  irəli 

gələn  mübahisələrin  də  əsasən  sahibkarlıq  (ti-

cari,  iqtisadi)  xarakterli  olduğu  göstərilib 

(MPM.m.26.2.1 və 26.2.2).  

Lakin, əgər fərdi sahibkarın bağladığı müqavilə 

onun  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  əlaqədar 

deyildirsə,  bu  m üqavilədən  meydana  gələn 

mübahisəyə  MPM-nin 25.1-ci maddəsinə görə, 

ümumi məhkəmədə baxılması lazımdır.  

Yuxarıda  qeyd  edilən  qaydanı  qanunun  anolo-

giyası  yolu  ilə,  sahibkarların törətdikləri  mülki 

hüquq  pozuntularından  (deliktlərdən)  irəli 

gələn  mübahisələrə  də  şamil  etmək  mümkün-

dür.  

B. Ticarə t (Đqtisad) Məhkəmə si  

1. Türkiyə  Hüququnda Ticarət Mə hkəməsi 

TTK-nun 

əsaslandırılmış 

mətnində 

ifadə 

edildiyi  kimi  T ürkiyədə  T icarət  Məhkəməsi 

ayrı  bir  məhkəmə  olmayıb,  Əsliyyə  Hüquq 

Məhkəməsinin  ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli 

mübahisələrə  baxmaqla  səlahiyyətli  şöbəsidir. 

Qısacası, T ürkiyədə Əsliyyə Hüquq Məhkəmə-

ləri  ilə  T icarət  Məhkəməsi  və  Yarqıtayın  (Ali 

Məhkəmənin)  Mülki  Đşlər  Üzrə  Kollegiyaları 

ilə  Yarqıtayın  (Ali  Məhkəmənin)  T icari  Đşlər 

Üzrə  Kollegiyaları  arasındakı  fərq  Konstitusi-

yanın  və  Prosessual  Qanunvericiliyin  nəzərdə 

tutduğu “ vəzifə” fərqi olmayıb, iş sahəsi fərqli-

dir. Buna görə də, T icarət Məhkəməsi olmayan  

yerlərdə  ticari  (sahibkarlıq)  xarakterli  müba-

vatansızların  arasında  meydana  gelen  ve  “ona 

ait olan”  davaları yargılamakla görevlidir. 

Aslinde  bu  hükümden  Kanun  Koyucu  amacı-

nın  ne  olduğunu  kesin  olarak  tespit  etmek 

mümkün  değildir.  Zira  hüküm  başarısız  bir 

yasama  düzenlemesi  olarak  halen  Azerbaycan 

hukukunda yerini korumaktadır. Şöyle ki, hük-

mün metini de Azerbaycan dili cümle yapısına 

uygun  gemlemediği  gibi,  metinde  kullanılan 

ifadelerde doğru seçilmemiştir. 

Mesela,  hükümde  “ Azerbaycan  Cumhuriyeti 

gerçek  ve  tüzel  kişileri…”  ifadesi  kullanıl-

mıştır.  Bu  aslinde  talihsiz  ve  amacına  uygun 

olamayan  bir  kelimedir.  Zira,  “ Azerbaycan 

Cumhuriyeti gerçek ve tüzel kişileri…” ifadesi 

geniş  mana  taşıdığı  için,  kimlerin  bu  sınıfa  

dahil olduğunu tespit etmek pek kolay değildir. 

Zira, Azerbaycan’la bir şekilde bağlantısı bulu-

nan  tüm  gerçek  ve  tüzel  kişileri  “ Azerbaycan 

Cumhuriyeti  gerçek  ve  tüzel  şahsı”  olarak 

kabul  etmek  mümkündür.  Örneğin,  bu  tabire 

Azerbaycan vatandaşları  ve  Azerbaycan tabii-

yetindeki tüzel kişiler  dahil olduğu  gibi,  Azer-

baycan’da  çalışan  yabancı  ülke  vatandaşları, 

vatansızlar,  yabancı  ülke  tabiiyetinde  bulunup  

Azerbaycan’da  şubeleri  olan  tüzel  kişileri  de  

dahil edebiliriz. Fakat kanun koyucunun amacı 

bu  ifade  ile  “ Azerbaycan  Cumhuriyeti  vatan-

daşları  ve  Azerbaycan  tabiiyetindeki  tüzel 

kişiler”  ifadesini  düzenlemektir.  Bu  bakımdan 

Kanun  Koyucu  “ Azer“ Azerbaycan  Cumhu-

riyeti  gerçek  kişileri  ve  tüzel  kişileri”  ifadesi 

yerine  “ Azerbaycan  vatandaşları  ve  Azerbay-

can  tabiiyetindeki  tüzel  kişiler”  ifadesini  kul-

lanılması daha isabetli olacaktır. 

