Microsoft Word dissertasiya docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 inteqrasiyanın yaranmasına səbəb olur. Sözsüz belə bir bölgü mürəkkəb piramida yaradır ki, bu bölgüdə dünya təsərrüfatının informasiya və maliyyə kredit strukturları xüsusən seçilir. Xarici dünya ilə qarşılıqlı fəaliyyətin üsul və qaydaları, hüquq normalarının böyük arsenalı, diplomatik və bəzən də hərbi metodların iştirakı olmadan belə bir arenanın ustalıqla fəaliyyət göstəməsi mümkün deyil. Ticarət blokları – ayrı-ayrı ölkələr, təşkilatlar və həmçinin beynəlxalq maliyyə qurumları ilə qarşılıqlı əlaqələrin tənzimlənməsinə kömək edən maliyyə-valyuta platformaları və səmərəli ticarət rejimlərinin formalaşdırılmasına və milli subyektlərin əlverişli şə rtlərlə təmin olunmasına şərait yaradır, ölkələrin xarici iqtisadi maraqlarının müdafiəsini təmin edir. Qeyd etmək lazımdır ki, xarici iqtisadi siyasət göstərilən funksiyaları yerinə yetirməklə ölkənin iqtisadi inkişaf modelində xüsusi rol oynayır: dəyişdirici (əmtəələrin idxalı və ixracı, kapital, işçi qüvvəsi və s. sahələrdə regionların inkişaf siyasəti), toplayıcı (hasilat, bazarda nüfuzun qorunub saxlanılması, xarici bazarların genişləndirilməsi), tarazlayıcı (ölkə bloklarının maraqlarına uyğun milli maraqlar). Ölkələrin milli xüsusiyyətləri transformasiya yolu ilə siyasətin ümumi qəbul edilmiş elementlərinin və onları reallaşdırma mexanizmlərinin əlaqələndirilməsinə imkan verir. 4 Xarici iqtisadi siyasətin əsas istiqaməti xarici iqtisadi fəaliyyətin məcmusunu tənzimləməkdir: əmtəə və xidmətlərin, maddi, əmək, pul və intellektual resursların beynəlxalq hərəkəti. Xarici iqtisadi siyasətin tərkib hissələri xarici ticarət siyasəti, istehsal və elmi-texniki əməkdaşlıq sahəsində siyasət, texnologiya və s. ötürülməsi sahəsində siyasət sayılır. Dövlətin xarici iqtisadi siyasətinin hazırlanması müəyyən baza tələb edir: - qtisadi institutların müvafiq sistemi; - Dövlətin milli xüsusiyyətlərini nəzərə alan xarici iqtisadi siyasətin formalaşması üçün nəzəri baza; 4 «Сущность, виды и методы внешнеэкономической политики государства», научная статья / http://artref.ru/bez-rubriki/sushhnost-vidy-i-metody-vneshnee-konomi.html 15 - Lobbiçilik sipərini təmin edən cəmiyyətin zəruri demokratikləşmə səviyyəsi; - qtisadiyyatda bu və ya digər lider həlqələrin təmin edə bilmədiyi milli bazar strukturunun geniş şəbəkəsinin formalaşması. Bununla əlaqədar olaraq, tam qanuna uyğun formada ölkələrin ümumi cəhətlərini ayırmaq, bəzi ölkələrin uğur və nailiyyətlərinin formulunu və digərlərinin isə xətalarını əks etdirmək zərurəti meydana çıxır. Yekunda ölkələrarası qarşıqoymanın zəruriliyini qəbul etsək, onun mühüm və tamamlayıcı komponenti siyasətin qiymətləndirilməsi olacaq. 5 Hamıya məlum olduğu kimi xarici iqtisadi siyasət iki funksiyanı – müdafiə və təcavüz funksiyasını yerinə yetirir. Funksiyaların belə bölgüsünə müvafiq olaraq onlardan hər birinin geniş şərhini verək. Xüsusilə ABŞ və Çin kimi ölkələrin təcavüzkar siyasətlərinə nüfuz dairələrini genişlətməyə yönəlmiş eksponsiyonist mearlar da daxildir. Digər ölkələrlə münasibətdə “təcavüzkar” siyasət sülh və mehriban qonşuluq prinsiplərinin həyata keçirilməsi tədbirləri və o cümlədən, ə məkdaşlığın artırılması deməkdir. Ehtimal ki, iqtisadiyyatın bu və ya digər modeli xarici iqtisadi siyasətin bu və ya digər elementindən qurulmuş olub, lakin fərq bu elementlərin kəmiyyətinin seçimində, liderlik strategiyasının uyğunlaşdırılmasında (işçi