Microsoft Word distant tehsil-movzu
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 5.13. Fərdi qiymət və fərdi fıziki həcm indekslərinin hesablanması Ə mtəə növləri
52
Burada, i q - fərdi fiziki həcm indeksi, q o - əsas dövrdə satılmış və ya istehsal edilmiş məhsulun fiziki həcmini, q 1 - hesabat dövründə satılmış və ya istehsal edilmiş məhsulun fiziki həcmini göstərir.
Fərdi indekslərin hesablanmasında məhsulların bircinsliliyi ciddi gözlənilməlidir. Qiymət indeksinin hesablanmasında hansı növ və çeşiddən söhbət getdiyi dəqiq müəyyən edilməlidir. Belə ki, hətta ən sadə məhsul olan çörək müxtəlif çeşidlərdən ibarət-dir. Müxtəlif çeşidli məhsulların müxtəlif qiyməti olur. Ona görə də fərdi qiymətlərin hesablanmasında keyfiyyətcə bircinsli əmtəələr götürülməlidir. Fərdi qiymət və fərdi fiziki həcm indeksinin hesablanmasını aşağıdakı misal əsasında izah edək.
Misal. Naxçıvan şəhər bazarında 2011-cü ilin sentyabr və dekabr aylarında satılmış əmtəələrin qiyməti və miqdarı aşağıdakı məlu-matla xarakterizə olunur (cəd. 5.12). Cədvəl 5.12. Satılmış əmtəələrin qiyməti və miqdarı . Ə mtəə növləri Ölçü vahidi sentyabr Dekabr ə mtəələrin miqdarı əmtəə vahidinin qiyməti, man. ə mtəələrin miqdarı ə mtəə vahidinin qiyməti, man. kələm kq
2400 0,40
1100 1,20
kartof kq
9800 0,50
8500 1,50
süd litr
1200 0,50
1100 0,80
Fərdi fiziki həcm və fərdi qiymət indeksləri aşağıdakı cədvəldəki kimi hesablanmalıdır (cədvəl 5.13).
Ə mtəə növləri Fərdi qiymət indeksləri Fərdi fiziki həcm indeksləri kələm 1,20 : 0,40 = 3 (300%) 1100:2400 = 0,458 (45,8%)
1,50 : 0,50 = 3 (300%) 8500:9800 =0,867 (86,7%)
0,80 : 0,50 = 1,6 (160%) 1100:1200 = 0,917 (91,7%)
Cədvəl məlumatlarından aydın olur ki, 2009-cü ilin sentyabr ayına nisbətən dekabr ayında satılmış kələmin qiyməti 3 dəfə artmış, miqdarı ısə 54,2% azalmışdır. Həmin dövrdə kartofun qiyməti 3 dəfə, südün qiyməti 1,6 dəfə artmış, onların satış miqdarları isə müvafiq olaraq 13,3% və 8,3% azalmışdır. Bazar münasibətlərinə keçidin müasir dövründə qiymətlərin sürətli mövsümi artması, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin azal-ması, istehsalın həcminin aşağı düşməsı əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin ağırlaşmasına gətirib çıxaran amillərdəndir. Mühüm keyfiyyət indekslərindən biri də məhsulun maya də-yərının indeksidir. Məhsulun maya dəyəri “Z” ilə işarə edilər-sə, fərdi maya dəyəri indeksinin düsturunu aşağıdakı kimı yaz-maq olar:
Z 1 i Z ═
── ;
Burada, i Z -məhsulun fərdi maya dəyəri indeksi, Z 1 -əsas dövrdə məhsul vahidinin maya dəyəri, Z o -hesabat dövründə məhsul vahidinin maya dəyəridir.
Hesablama xüsusiyyətlərinə görə fərdi indekslər nisbi kə-miyyətlərdən fərqlənmir. İndeksləri nisbi kəmiyyətlərdən fərq-ləndirən cəhət ümumi indeksləri hesabladıqda özünü aydın bi-rüzə verir. Belə ki, ümumi indekslər bilavasitə cəmlənilə bil-məyən mürəkkəb hadisələrin dəyişilməsini xarakterizə edirlər. İstehlak xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif əmtəələrin qiymətləri-nin, həcmlərinin birlikdə dəyişilməsini müəyyən etmək üçün ümumi indeksi hesablamaq lazımdır. Müxtəlif istehlak xüsu-siyyətlərinə malik olan əmtəələrin qiymətlərini, həcmlərini bi-lavasitə cəmləmək olmaz. Hələ 1752-ci ildə fransız iqtisadçısı Dyuma təklif etmişdir ki, müxtəlif xüsusiyyətli əmtəələrin qiymətlərinin dəyişilməsini müəyyən etmək üçün hesabat dövründə əmtəələrin qiymətlərini cəmləyib əsas dövrdəki əmtəələrin qiymətlərinin cəminə böl-mək lazımdır. Yəni aşağıdakı düsturdan istifadə edilməsi məs-ləhət görülmüşdür: ∑ p 1 i p ═
── ;
Bu üsulla qiymət indeksinin hesablanmasının ciddi nöqsan-lara malik olması sonradan ondan istifadə edilməməsinə gətirib çıxarır. Qiymətlərin eyni ölçü vahidində ifadə olunmalarına baxmayaraq, onlar əmtəənin natural forması ilə sıx əlaqədardır. Bundan başqa, bu üsul ümumi əmtəə dövriyyəsində ayrı-ayrı əmtəələrin xüsusi çəkilərini əks etdirmir. Məhz ona göra də italyan iqtisadçısı Karli 1766-cı ildə təklif
Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|