Microsoft Word Dissertasiya -di doc
2012-2052: Yaxın 40 il üçün qlobaq proqnoz Yorgen Randers Şə kli 3.1. Roma klubunun m
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
2012-2052: Yaxın 40 il üçün qlobaq proqnoz Yorgen Randers
Şə
Dünya iqtisadiyyatının inkışaf perspektivləri ayrı-ayrı təhlil bucaqlardan müxtəlif qiymətləndirilir. Lakin ümumi qiymətləndirmələrdə ümumi olan təyinatlar vardır. Burada göstərilir ki, qloballaşma prosesində yaxın onilliklərdə ABŞ və Qərbin mövqeləri zəifləməsi ehtimalı artır. Bu çevrdə inkişaf etməkdə olan ölkələr önə keçəcəklər. Xüsusilə iki iri artan iqtisadiyyat - Hindistan və Çin iqtisadiyyatları böyük önəm alacaqdır. Bir çoxları Çin modelini iqtisadi inkişafın Şərqi Asiya modelinin bir variantı hesab edir. Burada iqtisadi artımın yüksək sürəti iqtisadiyyatın ixracyönümlü olması, ucuz işçi qüvvəsindən istifadə, xarici investisiyaların cəlb edilməsi, ÜDM-də investisiyaların yüksək payı ilə bağlanılır. Hindistan modelində isə inkişaf etmiş kapitalist, sosialist və inkişaf etməkdə olan ölkələrin, yəni planetin müasir xəritəsində təmsil olunan hər üç dünyanın (birinci, ikinci və üçüncü) mühüm cəhətləri çox unikal birləşir. Bu unikal birlik Hindistan inkişaf modelinin xüsusiyyətlərini müəyyən edir, ona müxtəlif hadisələrə adaptasiyada üstünlüklər verir və verəcəkdir. Uzun müddət Böyük Brinatiyanın müstəmləkəsi olmuş bu ölkədə ingilis dili xüsusilə təhsilli hindlilər arasında geniş yayılmışdır. Bu da hind ali təhsilinin yüksək səviyyədə inkişafına, fundamental elmlərə diqqətə və yaxşı ixtisaslı mütəxəssislər hazırlamağa imkan verir [15]. 2050-2060-cı illərə qədər uzunmüddətli perspektivdə daha çox demoqrafik vəziyyətdə olan dəyişikliklər önəmlidir. Belə ki, Çində əhalinin qocalması və Hindistanda əksinə, hələlik tükənməmiş demoqrafik dividend vəsiyyətliyi gözlənilir. Bu çevrdə daha mühüm hətta orta illik artım sürəti deyil, sistemin möhkəmliyi, onun transformasiyalara qarşı qabiliyyətliliyi əsas olacaqdır [15]. Bütün bunlarla yanaşı proqnozlar yaxın onilliklərdə ÜDM-in həcminə görə Çin və Hindistanın dünyanın qabaqcıl iqtisadiyyatlar sırasında qalacağına yəqinlik verir. Bununla belə, hər iki ölkə heç də həmişə artım sürətinə görə irəlidə olmayacaqlar. Çin labüd olaraq öz inkişafını ən azı demoqrafik problemlər üzündən zəiflədəcəkdir. 68 Uzunmüddətli perspektivdə yüksək inkişaf sürətini saxlamaq imkanlı Hindistan da bu sahədə öz yerini bəzi sürətlə inkişaf etməkdə olan ölkələrə verməyə məcbur olacaqdır. Yaxın onilliklərdə dünyada qüvvələrin yerləşməsi xeyli və ya köklü surətdə dəyişməsi gözləniləndir. Bu isə öz növbəsində dünya iqtisadiyyatının inkişaf perspektivlərinin təyinatına təsir edir. Dünya iqtisadiyyatının inkışaf perspektivləri - yaxın orta perspektivdə daha çox ABŞ-ın və Qərbin rolu azalması, inkişaf etməkdə olan ölkələrin rolunun isə artacağı proqnozu mütənasibdir. Bir cəhət də yaddan çıxarılmamıdır ki, məhz qloballaşma həmin bu meylə - inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələrin inkişaf səviyyələri arasında fərqin azalmasına təkan vermişdir. Proqnozlara görə bu dövrdə ABŞ-da postindustrial cəmiyyətin sosial oriyentasiyalı inkişaf mərhələsi bitəcək və yeni - postkapitalist, humanitar-determinar cəmiyyət quruculuğu üçün zəruri şərait yaradılacaqdır. Bu zaman maddi istehsalda işçi qüvvəsinin 20%-dən də az olan hissəsi qalacaq, birinci sıraya insanın özünüreallaşdırma və
inkişafı ilə
bağlı humatitar tələblə çıxacaqdır. Amerikamərkəzçilik polimərkəzçilik - başlıca
