Microsoft Word disserta isi docx
Yüklə 471,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
30
haqqında informasiya verir. Bu bölmə həmçinin maliyyə öhdəliklərinə, xərclərə, daxilolmalara və bankların hesablarındakı qalıqlara nəzarət edəcək. Yerli büdcələrin işi ilə ayrıca bölmə məşğul olur. O, regional və yerli idarəetmə orqanlarının büdcələrinin vəziyyətinə, onların büdcədən kənar fondlarının və maliyyə resurslarının bu büdcələr və dövlət büdcəsi arasında axınının vəziyyətini yoxlayır, təhlil edir və məlumat verir. Xəzinədarlıq öz funksiyalarını yerinə yetirərkən bir sıra digər maliyyə və qeyri-maliyyə dövlət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqədə, daha doğrusu informasiya – təklif mübadiləsində olur. Bu orqanların ən mühümləri Azərbaycan Mərkəzi Bankı və Vergilər Nazirilyidir ki, onlar maliyyənin idarə olunmasında birbaşa iştirak edirlər. Xəzinədarlıq sistemi xəzinədarlıqla bağlı olan bütün həlqələrin məcmusudur. Bu informasiya axınının mahiyyəti, informasiyaya nəzarət və onun işlənməsinin, həmçinin onların bankların göstəricilərində saxlanmasını müəyyən edən sistemdir. Sistem kompüterin köməyi ilə bu informasiyaların, ümumiyyətlə, dövlət maliyyəsinin və büdcənin icrasının idarə edilməsində, istifadəsində və nəzarət edilməsində əsas rol oynayan təşkilatları birləşdirir. Xəzinədarlığın baş kitabı- xəzinədarlıq sisteminin ən vacib həlqəsi maliyyə informasiyalarının uçotudur. Bu özünü hökumət hesablarının komputerləşdirilmiş toplusu, yaxud hesablar kitab kimi təqdim edir. Bu kitabda xəzinədarlıq sistemi, hökumətin aktivlərinə və passivlərinə təsir edən bütün əməliyyatları qeydiyyata alınır. Bu kitab hesablama mərkəzində yerləşir. Xəzinədarlıq sisteminin fiziki strukturu ölkədən ölkəyə fərqli olur və bu amillərin çoxsaylı olmasından asılır. Bu amillərə ölkənin böyüklüyü, telekommunikasiya sisteminin vəziyyəti, hökumət əməliyyatlarının uyğunlaşdırılması, mövcud institutlar, kompüter avadanlığı və s. daxildir. Bu 31
sistem tam qurulduqdan sonra onun fəaliyyəti iki səviyyədə istiqamətləndirilmişdir. Birinci səviyyə: mərkəzi həlqə, hər şeydən əvvəl öncə, Maliyyə Nazirliyində hesablama mərkəzində olmaqla Bakıda yerləşmiş və bu həlqədə əsas bank göstəriciləri yerləşmişdir ki, burada xəzinədarlığın regional şöbələrindən alınmış ümumiləşmiş informasiyalar cəmləşmişdir. Bu səviyyədə Xəzinədarlıq darəsi, Baş Büdcə darəsi, həm birbaşa, həm də dolayı vergilərlə məşğul olan Vergilər Nazirliyinin mərkəzi aparatı, Mərkəzi Bank, sahə nazirlikləri və digər qeyri-büdcə təşkilatları və s. yerləşmişdir. kinci səviyyə: Bu səviyyədə xəzinədarlığın regional şöbələri fəaliyyət başlamışdır. Bu şöbələr vahid büdcəyə və nazirlik sisteminə bağlı olan bütün ə məliyyatlar haqqında informasiyalardan ibarət olan tam göstəriciləri banklarla mübadiləyə imkan vermişdir. Bu göstəricilər barəsində informasiyalara həmçinin büdcə təşkilatları sisteminə bağlı olmayan hesablarda olan aylıq qalıqlar haqqında məlumatlar da