Diğer yandan, hükümde denilir ki, “ UMDĐDĐM 

Azerbaycan  Cumhuriyetinin  gerçek  ve  tüzel 

kişileri,  yine  yabancı  tüzel  kişilerin,  yabancı 

sermayeli  tüzel  kişilerin,  uluslar  arası  kurum-

ların,  ticari  faaliyetle  iştigal  eden  yabancı  va-

tandaşların  veya  vatansızların  arasında  mey-

dana gelen davları yargılamakla görevlidir”.  

Bu  tabirden  şöyle  anlaşılmaktadır  ki,  Azer-

baycan  vatandaşları  ve  (veya)  Azerbaycan 

tüzel 

kişilerin 

aralarındaki 

davalar 

da 

UMDĐDĐM’de  yargılanacaktır.  Bu  ise,  AMUK’ 

un  25.  ve  26.  maddelerin  hükümlerine  güre 

mümkün  değildir.  Zira,  Azerbaycan  vatan-

daşları  ve  (veya)  Azerbaycan  tabiiyetindeki 

tüzel  kişilerin  aralarındaki  özel  hukuk  dava-

larını Genel Mahkemeler ile Yerle Đktisat Mah-

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

411 

hisələrə həmin yerdə olan Əsliyyə Hüquq Məh-

kəməsi baxacaqdır

[23]

.  

2.  Azərbaycan Hüququnda  Ticarət (Đqtisad) 

Məhkəməsi 

a. Ümumi məlumat 

Qeyd  edildiyi  kimi,  ölkəmizdə  yalnız  ticari 

(sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisələrə  baxan 

T icarət  Məhkəməsi  mövcud  olmayıb,    ticari 

(sahibkarlıq)  xarakterli  mübahisələri  də  əhatə 

edən “ iqtisadi mübahisələrə” baxmaqla səlahiy-

yətli  olan Đqtisad  Məhkəməsi  fəaliyyət  göstərir 

(MPM.m  26).  Buna  görə,  mövzumuz  baxı-

mından  Đqtisad  Məhkəməsini  təhlil  etmək 

faydalı olacaqdır. 

Məlum  olduğu  kimi,  Azərbaycanda  məhkəmə 

sistemi  üç  pilləlidir.  Bu  sistem  Đqtisad  Məhkə-

mələrinə  də  şamil  edilir.  Birinci  instansiya 

məhkəməsi  kimi  fəaliyyət  göstərən  Đqtisad 

Məhkəmələri  Yerli  Đqtisad  Məhkəməsi  (YĐM) 

(AMHQ. m.42-46) və Beynəlxalq Müqavilələr-

dən  Đrəli  Gələn  Mübahisələrə  Dair  Đqtisad 

Məhkəməsi  (BĐM)  (AMHQ.m.47-51) olmaqla, 

iki yerə bölünür. 

Đkinci  instansiya  məhkəməsi  isə,  Apellyasiya 

Đqtisad Məhkəməsidir. (AMHQ.m.70-76). Kas-

sasiya  Məhkəməsi  isə  Ali  Məhkəmədir 

(AMHQ. m. 77-86).  

b.Ye rli Đqtisad Mə hkəməsi  

Yerli  Đqtisad  Məhkəməsi  (YĐM)  təşkilati  hü-

quqi  forma  baxımından  hüquqi  şəxsdir.  Bu 

məhkəməyə məhkəmə sədri başçılıq edir. YĐM-

də  məhkəmə  sədri  ilə  birlikdə  digər  hakimlər 

də ədalət mühakiməsini həyata keçirir. Bundan 

başqa, YĐM-də inzibati işçilər də mövcuddur.  

Məhkəmə  işləri  məhkəmə  sədri  tərəfindən  ha-

kimlər arasında bölüşdür ülür. Bu bölüşdür ülmə 

məhkəmə  işinin  daxilolma  nömrəsinə  görə 

həyata  keçirilir.  Həmin  nömrə  isə,  məhkəmə 

işinin  başlanmasına  səbəb  olan  iddia  ərizəsinin 

məhkəməyə daxil olma sırasına görə verilmək-

dədir.  Bu  isə,  bir  hakimin  ticari  (sahibkarlıq) 

xarakterli  mübahisələr  də  daxil  olmaqla  bütün 

iqtisadi  mübahisələrə  baxması  ilə  nəticələnir. 

