Microsoft Word disserta isi docx
Yüklə 471,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
54
Xəzinədarlıq sistemində büdcə təşkilatlarının bankda hesabı olmur, onların yalnız xəzinədarlıqda hesabları açılır. Büdcənin xəzinə icrası büdcə vəsaitlərinin hərəkəti haqda gündəlik məlumat almağa və ona nəzarət etməyə şərait yaratmışdır. Lakin, burada digər problem mövcuddur. Əslində büdcənin icrası vəsaitlərin xəzinədən verildiyi andan deyil, büdcə öhdəliklərinin götürüldüyü zamandan başlayır. Bu öhdəliyi büdcə təşkilatlarının gələcək xərclərinin icrası ilə əlaqədar dövlətin öz üzərinə götürür. Dövlət xərcləri istifadəsi prosesində öhdəlik mühüm mərhələ hesab edilir. Belə ki, öhdəliklərinsanksiyalaşdırılmış həcminin düzgün müəyyən edilməsinə və onların qəbul edilməsinə nəzarət gücləndirilməlidir. Movcud qanunvericiliyə görə büdcə öhdəlikləri maliyyə ili ərzində götürülə bilər. Lakin, dövlət büdcəsinin sosial-iqtisadi yönümlü bir büdcəyə çevrildiyi şə raitdə bu, müəyyən çətinliklər törədir. Büdcədən uzunmüddətli investisiya və digər proqramların maliyyələşdirilməsi getdikcə artır bu da, bir maliyyə ilinə yerləşmir. Belə halda büdcə təşkilatları ilə icraçılar arasında müqavilələr bağlanması və öhdəlik götürülməsi çətinlik törədir. Bu baxımdan uzunmüddətli öhdəliklərin götürülməsi və dövlət maliyyə siyasətinin müəyyənləşdirilməsində onun nəzərə alınması məqsədəmüvafiqdir. Dünya praktikası artıq çoxdandır ki, qəbul
olunmuş öhdəliklər büdcələrinin
təzələnən formalaşdırılmasınaistiqamətlənmişdir. Başqa sözlə, növbəti il üçün büdcə proqnozlaşdırılarkən artıq əvvəllər qəbul edilmiş öhdəliklərin həcmi müəyyən edilmiş olur. Parlament qəbul edilmiş öhdəliklərə hər dəfə yenidən baxmır, yalnız yeni büdcə ilindəki maliyyə resursları həcmində öhdəlikləri təsdiq edir. Belə olduqda büdcə layihəsinin hazırlanması və qəbulu prosesi xeyli asanlaşır. Ümumiyyətlə, büdcə siyasəti perspektivə istiqamətlənməlidir. Büdcə xərclərinin müəyyənləşdirilməsi zamanı uzunmüddətli prioritetlərin müəyyən edilməsi, məqsədəmüvafiq olmaqla yanaşı, büdcə xərclərinin sosial-iqtisadi nəticəliliyininplanlaşdırılması və monitorinqi sisteminin yaradılmasını zəruri edir. nkişaf etmiş ölkələrdə bazar iqtisadiyyatının mövcud dürümü, əsasən, bu dövlətlərdə aparılan maliyyə siyasəti vasitəsilə mümkün olmuşdur. Azad bazar
55
iqtisadiyyatı hakim olan cəmiyyətdə iqtisadiyyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi maliyyə resurslarının planlı həyata keçirilməsi yolu ilə təmin olunur. Respublikamızda son illərdə aparılan düzgün və ardıcıl iqtisadi siyasətin nəticəsində ÜDM-un həcmi, vergi daxilolmalarının və büdcə gəlirinin ÜDM-da xüsusi çəkisi dinamik olaraq artmaqdadır. Büdcə daxilolmalarının ÜDM-da xüsusi çəkisinin artım tempi aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir:
№
