Microsoft Word Dissertasiya -di doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 qarşılıqlı əmtəə mübadiləsinin artımının üstələməsi əmsalı; bu ölkələrin ictimai istehsalında qarşılıqlı əmtəə mübadiləsinin payı; ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin artımı ilə müqayisədə qarşılıqlı əmtəə dövriyyəsinin artımının üstələmə əmsalı. Bundan başqa bir sıra hallarda ixrac, idxal və buna müvafiq olaraq, xarici ticarət kvotalarını, ayrı-ayrı mallar üzrə beynəlxalq ticarətdə ölkənin xüsusi çəkisini, adambaşına xarici ticarət dövriyyəsini və s. beynəlxalq əmək bölgüsünün əsas inkişaf göstəriciləri hesab olunurlar. Bununla belə, konkret təhlil prosesində bu və ya digər aspektdən asılı olaraq, ön plana bu və ya digər göstərici çıxa bilər. Dünya təsərrüfat əlaqələrinin müasir mərhələsi inkişaf etmiş iqtisadi sistemlərdə istehsalın informasiya texnologiyalarının üstünlük təşkil etdiyi yeni texnoloji bazaya keçməsi ilə əlaqədar genişlənən asılılığın artması ilə xarakterizə olunur. Məhsuldar qüvvələrin yeni keyfiyyət vəziyyəti inteqrasiya və transmilliləşmədə təzahür edən təkrar istehsal proseslərinin beynəlmiləlləşməsini stimullaşdırmışdır [17]. nteqrasiya müasir dünyada ölkələrin təsərrüfatlarının obyektiv birləşmə prosesini ehtiva edir. Onun məqsədininin fövqündə iqtisadi artım templərinin davamlılığına rəğmən əldə olan resusurslardan maksimal dərəcədə effektli istifadə dayanır. Müasir dünyada ölkələrinin iqtisadiyyatlarının obyektiv birləşmə prosesi olaraq inteqrasiya milli təsərrüfatının beynəlmiləlləşməsi şərtliliyinə əsaslanır. nteqrasiyanın əsas əlamətləri kimi aşağıdakılar çıxış edirlər [2]: milli istehsal proseslərinin qarşılıqlı əlaqəliyi və ust-üstə düşməsi; üzv ölkələrin iqtisadiyyatlarında struktur dəyişiklikləri; zəruri və məqsədyönlü olaraq inteqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi. nteqrasiya proseslərinin struktur səviyyəsi aşağıdakı kimi səciyyələndirilir [6, 8, 15]:
lokal - bir mikroiqtisadi vahid çərçivəsində istehsal prosesi mərhələləri; mikrosəviyyə - təsərrüfat vahidlərinin məcmusu çərçivəsində istehsal prosesi mərhələləri; regional (vilayət) - dövlətin müəyyən regionu daxilində təsərrüfat qarşılıqlı hərəkət edən subyektlərinin uzlaşması;
56 milli - dövlət çərçivəsində bir sıra regional komplekslərin qarşılıqlı hərəkət edən sektorları; mezoregional - bir neçə sərhədyanı dövlət çərçivəsində regional komplekslərin qarşılıqlı hərəkət edən sektorları; makrosəviyyə - dünyanın müəyyən regionunda milli komplekslərin qarşılıqlı hərəkəti; meqasəviyyə - qlobal iqtisadi məkanlar miqyasında inteqrasiya. nteqrasiyanın beynəlmiləşməsi kimi beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya çıxış edir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya - milli təsərrüfatlar arasında dərin dayanıqlı qarşılıqlı ə laqələrin inkişafı və beynəlxalq əmək bölgüsü əsasında ölkələrin təsərrüfat və siyasi cəhətdən birləşməsi prosesidir. Beynəlxalq inteqrasiyanın bəsit forması olaraq preferensial zona çıxış edir. Preferensial zona qarşılıqlı ticarət əsasında gətirilən