Microsoft Word Dissertasiya -di doc

 

49

1992-ci  ildə  A -nin  vahid  iqtisadi  məkana  çevrilməsi  qlobalaşmanın  yeni 

təzahürü  kimi  qiymətini  almışdır.  Bu  əsasda  maastrix  sazişləri  qlobal  iqtisadiyyatın 

inkişafına yeni impuls vermişdir. 

Maastrixt sazişi, Maastrixt meyarları A -nin yaranmasını əsaslandıran saziş kimi 

həmin  ittifaqa  daxil  olmaq  istəyən  dövlətlər  üçün  yerinə  yetirilməsi  zəruri  olan 

iqtisadi şərtlər kompleksini ifadə edir. Bu şərtlərə sazişin təsbit olunmuş tələblərində 

və  onun  protokollarında  əksini  tapmış  aşağı  inflyasiyaya  nailolma,  dövlət 

maliyyəsinin  normallaşdırılması,  dayanıqlı  valyuta  məzənnəsi  və  müvafiq  kiçik 

faizlər aiddir. 

Maastrixt  sazişi  A   ölkələrinin  vahid  valyutaya  -  avroya  keçidini  tələb  edir  və 

ittifaqın  üç  əsas  prinsipini  -  iqtisadi-sosial  siyasət,  beynəlxalq  münasibətlər  və 

təhlükəsizlik,  və  ədliyyə  və  daxili  işlər  müəyyənləşdirir.  Maastrix  sazişləri  7  fevral 

1992-ci ildə Holladiyanın Maastrix şəhərində imzalanmışdır. 

Qlobalaşmanı  irəlilədən  nisbət  kiçik  inteqrasiya  sistemi  kimi  ABŞ,  Kanada  və 

Meksikanı Şimali Amerika azad ticarət zonası çıxış edir. Qlobal iqtisadi inteqrasiyada 

ə

ksər keçmiş sovet respublikalarının cəmləşdiyi MDB də iştirak edir.

 

qtisadiyyatın qloballaşması dünya inkişafının mühüm qanunauyğunluqlarından 

biridir. Bu zaman sahəvi struktur, informasiya və texnologiyalar mübadiləsi, istehsal 

güclərinin coğrafi yerləşməsi dünya konyekturası ilə təyin edilir.  qtisadi qalxınmalar 

və enmələr planetar miqyas alır. Ona görə də iqtisadiyyatın qloballaşması mürəkkəb 

və təzadlı proses kimi səciyyələndirilir. 

Qloballaşmanın  əsas  formaları  beynəlxalq  kapital  axının  bir  başa  investisiyalar 

formasında  genişləndirilməsi,  müəssisələrin  alınmasının  və  birləşməsinin  sayının 

artırılması  müxtəlif  formalarda,  beynəlxalq  əməkdaşlıq  haqqında  sazışlərin 

bağlanması,  beynəlxalq  podrat  sisteminin  inkişafı,  qlobal  nəqliyyat  və 

kommunikasiyalar şəbəkəsinin yaranması və sairdə əks olunur. 

Qloballaşma  ölkələr  arasında  rəqabətin  güclənməsinə  aparır.  Bu  rəqabət 

mübarizəsində  nailiyyətin  təmin  olunması  ölkələr  və  TMK-lar  arasındakı  ittifaqın 

nəticəsindən asılıdır [8]. 

 

---

 

50

 

 

 

Aşagıdakı cədvəldə ayrı-ayrı illərdə  milli məncubiyyətinə görə TMK-lar əksini 

tapmışdır [37]. 

Cədvəl 2.1. 

 

Dünyanın apaıcı TMK-ların milli mənsubiyyətə görə düzülüşü 

 

llər 

ABŞ 

Qərbi 

Avropa 

Yaponiya 

EOÖ 

1960 

44 

6 

0 

0 

1970 

37 

12 

1 

0 

1980 

22 

20 

6 

2 

1990 

17 

21 

10 

2 

2000 

21 

24 

11 

3 

2010 

36 

25 

12 

6 

2015 

40 

28 

14 

7 

 

Bir başa investisiyaların dünya iqtisadiyyatının mərkəzlərində (ABŞ, A , ÇXR və 

Yaponiya

)  təməküzləşməsi  eyni  zamanda  inkişaf  etməkdə  olan  dünyanın  çox 

rayonlarının  marginallaşmasının  səmərəliliyini  gücləndirir  və  nəticədə  investorlar 

cəlbedicilik 

qabilyətini 

itirirlər. 

