Microsoft Word distant tehsil-movzu

53 

 

etmişdir ki, əvvəlcə fərdi qiymət indekslərini hesablamaq lazımdır, sonra fərdi in-dekslərdən hesabi orta 

qiymət indeksinin hesablanması məqsə-dəuyğun hesab olunmuşdur. 

    İtalyan iqtisadçısı Karlinin təklif etdiyi qiymət indeksinin düsturu aşağıdakı kimidir:  

                                                  ∑ i

p 

                                          i

p

 ═

   

──  ; 

                                                   n

 

 

 

    

Deməli, ümumi qiymət indeksini hesablamaq üçün fərdi qiy-mət indekslərini cəm edib, onların sayına 

bölmək  lazımdır.  Əv-vəlki  üsula  nisbətən  bu  üsulla  qiymət  indeksinin  hesablanma-sının  müsbət  cəhəti 

ondan  ibarətdir  ki,  burada  müqayisəlilik  məsələsi  gözlənilir,  yəni  orta  kəmiyyət  eyni  kəmiyyətli  nisbi 

kəmiyyətlər  əsasında  hesablanir.  Lakin  bu  üsul  da  ciddi  nöqsa-na  malik  olduğuna  görə  onun  tətbiqini 

məhdudlaşdırır.  Belə  ki,  bu  üsul  ümumi  əmtəə  dövriyyəsində  ayrı-ayrı  əmtəələrin  xüsu-si  çəkilərini 

nəzərə almır.  

     Umumı indekslərın hesablanmasında göstərilən hər iki üsu-lun məntiqi cəhətlərinə baxmayaraq, onlar 

mürəkkəb  indekslə-rin  qurulması  metodlarının  əsasını  qoydular.  Müasir  ümumi  in-dekslər  iki  növə: 

aqreqat və orta indekslərə  ayrılır. Aqreqat in-dekslər bilavasitə  cəmlənə  bilməyən  mürəkkəb  hadisələrin 

elementlərinin  cəminin  müqayisəsinə  əsaslanır.  Belə  indekslə-rin  qurulmasının  əsas  çətinliyi  müxtəlif 

əmtəələr  üçün  ortaq  öl-çünün  müəyyən  edilməsidir.  Belə  ortaq  ölçü  əmtəənin  dəyəri-dir.  Dəyər 

göstəricisi əmtəələrin müxtəlif natura formasında ol-masına baxmayaraq, onları müqayisə etməyə  imkan 

verir. Deməli,  müxtəlif  istehlak dəyərinə  malik olan  müxtəlif ölçü  vahidlərində  ifadə  olunan  məhsulları 

dəyər,  pul  ifadəsində  ver-dikdə  onları  müqayisə  etmək  olar.  Məhsul  vahidinin  qiymətini  satılmış 

məhsulun  miqdarına  vurduqda  müvafiq  dövrün  qiy-mətlərində  əmtəə  dövriyyəsini  alarıq.  Hesabat 

dövründə olan əmtəə dövriyyəsini əsas dövrdəki əmtəə dövriyyəsınə böldükdə əmtəə dövriyyəsinin necə 

dəyişildiyini xarakterizə etmiş olarıq. Bu göstəriciyə əmtəə dövriyyəsi indeksi deyilir. Ümumi in-deksləri 

böyük “İ” hərfilə işarə etsək, onda əmtəə dövriyyəsi indeksinin düsturunu aşağıdakı kimi yazmaq olar: 

 

                                                   ∑ q

1 

p

1

  

                                       İ

pq

 ═  ────── ; 

                                                   ∑ q

0 

p

0

  

 

 Burada q

1 

p

1 

- əsas dövrdə əmtəə dövriyyəsi,                                 q

o 

p

o 

- hesabat dövründə əmtəə dövriyyəsi. 

 

     Bu  indeks  ayrılıqda  əmtəələrin  miqdarının  və  qiymətlərinin  dəyişilməsi  haqqında  təsəvvür  əldə 

etməyə imkan vermir, o an-caq ümumi əmtəə dövriyyəsinin və yaxud ümumi əmtəə kütlə-sinin dəyərinin 

necə dəyişildiyini xarakterizə edir. Əmtəə küt-ləsinin dəyərlə  ifadə olunması ayrı-ayrı məhsul növlərinin 

mü-qayisə edilməsini təmin edir. Lakin əmtəə kütləsinin dəyərinin belə bir müqayisəliliyi qiymətlərin və 

satılmış  əmtəələrin  həc-minin  necə  dəyişildiyini  müəyyən  etməyə  imkan  vermir.  Azər-baycan 

Respublikasında  bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  satılan  və  istehsal  edilən  əmtəələrin  qiymətlərinin  çox 

sürətlə  artması  döv-ründə  qiymətlərin  dəyişilməsinin  əhalinin  sosial-iqtisadi  vəziy-yətinə  təsirinin 

nəticələrini  müəyyənləşdirmək  üçün  ümumi  qiy-mətlər  indeksinin  hesablanmasının  mühüm  əhəmiyyəti 

vardır.  

     Məlumdur  ki,  qiymətlərin  dəyişilməsi  xalq  təsərrüfatı  üçün  bütövlükdə  ümumi  iqtisadi  səmərəliliklə 

əlaqədardır. Belə ki, Respublikamızda müasir şəraitində qiymətlərin sürətlə artması eyni miqdarda alınan 

əmtəələrə  çəkilən  xərclərin  əhəmiyyətli  dərəcədə  artmasına  səbəb  olur.  Daxili  ticarətdə  əmtəələrin  qiy-

mətlərinin azalması qiymətlərin dəyişilməsi nəticəsində əhali-nin qənaətinin həcmini göstərir. Mədaxil və 

məxaric  üçün  qiy-mətlər  indeksi  qiymətlərin  artması  və  yaxud  azalması  nəticə-sində  cari  dövrdə  xarici 

ticarətdən  əldə  edilən  qazanc  və  yaxud  ziyanın  həcmini  müəyyən  edir.  Ümumi  qiymətlər  indeksini  he-

sablamaq üçün əmtəə  kütləsinin  həcminin  indeksə  təsirini ara-dan qaldırmaq  lazımdır. Bu halda ümumi 

qiymətlər indeksinin aqreqat düsturu aşağıdakı kimi yazıla bilər:    

 

                                               ∑ p

1 

q

1 

 

                 

               

 İ

p

 ═  ────── ; 

                                               ∑ p

0 

q

1 

 

 

  Burada, p

1

q

1

 - hesabat dövründə əmtəə dövriyyəsi,    p

o

q

1 

- əsas dövrün qiymətləri ilə hesabat dövründəki əmtəə dövriyyəsi 

     Düsturda  ifadə  edildiyi  kimi,  ümumı  qiymətlər  indeksində  hesabat  dövründə  satılmış    və  ya  istehsal 

edilmiş  əmtəənin  həc-mi  çəki  kimi  götürülür.  Ümumi  qiymətlər  indeksini  hesabat  dövründə  satılmış 

əmtəənin həcmi əsasında hesabladıqda qiy-mətlərin dəyişilməsi nəticəsində əhalinin əldə etdiyi qənaətin 

---