Microsoft Word dissertasiya docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 I FƏS L. DÖVLƏT N XAR C QT SAD S YASƏT N N MAH YYƏT VƏ XAR C QT SAD S YASƏT STRATEG YASININ FORMALAŞDIRILMASININ KONSEPTUAL ƏSASLARI 1.1. Dövlətin xarici iqtisadi siyasətinin mahiyyəti və onu formalaşdıran amillər Dövlətin iqtisadi siyasəti – ölkənin cari dönmədə strateji məqsədlərinin reallaşdırılması üçün onun iqtisadiyyata müdaxilə prinsiplərini konkretləşdirir. Dövlətin iqtisadi siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini qeyd edə bilərik: 1 - Xarici iqtisadi siyasət – əmtəə və xidmətlərin idxal və ixracı, xarici kapitalın ölkəyə cəlb edilməsi və kapitalın ölkədən xaricə çıxarılması və s.; - nstitusional siyasət – iqtisadiyyatın təşkilati strukturunun dəyişdirilməsi, köhnə iqtisadi, sosial və maliyyə institutlarındakı nöqsanların aradan qaldırılması, onların funksiya və əlaqələrinin dəyişdirilməsi və ya yeni institutların yaradılması; - Struktur siyasəti – istehlakçıların və ümumi kapitalın formalaşdırılması, dövlətlərin gəlir və xərcləri, ixrac və idxal, iqtisadiyyatın sektorial və regional strukturları arasında makroiqtisadi proporsiyaların dəyişdirilməsi; - Sosial siyasət – sosial xidmətlərin inkişafı, sosial təbəqələrin gəlirlərinin differensiasiyası və bu və ya digər fəaliyyətlərin təşviq olunması; - nvestisiya siyasəti – investisiya miqyasının, onların mənbələrinin və istifadə olunma istiqamətlərinin qurulması; - Qiymətləndirmə siyasəti – istehsal və istehlak bazarlarındakı qiymətlərin tənzimlənməsi; - Maliyyə siyasəti – dövlətin maliyyə resurslarının formalaşdırılması və istifadəsi və o cümlədən, dövlət büdcə vəsaitlərinin istifadəsi və ona nəzarət; - Pul-kredit siyasəti – pul və kreditlərin dövriyyəsi; - Regional siyasət – regionların iqtisadi inteqrasiyası və onların sosial təbəqələşməsi; - Xarici siyasət – yaxın dövlətlərlə inteqrasiya üzrə. 1 Е. Н. Ведута, «Стратегия и экономическая политика государства», Москва, 2002, с.12 12 Dövlətlərin iqtisadi siyasət istiqamətlərinin hazırkı siyahısı ölkənin tarixi inkişaf mərhələlərindən asılı olaraq dəyişir. Onlara maddi istehsal və qeyri-maddi istehsal sferaları üzrə sahələr siyasətini (məsələn: sənaye siyasəti və ya səhiyyə sahələri üzrə siyasət), mülkiyyətin özəlləşdirilməsi və ya yenidən özəlləşdirilməsi ilə bağlı siyasəti və vergi siyasətini əlavə etmək olar. Hər bir iqtisadi-siyasi fəaliyyət zamanı qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olmaq üçün, müəyyən vaxtda və məkanda planın və ya fəaliyyətlərin dəqiq müəyyən olunmuş ardıcıllığının olması mütləqdir. qtisadi fəaliyyət planı – sərvət və gəlirin hasil edilməsi və bölüşdürülməsi üzrə qeydlərin yer aldığı balansın olmasını tələb edir və dövlətlərin iqtisadi strategiyalarını reallaşdırma aləti sayılır. Dövlətin gəlir və xərclərinin yer aldığı dövlət büdcəsi məhz bəhs etdiyimiz planın özüdür. Bu növ plan hələ qədim dövlətlərdə mövcud idi. 2 Xarici iqtisadi siyasət – dövlətin idxal və ixrac, gömrük rüsumları, tariflər, məhdudiyyətlər, xarici kapitalın cəlb olunması, kapitalın xaricə ixracı, xarici istiqrazlar, digər ölkələrə iqtisadi yardımların göstərilməsi və birgə iqtisadi layihələrin gerçəkləşdirilməsi sahəsində dövlət siyasəti deməkdir. 