qüvvəsinin yüksək faizi, istehsalatda məşğulluq səviyyəsi, yeni texnologiyanın aparıcı rolu – “high trust societies”), yetkinləşmiş inkişafında (“low trust societies”) müəyyən olunur. Problem ölkənin stabilliyini təmin edən iqtisadi siyasətin dəyişdirilmiş modelinin seçimindədir, beləki istənilən dəyişmə ölkələr arasındakı qarşılıqlı əlaqələr sistemində dəyişikliyə gətirib çıxarır. Yaşadığımız iyirminci əsrin ikinci yarısında dövlətlərin həyata keçirtdikləri iqtisadi syasət növlərini bir-birlərindən ayıraraq, daxili və xarici iqtisadi siyasət olaraq sinifləndirmək olduqca çətindir. Xarici iqtisadi siyasət ölkənin bütün iqtisadi fəaliyyətinə təsir göstərməkdə və gündəlik yaşantımızın hər mərhələsinə öz təsirini göstərməkdədir. Məsələn: xarici ticarəti məhdudlaşdıran dövlət siyasəti 5 С. В. Решетникова, «Понятие и сущность внешней политики государств», научная статья / http://studlib.com/content/view/75/6/ 16 istehlakçıların idxal olunmuş malları daha yüksək qiymətə almalarına səbəb olur, ə ksinə daha liberal xarici ticarət siyasəti isə beynəlxalq ixtisaslaşmanın təmin etdiyi faydalardan dövlətin daha çox yararlanmasına səbəb olur. Eyni ilə həyata keçirilən xarici iqtisadi siyasət sayəsində ölkədəki istehsalçılar ilə ixracatçılar qorunaraq, onların xarici ölkələrə daha çox mal satmaları təmin olunur. Bunun tam tərsi də mümkündür. Xarici iqtisadi siyasətin əhatə dairəsi bu formada müəyyən edildikdən sonra xarici iqtisadi siyasətin tərifini vermək olar. Professor Kenneth Boulding xarici iqtisadi siyasəti, bir ölkənin xarici ölkələrlə olan iqtisadi münasibətlərini tənzimləməyə istiqamətlənmiş tək tərəfli siyasət olaraq qeyd etmişdir. Həqiqətən də bu tərif çox ümumi və əhatəlidir. Bu səbəbdən dolayı xarici iqtisadi siyasəti geniş və dar mənada olmaq üzrə iki yerə ayıraraq ələ almaq lazımdır. Geniş mənada beynəlxalq iqtisadi siyasət (xarici iqtisadi siyasət) – hökumətlərin ticarət və istehsal faktorlarının axın istiqamətinə, komponent və həcminə müdaxiləsinə istiqamətlənmiş bütün fəaliyyətlərin məcmusudur. Bu tərif yalnız tarif siyasətini deyil, eyni zamanda hökumətlərin həyata keçirtdikləri pul və maliyyə siyasətləri kimi ümumi iqtisadi siyasətləri də əhatə etməkdədir. Xüsusilə pul və maliyyə siyasətləri xarici ticarət və sərmayə qoyuluşlarına böyük ölçüdə təsir etmə xüsusiyyətinə malik olduğundan xarici iqtisadi siyasətlə yaxından əlaqədardır. Məsələn: tam məşğulluğa nail olmaq üçün qəbul edilən iqtisadi qərarlar, eyni zamanda ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrində ə ks olunmaqdadır. Bu nəzər nöqtəsindən mövzuya yanaşdığımız zaman xarici ticarət, xarici sərmayə qoyuluşları və tədiyyə balansı ilə əlaqədar olaraq qəbul edilən qərarlar bir tərəfdən milli gəlirin artımına, bölünməsinə və səviyyəsinə müxtəlif təsirlər edərkən, digər tərəfdən də məşğulluq səviyyəsində, qiymətlərdə və ölkənin digər daxili iqtisadi siyasətində öz əksini tapmaqdadır. Bu qarışıq təsirlərdən dolayı iqtisadi siyasəti tam olaraq daxili və xarici olmaqla iki yerə ayırmağa ehtiyac yoxdur. 6 Xarici iqtisadi siyasəti ölkə hökumətləri tərəfindən xarici ticarətin, daxili və xarici sərmayə qoyuluşlarının məhdudlaşdırılması, tənzimlənməsi, təşvik edilməsi və ya bunlara yol göstərilməsi olaraq qəbul edərsək, dar mənada beynəlxalq iqtisadi 6 «Внешняя политика, её сущность и функции», статья / http://about-political.ru/vneshnyaya-politika-eyo-sushhnost-i-funkcii/ Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|