Microsoft Word disserta isi docx
Yüklə 471,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
57
güclü işlək maliyyə mexanizminə malik olmuş olur. Fikrimizcə, bunun birinci yolu iqtisadiyyata qoyulan investisiyaların dəyişməz olaraq qalması şərti ilə vergilərin müvafiq surətdə azalması, ikinci yolu isə vergilərin miqdarını əvvəlki səviyyədə saxlamaqla dövlət xərclərini artırmaqdır. Belə olan halda ümumi axınların məbləği artmağa doğru istiqamətlənir və nəticədə birinci yolun iqtisadi cəhətdən səmərəsizliyi və məqsədəuyğun olmaması təsdiq olunur. Eyni zamanda hər hansı səbəbdən müəssisələrdə fərdi yığımların miqdarının dəyişməz olduğu halda investisiyaların miqdarının azaldığı da aydın görünür. nkişaf etməkdə olan ölkələrdə dövlət xərclərinə qənaət etməklə onun azaldılması əsas götürülür. Həmin dövlət xərclərinin azaldılması siyasəti ölkə üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən xərc maddələri də daxil olmaqla bütün xərclərin ümumi ixtisarına gətirib çıxarır. Adətən, dövlət tərəfindən yüksək texnologiyalı layihələrə kapital qoyuluşlarının, əsas fondları təmin edən infrastrukturun saxlanılmasına büdcə ayırmalarının azalması iqtisadi inkişafın zəifləməsinə səbəb olur. Lakin büdcənin tənzimlənməsi gəlir və xərclərin mütləq bərabər həcmdə olmasını nəzərdə tutmur, eyni zamanda büdcənin kəsirli olmasının qorxulu olmadığı da əksər iqtisadçılar tərəfindən qəbul edilmişdir. Artıq bütün dünya iqtisadçıları belə bir fikirlə razılaşırlar ki, yumşaq büdcə kəsiri də müsbət rol oynaya bilər. Movcud maliyyə resurslarını daha da səfərbər etmək, büdcə vəsaitləri hesabına yeni iş yerləri açmaq, nəticədə tələblə təklif arasında yeni nisbət yaratmaq məqsədilə, zərurət yarandıqda isə büdcədən daha çox vəsait xərcləmək mümkündür. Ancaq büdcə kəsirinin səviyyəsi büdcə qanunvericiliyi ilə tənzimlənən səviyyədən artıq olmamalıdır. Büdcə kəsirinin səviyyəsinin tənzimlənməsi beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də nəzərdə tutulmuşdur. 1997-ci ildə Avropa Valyuta ttifaqı maliyyə sabitliyi haqda pakt qəbul etmişdir. Bu paktda nəzərdə tutulmuşdur Ki, üzv ölkələrin hər birində büdcə kəsiri ÜDM-un 3%-dən çox olmamalıdır. 58
Dinamik iqtisadi inkişaf və istehsalın səmərəliliyinin yüksəlməsi şəraitində istehlakçıların gəliri artır. Gəlirin ildən-ilə artması büdcə sisteminin bütün həlqələrinin gəlirlərinin, həm də xərclərinin artırılmasının əsasını təşkil edir. Gəlirlər artdıqca xərclərin ümumi artımı ilə yanaşı onun quruluşunun təkmilləşdirilməsi və prioritet istiqamətlərə digər sahələrə nisbətən daha artıq vəsait yönəldilməsi baş verir. Dövlət investisiya xərclərinin artırılması, büdcənin istehsal yönümlülüyünün təmin olunması gələcəkdə büdcə gəlirlərinin artırılmasının ə sasını təşkil edir. Bəzən dövlətin iqtisadiyyatda tənzimləyici rolunu onun istehsalda rolu və dövlət mülkiyyətinin xüsusi çəkisinin səviyyəsi ilə əlaqələndirirlər. Bu cür qiymətləndirmə dövlətin büdcə-vergi sistemində rolu və dövlət maliyyəsindən səmərəli istifadəsi baxımından düzgün hesab edilə bilməz. Çünki dövlətin iqtisadiyyatda rolu istehsal vasitələri üzərində dövlət mülkiyyətinin səviyyəsinə mütənasib deyildir. Burada əsas milli gəlirin dövlət