Microsoft Word disserta isi docx
Yüklə 471,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
33
2. Azərbaycanın bazar iqtisadiyyatına doğru hərəkəti işində mövcud sistem daxilində dövlət maliyyəsinin idarə edilməsinin əhəmiyyəti xeyli artmış, bununla bərabər onun qarşısına çıxan yeni tapşırıqları həll etməyə qadir olmuşdur. Maliyyə Nazirliyi iqtisadiyyatın idarə edilməsində plana əsaslanan birbaşa nəzarət sistemindən, bazar prinsiplərinə əsaslanan dolayı nəzarət sisteminə keçidlə daha vacib rol oynamışdır. Pul-kredit sferasının idarə olunmasında inkişaf etmiş vasitələrin mövcud olmadığı şəraitdə Maliyyə Nazirliyi, hər şeydən əvvəl, makroiqtisadi tənzimləmə alətinə çevriləcəkdir. Belə olan halda o, maliyyə sabitliyinin lazımi səviyyəsini təmin etməlidir. Bu baxımdan xəzinədarlığın təşkilində ona Maliyyə Nazirliyinin yeni rolunun həyata keçirilməsinə kömək edən ə n mühüm vasitə kimi baxılmalıdır. 3. Əgər ölkə qeyri-sabit bir dövrünü yaşayırsa, bu qeyri-sabitlik, iqtisadiyyatdakı böhran hadisələrlə, hərbi əməliyyatlarla əlaqədar olan fəlakətlə, güclü inflyasiya və yüksək səviyyəli qeyri-müəyyənliklə və s. xarakterizə edilirsə, dövlət maliyyəsinin idarə edilməsinin əvvəlki sistemi meydana çıxan bu problemlərin operativ həlli üçün kifayət qədər təsir etmək gücündə deyildi. Xəzinədarlığın yaradılması, makroiqtisadi sahədə gözlənilməz dəyişikliklərə cavab olaraq daha operativ təsirli tədbirlərin qəbul edilməsi üçün Maliyyə Nazirliyini lazımi informasiya və alətlərlə təmin edir. Azərbaycanda 1995-ci ildə dövlətə məxsus maliyyə ehtiyatlarının vahid mərkəzdən idarə edilməsini təmin etmək, bu vəsaitlərin daxil olması və xərclənməsi üçün daha çevik nəzarət mexanizmi yaratmaq, dövlət borclarının, zəmanətlərin və alınmış kreditlərin uçotunu yaxşılaşdırmaq və respublikada qiymətli kağızlar bazarının formalaşmasınısürətləndirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin nəzdində Baş Dövlət Xəzinədarlığı yaradılmışdır. Respublika- mızda xəzinədarlıq sisteminin inkişaf mərhələləri aşağıdakılardan ibarətdir: • birinci mərhələ (1995-1997-ci illər). Mövcud hüquqi bazaya ə saslanaraq dövlət büdcəsinin kassa icrası üzrə yeni sistemin respublikada tətbiq edilməsi üçün hazırlıq işləri.
34
Xəzinədarlıq sisteminin inkişaf I mərhələsi Xəzinədarlıq sisteminin II mərhələsi üçün hazırlıq fazası olub, I mərhələdə büdcənin icrası üzrə əməliyyatların uçotu Xəzinə Hesab Kitablarında (XHK-da) mövcud uçot sistemi ilə paralel aparılmışdır. Nəzərə alınmışdır ki, I mərhələdə aparılan uçot II mərhələdə davam etdirilə bilməz, çünki I mərhələ sınaq dövrüdür. II mərhələdə isə I mərhələdən fərqli olaraq bank tərəfindən büdcənin icrası üzrə əməliyyatların uçotunun aparılması və hesabatın hazırlanmasına ehtiyac olmamışdır. Bu işlər Xəzinədarlığın və Maliyyə Nazirliyinin birbaşa vəzifələrinə çevrilmişdir. Ödəmənin aparılması üçün hər bir büdcə təşkilatı (BT) həmin büdcə təşkilatının yerləşdiyi ərazidə yaradılan Yerli Xəzinədarlıq Orqanına (YXO) aşağıdakı sənədləri hazırlamalı və təqdim etməlidir: 1) 2 nüsxədə sifariş 2) 2 nüsxədə hazırda istifadə olunan ödəmə tapşırığı forması və ya çekin orijinalı; 3) Əlavə xərc sənədləri: məs., əmək haqqı cədvəli, hesab-faktura və s. YXO qeyd edilən sənədlər təqdim edilərkən aşağıdakıları yoxlamalıdır: 1) göstərilən sənədlərin düzgün hazırlanmasını; 2) Sifarişdə göstərilən məbləğin müvafiq dövrün rüblük, illik büdcə smetası məbləğindən çox olmamasını;
