Microsoft Word distant tehsil-movzu

63 

 

             ∑ T

1         

 ∑ T

o 

                 

 

Bu indekslər belə də vazıla bilər: 

                                  ∑ q

1 

t

0 

     ∑ t

0  

q

1          

∑ T

1

     

                                    ──── = ────  x ───  ; 

                                      ∑ q

0 

t

0       

∑ t

1  

q

1 

      ∑ T

0 

  

   

 

Birinci  kəsr  vaxt  normativi  əsasında  hesablanan  məhsulun  fiziki  həcm  indeksidir,  ikinci  kəsr  vaxta 

görə əmək məhsuldar-lıgı indeksidir, üçüncü kəsr isə əmək məsrəfi indeksidir.  

İndekslərin  qarşılıqlı  əlaqəsi  ayrı-ayrı  amillərin  rolunu  mü-əyyən  etməyə  imkan  verir.  Qarşılıqlı 

əlaqədə  olan  indekslər  sistemi  qarşılıqlı  əlaqədə  olan  sosial-iqtisadi  hadisələri  öyrən-mək  üçün  indeks 

metodunu tətbiq etməyə geniş imkan verir. Bununla bərabər qarşılıqlı əlaqədə olan indekslər sistemi mü-

rəkkəb  hadısələrin  dəyişilməsinə  ayrı-ayrı  amillərin  təsirinin  rolunu  müəyyənləşdirmək  məqsədi  ilə 

amillər təhlilini aparma-ğa da geniş imkan verir.  

 Qarşılıqlı əlaqədə olan indekslər sisteminin qurulmasını qiy-mətlər indeksi, əmtəə dövriyyəsinin fiziki 

həcm  indeksi  və  əm-təə  dövriyyəsi  indeksi  misalında  izah  edək.  Aqreqat  qiymətlər  indeksini  qurarkən 

indeksləşdirilən kəmiyyət (P) dəyişən kə-miyyət olur, çəki  isə  şərti olaraq daimi kəmiyyət kimi  hesabat 

dövründə  satılmış  əmtəələrin  miqdarı  (q

ı

)  götürülür.  Məhsulun  (əmtəə  dövriyyəsinin)  fiziki  həcm 

indeksində  dəyişən kəmiyyət  (q)  məhsulun (əmtəələrin)  miqdarı olur, çəki  isə  sabit kəmiyyət kimi əsas 

dövrdə  satılmış  malların  qiymətləri  (P

o

)  götürülür.  Beləliklə,  qiymətlər  indeksinin  və  məhsulun  (əmtəə 

dövriyyə-sinin)  fiziki  həcm  indekslərinin  qurulmasının  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  onlar  bir  amili 

götürməklə  digər  amilin  dəyişilmə-sini  xarakterizə  edirlər.  Əmtəə  dövriyyəsi  indeksinin  kəmiyyə-tinin 

dəyişilməsi  həm  qiymətlər  indeksinin,  həm  də  əmtəə  döv-riyyəsinin  fiziki  həcm  indeksinin 

dəyişilməsindən  asılıdır.  Əm-təə  dövriyyəsi  indeksinə  həm  qiymətlər,  həm  də  satılmış  əm-təənin  həcmi 

təsir edir. Bu indekslər sisteminin qarşılıqlı əlaqə-si aşağıdakı kimidir:                 

İ

pq

 ═ İ

p 

·

 

İ

q

   

Ümumiyyətlə,  əmtəə  dövriyyəsi  indeksi,  qiymətlər  indeksilə    əmtəə  dövriyyəsinin  fıziki  həcm 

indeksinə olan hasilinə bəra-bərdir: 

                                        ∑ p

1 

q

1 

       ∑ p

1

 q

1

         

   ∑ p

0

 q

1 

 

                                    ───── = ───── x ───── ; 

                                        ∑ p

0

 q

0          

 ∑ p

0

 q

1

  

       ∑ p

0

 q

0     

 

Buradan  da  əmtəə  dövriyyəsi  indeksini  qiymətlər  indeksinə  böldükdə  əmtəə  dövriyyəsinin  həcm 

indeksini almaq olar: 

 

                                      ∑ p

1 

q

1 

       ∑ p

1

 q

1       

   ∑ p

0

 q

1 

 

                                    ───── : ───── = ───── ; 

                                      ∑ p

0

 q

0          

 ∑ p

0

 q

1  

       ∑ p

0

 q

0     

 

Əmtəə  dövriyyəsi  indeksini  əmtəə  dövriyyəsinin  fiziki  həcm  indeksinə  bölünərsə,  qiymətlər  indeksi 

alınır: 

 

                                      ∑ p

1 

q

1 

       ∑ p

0

 q

1             

∑ p

1

 q

1

 

                                    ───── : ───── = ───── ; 

                                      ∑ p

0

 q

0          

 ∑ p

0

 q

0             

∑ p

0

 q

1  

 

Həcm  göstəriciləri  indeksində  çəki  əsas  dövrün  kəmiyyətləri,  keyfiyyət  göstəricilərinin  indekslərində 

isə  çəki  hesabat döv-rünün kəmiyyətləri kimi götürülür. Bu hal real  iqtisadi səmə-rənin  mütləq  həcmini 

müəyyən etməyə  iınkan verir. Məhsulun maya dəyəri indeksi, məhsulun fiziki həcm indeksi (bu indeks-

də çəki kimi əsas dövrün maya dəyəri götürülür) və ümumi məsrəf indeksləri arasında mövcud olan əlaqə 

aşağıdakı kimi-dir:  

                                                    İ

zq

 ═ İ

z 

·

 

İ

q

   

yəni  

                                     ∑ z

1 

q

1 

       ∑ z

1

 q

1         

   ∑ z

0

 q

1 

 

                                    ───── = ───── x ───── ; 

                                      ∑ z

0

 q

0          

 ∑ z

0

 q

1  

       ∑ z

0

 q

0     

                      

 

Məsrəf  indeksini  məhsulun  maya dəyəri  indeksinə  bölsək,  məhsulun  fiziki  həcm  indeksini,  məhsulun 

fiziki  həcm  indek-sinə  böldükdə  isə  məhsulun  maya  dəyəri  indeksini  alarıq.  Bu  in-dekslər  arasındakı 

qarşılıqlı əlaqəni aşağıdakı cədvəl məlumatı əsasında nəzərdən keçirək (cəd. 5.20).  

Cədvəl 5.20. Müəssisənin işi haqqında məlumat. 

   əmulat 

 növləri 

      2008-ci ilin IV rübü 

     2009-cu ilin IV rübü  

Istehsal həcmi, ədəd 

Məmulat vahidinin maya dəyəri, 

Istehsal həcmi, ədəd 

Məmulat vahidinin maya dəyəri, 

---