olaraq ABŞ-ın
dünya iqtisadiyyatındakı xüsusi çəkisinin azalması, Qərbi Avropa inteqrasiyasının dərinləşməsi və dünya çoxqütblüyünün möhkəmlənməsi meylinə qarşı duruş nümayiş etdirəcəkdir. Yaxın onilliklərdə ərzində həmçinin A ölkələri biliklər iqtisadiyyatının inkişafına və ÜmumAvropa həyat tərzinin saxlanılması üzrə səylərini artıracaqlar. Vurğulanmalıdır ki, A -nin davamlı inkişaf artımı üçün təhlükə əhalinin qocalması meylinin güclənməsi və onun institusional islahatları istiqamətindəki qeyri- müəyyənlikləridir. Bununla belə, ABŞ-ın zəifləməsi onları hər hansı müqayisə olunan funksiyalarda əvəz etmək qabiliyyətində yeni liderin meydana gəlməsinə gətirməyəcəkdir. Nə Çin və nə Hindistan iqtisadi amillər, təcrübə kifayətsizliyi, lazımi ittifaqların və müasir şəraitdə liderliyin üzərinə düşən yükün olmaması səbəblərdən liderliyi öz üzərinə götürə bilməyəcəkdir. Yaxın onilliklərdə dünyada mütləq lider meydana gəlməsə də, liderlik edən bir sıra ölkə və qurumlar meydana gələcəkdir. MDB-nin gələcək taleyində üç mümkün inkişaf variantı görünür. Birinci variantda hər şeyi olduğu kimi saxlamaq. Bu yolda MDB böyük uğurlara nail 69 olmayacaq. Bu qərarların amorfluğu, onların yerinə yetirilməsinin zəruri olmaması və ümumilkdə birliyin statusunun qeyri-müəyyənliyi ilə izah olunur. kinci optimist ssenari - gələcəkdə MDB-nin möhkəmlənməsi, qərarlarının reallaşması mexanizminin təkmilləşdirilməsi, onların təsirinin yüksəlməsi. Rusiya məhz MDB- nin bu cür inkişafına can atır. Üçüncü inkişaf yolu - pessimistdir. MDB-nin inteqrasiya proseslərində rolu tədricən aşağı düşəcək, o, sırf məsləhətçi orqana çevriləcək. Yeni müstəqil dövlətlər arasında əməkdaşlıq Avrasiya qtisadi ttifaqı, GUAM və ya Mərkəzi-Asiya Birliyi kimi dar inteqrasiya birlikləri çərçivəsində həyata keçiriləcəkdir [17]. Dünya iqtisadiyyatının yaxın 10 ildə inkişaf senarisinə nəzər saldıqda görərik ki, 2025-ci ildə dünya əhalisinin sayı 8 milyard nəfəri ötəcəkdir. Bu dövrdə dünya iqtisadiyyatının nisbi inkişaf meyilləri əhalinin kiçik artımları müqabilində ÜDM-in kəskin artımı ilə müşayiət olunacaqdır. Proqnozlara görə 2015-2025-ci illər kəsiyində ÜDM artımı 3,5% təşkil edəcəkdir. Qiymətləndirməyə görə 2025-ci ildə 3,7 milyard sayda dünya əhalisi hissəsi ÜDM-in adambaşına düşən illik bölgüsündə on min ABŞ dollarından çox paya malik olacaqdır. Beynəlxalq təsərrüfatlararası əlaqələrin nəticəsində dünya iqtisadiyyatının sərəncamında olan ümumi investisiya potensialı illik həcmi 10 il ərzində 3 dəfə artacaqdır. Yaxın onillkdə dünya iqtisadiyyatının artımının mühüm amili kimi innovasiya prosesi çıxış edəcək. nnovasiya aktivliyinin ağırlıq mərkəzi xidmətlər sferasına və həmçinin energetika, təhlikəsizlik və ekologiyaya keçid edəcəkdir. Bütün bunlarla yanışı bir sıra müvafiq aparıcı mənbələrdə dünyanın gələcəyi bağlı proqnozlarda aşağıdakılar da yer alır [17]: planetin məskunlaşmasının təkamülündə urbanizasiya genişliyi müşahidə ediləcək, şəhər və kənd arasında əlaqəlik yenə də kommunikasiyaların inkişafının nəticələrindən asılı olacaqdır; yaxın 20-25 il ərzində dünya əhalisinin yarıdan çoxu şəhərlərdə yaşayacaq və 2025-ci ildə əhali sayı 20 milyonu ötəcək, 30 super şəhərdə cəmləşəcəkdir; gələcəkdə işçi qüvvəsi ilə bağlı problemlər kəskinləşəcək və 2025-ci ildə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə işçi qüvvəsinin sayı 2,5 milyarda çatacaqdır.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|