Nəticəsində,  həmin  hakim  müəyyən  bir  sahədə 

(ticari,  vergi)  ixtisaslaşa  bilmir.  Bu  problemin 

həll edilməsi vacibdir.  

YĐM-nin  aidiyyat  (iş)  sahəsini  MPM-nin 26-cı 

maddəsi  tənzimləyir.  Bu  göstərişə  görə,  idarə 

və  ya  digər  mənsubiyyətindən  və  tabeçiliyin-

dən  asılı  olmayaraq,  hüquqi  şəxslərlə,  hüquqi 

şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyətini həyata 

keçirən  və  qanunla  müəyyən  edilmiş  qaydada 

kemeleri  yargılamakla  görevlidir.  Bu  durum  

ise, ciddi karışıklık meydana getirmektedir.  

Aslinde  Kanun  Koyucu  hükümde  amaçladığı 

husus,    Azerbaycan  vatandaşları  ile  “yabancı-

lık” vasfına haiz kişiler arsında doğan davların 

ve bu yabancılık vasfını taşıyan kişi ve kurum-

ları  kendi  aralarında  meydan  gelen  davaların 

UMDĐDĐM’de  yargılanacağını  düzenlemektir. 

Fakat,  hükmün  cümle  yapısı  isabetli  düzen-

lememiştir. 

Bu  bakımdan  Kanun  Koyucunun, hükümde  ki, 

“yine (hemçinin, hem de)” bağlacı yerine “ ile” 

bağlacını  kullanması  yerinede  olacaktır.  Yani, 

AMUK!un 27. maddesinin hükmü “ UMDĐDĐM 

Azerbaycan  Cumhuriyetinin  gerçek  ve  tüzel 

kişileri  yine  yabancı  tüzel  kişilerin,  yabancı 

sermayeli  tüzel  kişilerin,  uluslar  arası  kurum-

ların,  ticari  faaliyetle  iştigal  eden  yabancı 

vatandaşların  veya vatansızların arasında mey-

dana  gelen  davları  yargılamakla  görevlidir” 

şeklinde  değil  de,  “ UMDĐDĐM  Azerbaycan 

Cumhuriyeti  vatandaşları  ve  Azerbaycan tabii-

yetindeki tüzel kişileri ile yabancı tüzel kişiler, 

yabancı  sermayeli  tüzel  kişiler,  uluslar  arası 

kurumlar, ticari  faaliyetle  iştigal  eden  yabancı 

vatandaşlar,  vatansızların  arasında  ve  bu  sayı-

lanları  kendi  araklarındaki  davları  yargılamakla 

görevlidir” 

Fakat  unutmamak  gerekir  ki,  UNMDĐDĐM, 

Azerbaycan 

Cumhuriyeti 

vatandaşları 

ve 

Azerbaycan  tabiiyetindeki  tüzel  kişileri  ile 

yabancı  tüzel  kişiler,  yabancı  sermayeli  tüzel 

kişiler,  uluslar  arası  kurumlar,  ticari  faaliyetle 

iştigal  eden  yabancı  vatandaşlar,  vatansızların 

arasında  ve  bu  sayılanları  kendi  araklarındaki 

tüm  davaları  yargılamakla  görevli  değildir. 

Örneğin,  Azerbaycan’da  faaliyet  gösteren  bir 

yabancı  şirkette  çalışan  Azerbaycan  vatandaşı-

nın hizmet akdinin feshi halinde doğacak dava, 

aile  hukuk  davları,  yine  Azerbaycan’da  ticari 

işle  iştigal  eden  yabancı  vatandaşı  ticari  iliş-

kilerinden  doğmayan  davaların  UMDĐDĐM’de 

yargılanması mümkün değildir.  

Bu durumda, ortaya şöyle bir soru çıkmaktadır. 

UMDĐDĐM  ne  tip  davaları  yargılamakla  gö-

revlidir?  AMUK’un  27-ci  maddesinin  hük-

münde denilir ki,  Uluslararası Mukavelelerden 

Doğan  Đhtilaflara  Dair  Đktisat  Mahkemesinde 

Azerbaycan  Cumhuriyetinin  gerçek  ve  tüzel 

kişileri,  yine  yabancı  tüzel  kişilerin,  yabancı 

sermayeli  tüzel  kişilerin,  uluslar  arası  kurum-

---