ə mtəələr üzrə gömrük rüsumlarının azaldılması və ya tətbiq edilməməsi ilə müşayiət olunan ölkələrarası inteqrasiyanı ifadə edir [5]. Beynəlxalq inteqrasiyanın sadə və daha yayılmış forması isə azad ticarət zonasıdır Azad ticarət zonası beynəlxalq müqavilə uyğun yaradılır. Bu zaman üzv- ölkələr arasında gömrük rüsumlarının, vergi və yığımların və qarşılıqlı ticarət zamanı kəmiyyət məhdudiyyətlərinin aradan götürülür [4, 19]. Ticarətin sərbəstləşdirilməsindən sonra beynəlxalq sərmayə axımlarının həcmində boyuk artışlar meydana gəlmiş, yeni investisiya vasitələri bazara girmişdir. Aşağıda Ticarətin ÜDM-ə nisbətini əks etdirən cədvəl verilmişdir [36]:
ngiltərə 41 44
30 57
55 58
Fransa 33
35 23
43 40
43 Almaniya 37 38
27 46
30 48
taliya 21
28 21
49 49
38 ABŞ
14 11
9 24
25 25
Kanada 30
30 37
71 76
79 Avstraliya 40 39
37 40
35 47
Yaponiya 10
30 19
17 20
25 57
Beynəlxalq inteqrasiyanın digər forması olaraq gömrük ittifaqı çıxış edir. Gömrük ttifaqı dövlətlərarası sazişə uyğun olaraq iki və daha çox ölkə arasında vahid gömrük məkanı yarartmaqla gömrük sərhədləri və rüsumlarının aradan qaldırlıldığı beynalxalq inteqrasiya tipidir. Bu ittifaq zamanı həmçinin üçüncü ölkələr üçün vahid gömrük tarifinin tətbiq edilir, üzv ölkələr özlərinin müvafiq koordinasiya strukturları yaradırlar. Gömrük ttifaqı həmçinin ümumi xarici ticarət siyasətinin aparıldığını nəzərdən tutan azad ticarət zonasında yüksək olan beynəlxalq inteqrasiya tipi olaraq daha geniş keyfiyyətliklərə malikdir [4]. Beynəlxalq inteqrasiyanın ilk daha mürəkkəb forması kimi ümumi bazar çıxış edir. Ümumi bazar öz iştirakçılarına qarşılıqlı ticarət və vahid xarici ticarət tarifi ilə yanaşı, həmçinin kapitalın və işçi qüvvəsinin hərəkət azadlığı və iqtisadi siyasətin razılaşdırılmasının təmin edilməsi ilə xarakterikdir. Vahid bazarın fəaliyyəti zamanı sosial və regional inkişafa kömək ümumi fondları formalaşır, idarəetmə və nəzarətin üstmilli orqanları yaradılır, hüquqi sistem təkmilləşir. Başqa sözlə vahid iqtisadi, hüquqi və informasiya məkanı yaradılır [18, 21]. Beynəlxalq inteqrasiyanın yüksək formalarından biri iqtisadi ittifaq təşkil edir. qtisadi ittifaq ticarət bloku olaraq gömrük ittifaqı, ümumi bazar inteqrasiyaları ilə yanaşı fiksal və monetar siyasətin harmonikləşməsinin üzrə sazışləri də özündə əks etdirir. Beynəlxalaq inteqrasiyanın bu tipini Avro ttifaqının vahid bazarı, Avro ttifaqı ilə Monako arasında qtisadi və valyuta uttifaqı, Karib Əməkdaşlığının Vahid bazarı, Rusiya və Belarus dövlət ittifaqını göstərmək olar. Dövlətlərarası iqtisadi inteqrasiyanın müasir ali forması iqtisadi və valyuta ittifaqı çıxış edir. qtisadi və valyuta ittifaqı kapitalın, işçi qüvvəsinin, əmtəə və xidmətlərin azad hərəkəti, ümumi iqtisadi, sosial, fiskal və monetar siyasətinin aparılması ilə bütün göstərilən inteqrasiya formalarını birləşdirir. Bu ittifaq müasir zamanda yalnız A -də mövcuddur [35]. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya tam inteqrasiya ilə yekunlaşa bilər. Belə birlik
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|