daxil idi. Bu səviyyədə xəzinədarlığın regional şöbələri və vergi orqanları, büdcə təşkilatları və bankların şöbələri arasında əlaqələr təşkil edilirdi. Ümumiyyətlə, mərkəzi və regional şöbələr arasındakı münasibətlər, bir səviyyədən, digər səviyyəyə informasiyanı gecikmədən verməyə imkan verən xüsusi əlaqə kanalı üzrə təşkil edilir. Xəzinədarlıq sisteminin ən vacib xüsusiyyəti, xəzinədarlıq idarəsinə məxsus yeganə nizamlayıcı olan vahid xəzinədarlıq hesabının olmasıdır. Mərkəzi hökumətin tərkib hissəsi olan nə Maliyyə Nazirliyi, nə də digər dövlət idarəsi belə hesab açmaq hüququna malik deyildir. Xəzinədarlıq sisteminin qarşısına nazirliyin və büdcə təşkilatlarının fərdi maliyyə hesablarına nəzarət etmək məqsədi qoyulub. Xəzinədarlıq sistemi çərçivəsində nazirlik, yaxud büdcə təşkilatı istənilən sayda lazımi hesaba malik ola bilər. Bütün bunlar bu sistem qarşısında duran əsas məqsədin yerinə yetirilməsinə xidmət edir.
32
1.3. Xəzinədarlıq sisteminin zəruriliyi və inkişaf mərhələləri
Xəzinədarlıq sistemi dedikdə, əsas etibarilə bütün xəzinə həlqələrinin məcmusu başa düşülür. Bu həlqələr xəzinədarlığın yerlərdə və regionlarda olan idarə və şöbələridir. Xəzinədarlıq sistemi dövlətin iqtisadi maliyyə sisteminin tərkib hissəsini təşkil edir. Bu sistemin lazımi səviyyədə fəaliyyət göstərə bilməsi və qarşısına qoyulan iqtisadi-maliyyə məsələlərinin yerinə yetirilməsi ümumiqtisadi sabitliyin və inkişafın ən mühüm şərtidir. Onu da qeyd edək ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində xəzinədarlıq sistemi əsas iqtisadi tənzimləmə və nəzarət vasitəsi kimi çıxış edir. Xəzinədarlıq sisteminin yaradılması əsasən aşağıdakı səbəblər üzündən zəruri idi: 1. Dövlət maliyyəsinin idarə edilməsi Azərbaycan müstəqillik əldə etdiyi ilk dövrlərdə çox az dəyişilmişdi. Bu sistem mərkəzi planlaşdırma mexanizmi əsasında təşkil olunmuş və bu bazar şəraitində normal fəaliyyətə qabil deyildi. Bu dövrdə ənənəvi olaraq planın tərkib hissəsi kimi meydana gəlmiş büdcə sistemi bütün fəaliyyəti dövründə heç bir funksiya dəyişikliyinə məruz qalmamışdır. Büdcənin icra edilməsi, uçot və hesabata nəzarət isə bank sisteminin ə sas hərəkətverici şərti idi. Bu vəziyyətin əsas nəticələrindən biri Maliyyə Nazirliyində vaxtlı-vaxtında operativ və düzgün informasiyanın mövcud olmamasıdır. Bu informasiya nazirliyə büdcənin icra edilməsinə nəzarət etməyə və iqtisadi şəraitin dəyişməsindən asılı olaraq onu dəqiqləşdirməyə imkan vermirdi. Müasir dövrdə isə xəzinədarlıq, indi bank sistemi tərəfindən yerinə yetirilən əsas büdcə funksiyalarını öz üzərinə götürür. Ona görə də, xəzinədarlığın təşkili informasiyanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına və həcminin artırılmasına imkan yaradır. Bu da öz növbəsində Maliyyə Nazirliyinə imkan verir ki, büdcə sahəsində proseslərin inkişafına etibarlı nəzarət yetirsin və büdcənin icrası prosesinə səmərəli rəhbərliyi təmin etsin.
Yüklə 471,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|