büdcə təşkilatının hesabında kifayət qədər vəsaitin olmasını. Sənədlər yoxlanıldıqdan sonra müvafiq Xəzinədarlıq orqanı 2 nüsxədə Sifariş və ödəmə tapşırığını, həmçinin çeki imzalayır (daha doğrusu təsdiq edir). YXO Sifarişin bir nüsxəsini özündə saxlayaraq qalan sənədləri BT-yə qaytarır. Sənədlərin YXO tərəfindən imzalanmasından sonra BT onları Agent-Banka (AB) ödəmənin icra edilməsi üçün təqdim edir. Agent-Bank dedikdə dövlət ə məliyyatları ilə məşğul olan kommersiya banklarının filialları nəzərdə tutulur. AB hər şeydən əvvəl ödəmə tapşırığının Xəzinədarlıq orqanı tərəfindən imza edilməsini yoxlayır. Ödəməyə YXO-nın icazə vermədiyi hallarda AB ödəmənin aparılmasından imtina etməlidir. Hər günün sonunda AB yerinə yetirilmiş əməliyyatlar üzrə 2
35
nüsxədə icmal gündəlik bank çıxarışını və hər bir əməliyyat üzrə isə ödəmə tapşırığının nüsxəsini YXO-ya göndərir. Çek əvəzinə ödəmənin aparıldığı (çekin nağdlaşdırıldığı) hallarda AB həmin çekin YXO tərəfindən imzalanmasını yoxlayır, çekin nömrəsi və məbləği haqqında YXO-ya məlumat göndərir. YXO gündəlik bank çıxarışı üzrə əməliyyatların yerinə yetirilməsinin düzgünlüyünü yoxlayır, sonra isə ödəmə tapşırığının nüsxəsini özündə saxlamaqla çıxarışın bir nüsxəsini uçotun aparılması üçün AB-yə qaytarır. Xəzinədarlıq orqanı gündəlik bank çıxarışı və ödəmə tapşırıqlarının nüsxələri əsasında uçot işlərini aparır. Xəzinədarlığın I mərhələsində daxilolmaların hesablanmasının mövcud olan mexanizmi davam etdirilir. Yeganə fərq ondan ibarətdir ki, ödəyici və ya vergi ödənişini təmin edən orqan (vergi müfəttişliyi, bank və s.) bir nüsxə artıq ödəniş sənədi (ödəniş tapşırığı, mədaxil orderi, bildiriş, ödəniş sərəncamı və s.) hazırlayır və YXO-ya göndərir. Ödəmələrdə olduğu kimi AB hər günün sonunda YXO-ya 2 nüsxə icmal bank çıxarışı və hər bir əməliyyat üzrə ödəmə sənədinin nüsxəsini göndərir. YXO əməliyyatların yerinə yetirilməsinin düzgünlüyünü yoxlayır, uçotun aparılması üçün çıxarışın bir nüsxəsini AB-yə qaytarır, ödəmə sənədinin bir nüsxəsini isə özündə saxlayır. Beləliklə, YXO daxilolmaların uçotunu gündəlik bank çıxarışı, həmçinin ödəmə tapşırığı, kassa mədaxil orderi və s. ödəmə sənədləri ə sasında həyata keçirir. Xəzinədarlığın 1 mərhələsində maliyyələşdirmə mexanizmində də ciddi bir dəyişiklik nəzərdə tutulmur. Yalnız cüzi bir dəyişiklik ondan ibarətdir ki, YXO respublika büdcəsindən əldə edilən vəsaitlərin uçotunu «Köçürmə» XHK-da müəyyən edilmiş qaydada bank çıxarışları əsasında aparacaqdır. Maliyyələşdirmə mexanizmində əsas dəyişikliklər bank hesablarının bağlanması ilə əlaqədar olaraq Xəzinədarlıq sisteminin II mərhələsində aparılır. Bütün əməliyyatlar yeni büdcə təsnifatı əsasında həyata keçirilir. Hər bir ödəmə həm funksional, həm də iqtisadi təsnifatdan ibarət olmaqla, həmin təsnifat Sifarişdə və XHK-larda dəqiq göstərilir.
Yüklə 471,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|