Microsoft Word disserta isi docx
Yüklə 471,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birincisi
- 2.3. Maliyy ə resurslarının idar ə edilm əsind ə x əzin ədarlıq sisteminin rolunun qiym ətl əndirilm əsi
51
alışısənədi” uçotu qəbul edilir və bunun nəticəsində yaranmış kreditor borcu dövlət borcu hesab olunaraq kassa icrası üçün əsas sayılır. Haqqı qabaqcadan ödənilmiş mal (iş və xidmətlər) daxil olduqda həmin dəyərlilərin uçotunun qurulması ilə yanaşı Xəzinə Hesab Kitabında “Qabaqcadan ödəniş” müvafiq məbləğlərdə azaldılır. Malların (iş və xidmətlərin) alışının xəzinə uçotu mərhələsinin tətbiq edilməyə başlanması kassa xərcləri üçün indiyədək istifadə olunan “Sifariş”lərdə müəyyən dəyişikliklər aparılmasını zəruri edir. Öhdəlik, alış və kassa xərci mərhələləri bir- birilə nə qədər sıx əlaqədə olsa belə, onların başvermə, sənədləşdirmə anları müxtəlifdir. Beləliklə, “Malların (iş və xidmətlərin) alışısənədi”nin Xəzinədarlıq tərəfindən qəbulu aşağıdakı üç əsas şərti nəzərdə tutur.
xəzinədarlıq tərəfindən qəbul edilmiş öhdəlik sənədindən sonra hazırlana bilər; kincisi, “Malların (iş və xidmətlərin) alışı sənədi” malların (iş və xidmətlərin) alındığı hesabat ayı daxilində hazırlana və uçota alına bilər; Üçüncüsü, “Malların (iş və xidmətlərin) alışısənədi”nin məbləği həmin an üçün yaranmış öhdəlik qalığından artıq ola bilməz. Bu mərhələnin tətbiqi zamanı həmin dövrədək büdcə təşkilatlarının cari ilin ə vvəlindən artan yekunla debitor valyutaların (qabaqcadan ödənişlərin) və mal, iş və xidmətlər üzrə həyata keçirilmiş alışların cəmi məbləğləri ayrı-ayrı maddələri üzrə XHK-ların müvafiq sütununda göstərilməlidir. Büdcə təşkilatlarında mal, iş və xidmətlərin dövlət öhdəlikləri çərçivəsində alışlarının xəzinə uçotunu təşkil etmək üçün xərc Xəzinə Hesab Kitablarında (XHK) müvafiq dəyişikliklər edilir. Büdcə Təşkilatları tərəfindən alınan malların (iş və xidmətlərin) Xəzinədarlıq tərəfindən Xəzinə Hesab Kitablarında uçota alınması prosesi büdcənin icrası haqqında dövri hesabatlarda öz əksini tapır. Hesabat formalarına əlavə edilmiş “Malların (iş və xidmətlərin) alışı” və “qabaqcadan ödəniş” sütunlarında büdcə təşkilatları tərəfindən hesabat ayı ərzində alınmış malların (iş və xidmətlərin) və qabaqcadan ödənilmiş vəsaitlərin büdcə təsnifatı üzrə aylıq dövriyyələri göstərilir.
52
Malların (iş və xidmətlərin) alışının və qabaqcadan ödənişlərin uçotu, xərc maddələri üzrə büdcə təşkilatları tərəfindən yaradılmış debitor və kreditor borclarının müəyyən edilməsinə imkan verir. Xəzinə Hesab Kitabının “qabaqcadan ödəniş” sütununun artan yekunla dövriyyəsi müvafiq xərc maddəsi üzrə yaradılmış debitor borcu hesab olunur. XHK-nın “mal alışı” sütununun artan yekunla məbləğin “debet” sütununda dövriyyənin qabaqcadan ödəniş məbləği qədər azaldılması hissəsinə olan fərqi, müvafiq xərc maddəsi üzrə yaradılması kreditor borcunu göstərir. lin sonunda XHK-lar bağlanaraq yuxarıda göstərilən hesablanmış debitor və kreditor borcları növbəti keçirilir və yeni açılmış müvafiq XHK-larda “ilin əvvəlinə qalıq” adı ilə ayrıca sətirdə işlənilir. Eyni ilə, sütununda kreditor borcuna bərabər məbləğlərdə öhdəlik qalıqları yazılır.