Beləliklə 

milli 

kapitalın 

fəaliyyətinin 

beynəlmiləlləşməsinin  əvəzinə  transmilli  kapitalın  maraqlarının  qloballaşması 

gəlmişdir.  Qloballaşma  indiki  məqamda  iqtisadiyyatı,  nəqliyyatı,  rabitə  və 

informatikanı, ekologiyanı, siyasəti, mədəniyyəti əhatə etmişdir. 

Beləliklə, XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq XXI əsr ərəfəsinə kimi DTT-nin 

təşəkkülü,  TMŞ-lərin  yaranışı,  onların  təsir  dairəsinin  genişlənməsi,  A -nin  vahid 

iqtisadi  məkana  çevrilməsi  və  ölkələrin  iqtisadi  inteqrasiya  prosesinin  dərinləşməsi 

ilə  müşaiyət  olunan  dünya  iqtisadiyatının  inkişafının  yeni  mərhələs  -  qlobal 

iqtisadiyyatın formalaşması reallaşmışdır. 

 

 

 

 

---

 

51

 

 

 

 

III.FƏSIL 

 

MÜASIR QLOBALLAŞMA ŞƏRƏTINDƏ DÜNYA IQTISADIYYATININ 

STRUKTURUNUN TƏKMILLƏŞMƏSI VƏ INKIŞAFI MEYLLƏRI 

 

3.1.  Qlobal  iqtisadiyyatın  formalaşması  prosesi  və  beynəlxalq  iqtisadi 

ə

laqələrin dərinləşməsi. 

Qloballaşmanın ilk təzahürləri hələ ötən əsrin 30-cu illərində ABŞ-dan səmt alan 

böyük  depressiya  dünya  kapitalizminin  böhranı  ilə  başlamışdır.  Bu  böhran  planetin 

ə

ksər  hissəsini  əhatə  edərək  beynəlxalq  ticarəti  sıxıntılara,  ümumi  proteksionizmi 

residivə - geri qayıtmaya məruz qoymuşdur. 

XX  əsrin  ikinci  yarısından  başlayaraq  XXI  əsr  ərəfəsinə  kimi  DTT-nin 

təşəkkülü,  TMK-ların  yaranışı,  onların  təsir  dairəsinin  genişlənməsi,  A -nin  vahid 

iqtisadi məkana çevrilməsi və ölkələrin iqtisadi inteqrasiya prosesnin dərinləşməsi ilə 

müşayiət  olunan  dünya  iqtisadiyatının  inkişafının  yeni  mərhələsi  -  qlobal 

iqtisadiyyatın  formalaşması  reallaşmışdır.  Əmək  bölgüsü  bazasında  dünya 

təsərrüfatına, dünya bazarına doğru meyillə yanaşı, mahiyyəti ayrı-ayrı ölkələrin hər 

hansı konkret mal və xidmətlər buraxılışında ixtisaslaşan beynəlxalq ixtisaslaşma öz 

fəaliyyətinə davam edir [8, 36]. 

Ixtisaslaşma  ayrı-ayrı  ölkələrə  mal  buraxılışı  üçün  bəzi  istehsalların 

yaradılmasına böyük pul resursları sərf etməmək üçün bunu xarici ticarət yolu il əldə 

etməyə  imkan  yaradır.  Bu  onunla  əlaqədardır  ki,  hər  hansı  bir  ölkə  bu  və  ya  digər 

yüksək keyfiyyətli malların istehsalında uzunmüddətli və peşəkar təcrübəyə malikdir 

ki, bu da həmin malları idxal edən başqa ölkələrə ixrac etməyə imkan verir. 

Beynəlxalq  ixtisaslaşma  sistemi  XX  əsrin  əvvəllərindən  mövcud  olsa  da,  daha 

çox  həmin  əsrin  ikinci  yarısında  inkişaf  etmişdir.  Buna  hər  şeydən  əvvəl,  ayrı-ayrı 

ölkələrin  iqtisadi  və  siyasi  inkişafı,  ETT,  dünya  bazarının  sonrakı  inkişafı, 

iqtisadiyyatların  dövlət  tənzimlənməsi  siyasəti  kömək  etmişdir.  Beynəlxalq 

ixtisaslaşmanın  gələcək  inkişafı  nəticəsində  ölkələrin  bölgüsü  üç  qrupda  baş  verdi 

---