47
stimullaşdırılması). Ölkənin rəqabət qabiliyyətliliyinin dəstəklənməsi üçün dövlət
tədbirləri aşağıdakılardır:
•
stehsal amilləri ilə bağlı şərtlərə hökumətin təsir tədbirləri;
•
Tələb şərtlərinə hökumətin təsir tədbirləri;
•
Müvafiq və dəstəkləyici sahələrə hökumətin təsir tədbirləri;
•
Ş
irkətlərin strategiyasına, strukturuna və rəqabət mübarizəsinə
hökumətin təsir tədbirləri.
50
ngilis iqtisadçısı Tadeusz Rybczynski tərəfindən işlənib hazırlanmış
nəzəriyyədə qeyd olunur: istehsal faktorlarından hər-hansı birinin daha yüksək təklifi,
hazırkı amilin daha intensiv istifadə olunduğu sahələrdə istehsal həcminin və
gəlirlərin qeyri-mütənasib yüksək artmına, digər amilin intensiv istifadə olunduğu
sahələrdə isə istehsal həcminin və gəlirlərin (böhranlar) azalmasına gətirib çıxaracaq.
Hazırkı nəzəriyyə riyazi olaraq sübut edilmişdir.
Hər-hansı sahədə istehsal həcminin artması həmin məhsula tələbi
stimullaşdırır, ancaq bütün ölkələrin daxili bazarları hər zaman məhduddur. Daha
yüksək tələb müvafiq olaraq xarici ticarət hesabına formalaşır.
Rybczynski nəzəriyyəsinin sübutu ölkənin istehsal imkanları sərhəddinə
ə
saslanır. O göstərir ki, iqtisadiyyatın bir seqmentində istehsal həcmini artırmaq,
digər seqmentdə istehsal həcmini azaltmadan mümkün deyil. Beləki, iqtisadiyyatın
bütün sahələri müxtəlif istehsal amillərindən istifadə edirlər və sahələrdən biri
amillərdən bir qismini digər sahədən çıxara bilər. Buna görə də, ixracın artırılması
hər zaman, böhranlar baş verən sahələrin məhsullarının idxalının artırılması ilə
ə
laqədardır.
Burada dağılmış ixrac məvhumu (“holland sindromu”) aşkar edilmişdir – yəni
ixracdan əldə olunan gəlirlər idxalın ödənilməsinə kifayət etmir. Bu məvhum ixrac və
idxal məhsullarının əlverişsiz qiymət dinamikası zamanı yaranır. Bu nəticələrdən
qaçmaq üçün ölkə diversifikasiya (ixrac strukturu və ticarətin coğrafi sərhədləri)
olmalıdır.
50
«Конкурентный ромб» М. Портера, статья /
http://www.e-reading.link/chapter.php/103771/20/Ron'shina,_Nosova_-
_Mezhdunarodnye_ekonomicheskie_otnosheniya__konspekt_lekciii.html
48
Nəzəriyyə son olaraq təsdiq edir ki, əgər iki istehsal amilindən birinin həcmi
çoxalarsa, bu zaman əmtəə və amillərin qiymət sabitliyinin təmin olunması üçün
həmin artan amilin intensiv istifadə olunduğu məhsulların istehsalının artırılması və
sabit amilin intensiv istifadə olunduğu digər məhsulların istehsalının isə azaldılması
mütləqdir. Əmtəələrin qiymətlərinin sabit qalması üçün istehsal faktorlarının da
qiymətləri dəyişməz qalmalıdır. stehsal amillərinin qiymətləri yalnız, iki sahə
tərəfindən istifadə olunan amillərin nisbəti sabit qaldıqda dəyişməz qala bilər. Hər-
hansı bir amilin artması, həmin amilin intensiv istifadə olunduğu sahələrdə istehsalın
artması və digər sahələrdə isə istehsalın azalması zamanı baş verə bilər. Bu isə sabit
amillərin azad edilməsinə gətirib çıxarır hansı ki, inkişaf edən sahələrdə bu amillərin
artan amillərlə birgə istifadəsi mümkün olur.
51
XX əsrin ortalarında (1948) Amerika iqtisadçıları Paul Anthony Samuelson və
Volfgang Stolper tərəfindən ikinci dünya müharibəsi illərində digər bir nəzəriyyə
inkişaf etdirilmişdir. Nəzəriyyəyə görə, sərbəst xarici ticarət ölkənin bol miqdarda
sahib olduğu istehsal amilinin real gəlirini yüksəldir, qıt amilin gəlirini isə aşagı salır.
Bunun səbəbinə belə açıqlıq gətirilə bilər: Sərbəst ticarət şərtlərində ölkə əmək
və sərmayə amillərindən hansına daha çox sahib olarsa istehsalında həmin amilin
daha çox istifadə olunduğu mallar üzrə ixtisaslaşacaq və həmin malları ixrac
edəcəkdir. Qıt amillərdən istehsal olunan malları isə xaricdən idxal edəcək. Bu
formada ixtisaslaşmadan dolayı, ölkənin bol miqdarda sahib olduğu amilə ölkə daxili
tələb artacaq, qıt amilə isə tələb azalacaq. Bu isə bol amillərin qiymətinin
yüksəlməsinə, qıt amilin isə qiymətinin aşağı düşməsinə səbəb olacaq. Beləcə gəlir
paylaşımı bol amilə yönəlik dəyişmiş olacaq.
Xərcləri yüksək olan sənaye sahələrini xarici rəqabətdən qorumaq məqsədilə
himayədarlıq siyasətinə müraciət olunur. Həmin sahələr ölkənin qıt amillərini istifadə
edən sənaye sahələridir. Himayədarlıq siyasətindən dolayı bu sahələrdə istehsal
51
В.И. Фомичев, “Международная торговля: Теорема Рыбчинского”, статья /
http://polbu.ru/fomichev_inttrading/ch06_i.html
49
artacağı üçün qıt amillərə tələb də artacaq. Dolayısıyla bu amillərin qiyməti də
yüksələcək və nəticədə gəlir paylaşımı qıt amillər lehinə dəyişəcək.
52
Araşdırmamızda liberal neoklassik model ilə neoinstitusionalist konsepsiyanın
müqaisəli analizinə daha çox diqqət yönəldilmişdir. Onların müqaisəsi göstərdi ki,
milli iqtisadçıların qarşılıqlı asılılığı institusional və o cümlədən bazar faktorları ilə
şə
rtlənmişdir.
53
52
Steve
Suranovic,
“International
Trade:
Theory
and
Policy”,
article
/
http://catalog.flatworldknowledge.com/bookhub/28?e=fwk-61960-ch05_s06
53
А. Алексеева, «Новая волна богатства», Эксперт, 2008, № 2 (591)
Dostları ilə paylaş: |