rolunun qiymətləndirilməsi
Xəzinədarlıq sisteminin yaradılmasında əsas məqsəd dövlətin malik olduğu maliyyə resurslarının optimal idarə edilməsinə zəmin yaratmaq və onu təmin etməkdir. Xəzinədarlıq, maliyyələşmə xərclərini minimuma endirməklə və dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların fəaliyyətini tənzimləməklə həmin təşkilatlara vaxtında və zəruri resurslar əldə etməyə imkan verir. Bazar iqtisadi münasibətlərinin formalaşdığı ölkələrdə iqtisadi və maliyyə problemlərinin, həmçinin təşkilati-hüquqi dəyişmələrin səviyyəsindən asılı olaraq Xəzinədarlıq sisteminin yerinə yetirdiyi funksiyalar bir-birindən kəskin surətdə fərqlənir. Bir çox dövlətlərdə ölkənin iqtisadi vəziyyətindən, tarixi və mədəni amillərdən, iqtisadiyyatın idarəedilməsi məsələləri üçün məsuliyyət daşıyan qurumun imkan və qabiliyyətindən asılı olaraq. Xəzinədarlığa büdcə və maliyyənin idarə edilməsinin aşağıdakı əsas funksiyaları həvalə edilir: 53
Ümumi makroiqtisadi siyasət həddində büdcə və vergi siyasətinin hazırlanması;
büdcənin tərtib edilməsi; büdcənin icrası;
büdcənin icrası ilə əlaqədar olan maliyyə əməliyyatları; büdcənin icrası üzrə əməliyyatların uçotu və maliyyə informasiya sistemi;
auditor xidməti. Azərbaycanda Baş Dövlət Xəzinədarlığına əsasən sonuncu 4 funksiyanın icrası həvalə olunmuş və bu məqsədlə müvafiq icra strukturları yaradılmışdır. Son illərdə xərclərin formalaşması və ona maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsində xəzinədarlıq sisteminin yaradılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xəzinədarlığın əsas funksiyalarından biri büdcənin icrası dairəsində ödəmələrin həyata keçirilməsidir. Xəzinədarlıq sisteminə keçməsi büdcə haqqında qanunların və büdcə təsnifatının tələblərinin tam və dəqiq yerinə yetirilməsinə imkan vermişdir. Bu mərhələdə dövlətin əsas tənzimləyici rolu dəqiq olaraq müəyyənləşdirilməlidir. Xərclərin sekvestrləşdirilməsininmovcud təcrübəsi, büdcə öhdəlikləri üzərində nəzarət mexanizminin zəif olması, büdcə ilə əlaqədar tənzimlənməyən əməliyyatların çoxalması büdcə uçotu və nəzarətinin lazımi səviyyədə aparılması ilə izah oluna bilər. Büdcənin kassa icrası bank orqanlarında aparıldıqda, hər bir büdcə təşkilatının bankda hesabı açılırdı. Büdcədə nəzərdə tutulan vəsaitlər hər rüb üzrə bankdakı hesaba keçirilir və təşkilat tərəfindən xərc smetasına uyğun istifadə edilirdi. Lakin bəzi hallarda büdcə idarələri ayrılmış vəsaitləri təyinatı üzrə istifadə etmirdilər. Ona görə də Maliyyə Nazirliyi büdcənin icrası haqqında təqdim olunan hesabatla təsdiq olunmuş qanunu müqayisə etdikdə fərq alınırdı.
Yüklə 471,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|