Göstəricilər llər 2009 2010 2011 2012 2013 1 ÜDM (mln.manat) 35601,5 41574,7 50069,0 53995,0 57708,2 2 Büdcə daxilolmaları (mln.manat) ÜMD-də xüsusi çəkisi %-lə 10325,9 11403,0 15700,7 164380,0 191590 3 Büdcə daxilolmaları 29.0 26.9
30.1 32.0
33.8 4 Vergidaxilolmalarının ÜMD-də xüsusi çəkisi %-lə 11,6
10,3 10,9
11,5 15,4
Məlumat üçün qeyd edək ki, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə büdcə gəlirinin ÜDM-da xüsusi çəkisi 30-50% intervalında dəyişir. Respublikamızda büdcə gəlirlərinin ÜDM-un 33,8 % qədər təşkil etməsi inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə bir qədər aşağı görünür. Lakin, bürada bir neçə cəhəti qeyd etmək lazımdır. Birincisi, respublikamızda dövlət büdcəsi ilə yanaşı iki iri büdcədənkənar fond da vardır: Dövlət Sosial Müdafiə Fondu və Dövlət Neft Fondu. Bu fondların vəsaitlərini də nəzərə alsaq, dövlətin əlində cəmlənən maliyyə resursları ÜDM-un 24-25% bərabər olar. 56
kincisi, ÜDM-un büdcəyə alınan hissəsi müntəzəm artım meylinə malikdir. Bu, eyni zamanda dövlətin yeritdiyi maliyyə siyasətinin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu tendensiyaların inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrin göstəricilərinə çatana qədər davam etdirilməsi məqsədəmüvafiqdir. Hər hansı bir ölkədə hökümətin iqtisadi sahədə gördüyü işlərin səmərəliliyi düzgün maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsindən, bu siyasətə uyğun dövlət gəlirləri (vergilər) və dövlət xərclərinin arasında yaranan fərqdən, eyni zamanda, nəticədə meydana çıxa biləcək büdcə kəsirindən asılıdır. Büdcə kəsirinin yaranmasını şərti olaraq aşağıdakı kimi göstərmək olar: DX-DV=BK Burada DX-dövlət büdcəsinin xərcləri; DV-vergiləri (büdcənin gəlirləri);BK- büdcə kəsiridir. Büdcə kəsirinin səviyyəsinin dövlət xərclərindən və vergi daxilolmalarından bilavasitə asılılığı, bu asılılığın arzu olunmaz istiqamətdə dəyişə bilməsindən ölkədə yarana biləcək xoşagəlməz vəziyyət bu problemlərə qlobal yanaşma tələb edir. Belə vəziyyətdə dövlət tənzimlənməsi ilk növbədə vergilər vasitəsilə əlavə əksaxın və dövlət xərcləri vasitəsilə müəyyən məbləğdə əlavə axın daxil etməklə təsir etmək olar. Beləliklə, ümumi axın məbləğ baxımından makroiqtisadi tarazlığı təmin edən şərtləri yerinə yetirmiş olur və ümumi axın (ÜA) istehlakçı tələbi ( T) ilə dövlət xərclərinin (DX) cəmindən ibarət olur: ÜA= T+DX Ə gər əks axın fərdi şəxslərin yığımı, müəssisə və təşkilatların investisiyalarının məbləğ baxımından miqdarını ( M) üstələyirsə, bu, özlüyündə iqtisadi tarazlığın pozulmasına, istehsalın aşağı düşməsinə, Milli gəlirin (MG) azalmasına və nəticədə işsizliyin artmasına səbəb olacaqdır. Tarazlığın şərtləri bu şə kildə yazıla bilər: MG= T+ M + DX Fikrimizcə, dövlət yaranmış çətin vəziyyətdən çıxmaqla yanaşı, nəticədə iqtisadi tarazlığın sol və sağ tərəflərinin bərabərliyini bərpa etmək iqtidarında olan
Yüklə 471,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|