maliyyəsi formasında dövlətləşdirilməsi səviyyəsidir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində ÜDM-da dövlət xərclərinin xüsusi çəkisi azalmır, əksinə, artan temp üzrə inkişaf edir. Bu göstərici ABŞ-da 30%, Danimarkada-60%, Fransada-54,6%, Belçikada-53,7% təşkil edir. qtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə büdcə xərclərinin tərtibində əsas meyar kimi adambaşına düşən orta xərc normaları və büdcə təşkilatlarının kontingent göstəriciləri əsas götürülür. Aşağı səviyyəli büdcələrin bu norma və normativlərə uyğun tənzimlənməsi yuxarı büdcələrdən ayrılan transfer şəklində verilən maliyyə yardımları vasitəsilə həyata keçirilir. Respublikamızın dövlət büdcəsində ayrı-ayrı regionlarda adambaşına düşən büdcə xərcləri də kəskin fərqlənir. Mərkəzləşdirilmiş xərclərdən vəsaitlərin ayrılması yerli gəlir və xərclərin tarazlaşdırılması üçün zəruri olsa da, onların yalnız qaytarılmamaq şərti ilə verilməsi məqsədə müvafiq hesab edilə bilməz. Yerli gəlirlərin tamamlanması üçün vəsaitlərin tam həcmdə mərkəzdən daxil olması onların artırılmasında yerli hakimiyyət orqanlarının marağını təmin etmir.
59
Vəsaitlərin büdcələrarası bölgüsünün elə formaları tapılmalıdır ki, yerli gəlirlərin artırılmasında yerli hakimiyyət orqanlarının maraqları təmin edilsin. Fikrimizcə, bu məqsədlə dövlət büdcəsinin kəsirinin tam həcmdə mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə və xərclərə aid edilməsi praktikasından imtina edilməli, büdcə kəsirinin müəyyən hissəsi yerlərə ötürülməlidir. Kəsirin örtülməsi üçün yerli hakimiyyət orqanları yerli maliyyə mənbələri tapmaq, deməli, regionlarda iqtisadiyyatın inkişafına yardımçı olmaq zərurəti qarşısında qalacaqdır. lk dövrlərdə isə yerli büdcələrin kəsirini örtmək üçün mərkəzləşdirilmiş xərclərdən büdcə ssudaları ayırmaq olar. Yuxarıda deyilənlərdən belə qənaətə gəlmək olar ki, dövlət maliyyəsi vasitəsilə tənzimləmədə müasir mexanizm və alətlərdən istifadə edən səmərəli idarəetmə strukturu yaratmaqla bu fərqi azaltmaq mümkündür. Büdcə vəsaitlərinin idarə olunması qənaət rejiminə, xərclərin səviyyəsinin və quruluşunun optimallaşdırılmasına, xərc komponentlərin müasir funksional təhlilinə, real istehsal sahəsinin aktiv iqtisadi artımına yönəldilməlidir. Bu deyilənlərdən belə bir qənaətə gəlmək olar ki, dövlət maliyyəsinin səmərəli təşkili və ona sistemlilik xarakterinin verilməsi bir sıra mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir: - real istehsal olunan, lakin hesablanmamış ödəmələri nəzərə alan hesablaşmaların paralel prinsiplərinin həyata keçirilməsi; - dövlət idarəetmə orqanları arasında uyğun əməliyyatların həyata keçirərkən gəlir və xərclərin təkrar hesablarının aradan qaldırılması; - dövlət idarəetmə orqanlarının (gəlirlər, xərclər, borclanma) maliyyələşdirmə üzrə daxili və xarici əməliyyatlarının bir-birindən ayrılması; - büdcə kəsirinin müəyyən edilməsinin daha səmərəli metodlarının işlənməsi. Dövlət maliyyəsinin idarə edilməsinin mühüm obyekti kimi dövlət borcu çıxış edir. Bu zaman dövlət borcunun həcminin və qaytarılmasının uçotu birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edir.
Yüklə 471,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|