200 dövlət təşkilatını birləşdirən müasir dünya təsərrüfat sistemi özündə qarşılıqlı əlaqələrin asimmetrik olduğu dinamik ərazini əks etdirir, lakin müxtəlif ölkələr bu əməkdaşlığa bərabər şərtlərlə və eyni dərəcədə cəlb olunmurlar. Avropa ttifaqından başlayaraq regionalizm siyasəti bizə “müxtəlif surətli” dövlətlər anlayışını verdi. XX əsrin sonundan etibarən elmi texniki tərəqqinin inkişafı şə raitində eyni iqtisadi mövqedə olan bir çox dövlətlər bir-birlərindən uzaqlaşmağa, öz inkişaf dərəcələrinə müvafiq müxtəlif ölkə qruplaşmalarının iştirakçısı olmağa başladılar. nkişaf tempində ziddiyyətlərin artdığı bir şəraitində ayrı-ayrı ölkələrin xarici iqtisadi siyasətləri, siyasətin məzmunu, dövlət bloklarının fəaliyyəti və bir çox başqa xarici amillər əvvəlcədən müəyyən edilirdi. SSR -nin süqutu və milli dövlətlərin qeyri-hərbi ekspansiya metodlarının güclənməsi ziddiyyətlərin meydana 2 «Понятие и сущность внешнеэкономических связей и внешнеэкономической деятельности», статья / http://www.economy-web.org/?p=55 13 gəlmə prosesini daha da sürətləndirdi, lakin onların sürəti və keyfiyyəti olduqca müxtəlif idi. Cənub Şərqi Asiya, Orta Asiya, MDB məkanı, Baltikyanı ölkələr buna misal ola bilər. Bütün bunlar onu göstərir ki, müasir dövrdə dünya arenasında iqtisadi qüvvələrin bu və ya digər balansı təkcə obyektiv şəraitlə deyil, həm də məqsədyönlü xarici iqtisadi siyasətlə xarakterizə olunur. Buna görə də qeyd etmək lazımdır ki, son vaxtlar ölkələrin təbii-iqlim şəraiti, iqtisadi və digər maniələr bir çox obyektiv proseslərin realizəsinə imkan vermir. Oxşar xüsusiyyətlərə və inkişaf səviyyəsinə sahib bir çox ölkələrin Beynəlxalq Əmək Bölgüsünə müxtəlif iyerarxiya səviyyələrində inteqrasiya etdiyini görmək olar. 3 Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alsaq xarici iqtisadi siyasətə tam muxtar (müstəqil) məfhum kimi baxmamız məqsədə uyğun olmaz. Çünki müasir dövrdə təkcə ölkələrarası qarşıdurmalar deyil, o cümlədən xarici təsir amilinə çevrilən və ictimai dəyişikliklərə səbəb olan amillər, ocaqlar, vasitələr və qarşıdurmalar mümkündür. Bununla bağlı G. P. Babinin təbirincə desək, xarici iqtisadi siyasət dünya bazarında müəyyən imtiyazlara malik ölkələrin iqtisadiyyatı əldə etmələrinə və daxili bazarı xarici malların rəqabətindən müdafiə etmələrinə yönəldilmiş tədbirlər sistemidir. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, dövlətin xarici iqtisadi siyasəti onun daxili iqtisadi siyasətinin mühüm həlqəsidir. Xarici iqtisadi siyasətin məzmunu ölkənin ictimai quruluşunun təbiəti, milli təsərrüfat sisteminin vəzifələri və eləcədə xarici amillərlə şərtlənir. Xarici iqtisadi siyasət ölkənin xarici və daxili siyasəti ilə təbii qarşılıqlı əlaqədə olub, dünya təsərrüfatının mürəkkəb koordinat sistemində milli iqtisadiyyatla qarşılıqlı fəaliyyətin tərkibində tamamlanır. Dünya təsərrüfat ə laqələrində tendensiya növbəti şəbəkəni müəyyənləşdirir: milli iqtisadiyyat beynəlmiləlləşmiş istehsal həlqələrinin tərkib hissəsinə çevrilir və şəbəkənin məcmu elementlərinə təsir göstərməyə cəlb olunur. qtisadiyyatın beynəlmiləlləşməsi dünyanın siyasi xəritəsini prinsipcə dəyişir, şə xsi milli maraqlara uyğun yeni iqtisadi sərhədlərin, strateji məqsədli arealların və 3 Буглай В. Б., Ливенцев Н. Н., «Международные экономические отношения», М: Финансы и статистика, 1996, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|