Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Hutbe Okurken Bir
- II- MÂNÂ EKSENL YAKLA ŞIMLAR
283 olmamasına rağmen, ilgili hadîsin devamında, şayet elbise bulamazsa, bir ip koymasının müstehab olduğu ifade edilmektedir 1279 . Ancak Hanbelîlerin bu hadîsi daha lafzî ve zahirî anlamıyla değerlendirdikleri anlaşılmaktadır. Ahmed b. Hanbel’e göre imkanı olduğu halde üzerine bir şey almayan kimsenin namazının sahih olmadığı nakledilmektedir 1280 . Nitekim bn Kudâme (ö. 620)’ye göre, mezkûr hadise binâen, imkanı olan kimsenin namaz kılarken omzunu bir elbise ile örtmesi vaciptir. Kendisi de ifade ettiği gibi, fukahanın çoğunluğu bunu vacip saymamış ve namazın şartı olarak görmemiştir. Nitekim onlara göre omuzları örtmek, avret olmayıp bedenin diğer kısımlarına kıyas edilir. Ancak bn Kudâme’ye göre, hadisteki nehy, tahrîmi gerektirir ve kıyasa takdim olunur. Ayrıca Harakî’nin, hadiste elbiseden (kumaştan) bir şey ifade edildiği için, ipin elbise olarak isimlendirilemeyeceğini, velev ki omuzuna bir ip atsa da bunun caiz olmadığı görüşüne yer vermektedir 1281 . 4. Hutbe Okurken Bir Şeye (Asâ ve Yay gibi) Dayanma Ş âfiî’nin, Hz. Peygamberin minberde hutbe irad ederken sergilemiş olduğu bir takım hal ve hareketlerine uymayı güzel görerek tercih etmesinde de, yine onun aslında meseleye zahirî ve şekilci açıdan yaklaştığını ortaya koymaktadır. Mesela Hz. Peygamberin, bir asaya dayanarak hutbe irad etmiş olması sebebiyle, hatîbin bir asa, yay veya bunlara benzer bir şeye dayanarak hutbe irad etmesi gerektiğini belirtmektedir. Nitekim Şâfiî’nin bn Cureyc’den rivâyet ettiğine göre, Atâ, Hz. Peygamberin bir asaya dayanarak hutbe irad ettiğini söylemiştir 1282 . Oysa, herhalde Hz. Peygamberin hutbede mezkur şeylere dayanmasının sebebi, bunun hutbenin bir gereği olmasından ziyâde, Hz. Peygamberin ayakta dururken bir şeye dayanma ihtiyacı hissetmesinden kaynaklanmış olabilir. Dolayısıyla hutbe irad eden kimselere bir asa veya buna benzer bir şeye dayanmayı istemek, ancak Hz. Peygamberin her hal ve hareketine olduğu gibi uyma düşüncesi sonucu ortaya çıkabilir. 1279 Şîrâzî, el-Muhezzeb, I. 65; Nevevî de bu ifadeleri Şîrâzî’den olduğu gibi alıntılamaktadır. Krş; Nevevî, el-Mecmû’, III. 177. 1280 Nevevî, A.g.e., III. 177; bn Hacer, Fethu’l-Bârî, I. 472. 1281 bn Kudâme, el-Muğnî, I. 339. 1282 Şâfiî, Umm, I. 343, 396-397. 284 Ş âfiî’nin bu düşünceye hutbede hatibin sağlam ve sabit durması gerektiği düşüncesiyle anlaşılmaktadır. Ona göre, şayet hatîb asaya dayan(a)mazsa,-ya sağ elini sol elinin üzerine koyarak veya ellerini, bulunduğu yerde durmasını sağlayarak- bedenini ve ellerini sabit tutmasının kendisinin hoşuna gideceğini belirtmektedir 1283 . Oysa Serahsî’ye göre, hatîb, hutbenin uzaması halinde bir şeye dayanma ihtiyacı duyabilir ki bu nedenle bir şeye dayanmasında herhangi bir beis yoktur 1284 . Bu ise hatibîn her halukarda bir şeye dayanmasının müstehab olması düşüncesinden farklı bir yaklaşımdır ve Şâfiî’den ayrılmaktadır. Ş âfiî’nin sünnete şekilci yaklaşım sergilemesi hususunda verilen bu örneklerin dışında onun yine bazı konularda da aynı yaklaşımı sergilediği görülmektedir. Meselâ bu manada Şâfiî’nin, Hz. Peygamberin liânı mescidde yaptırdığı şeklindeki rivâyete binâen, liân yemininin mekan olarak mescidde yapılmasını gerekli görmesi 1285 de şekilci bir yaklaşımdır. Oysa Hanefîlere göre, böyle bir zorunluluk yoktur 1286 . Yine Şâfiî, Hz. Peygamberin, selam verdikten sonra namaz kıldığı yerden sağına veya soluna dönerek ayrıldığını belirtmesine rağmen, Hz. Peygamberin bir ş eyi sağ taraftan yapmayı alışkanlık edindiği için namaz kılınan yeri, sağ taraftan terketmeyi daha iyi görmesi 1287 , Hz. Peygamberin yeri geldiğinde esnek davranmış olmasına rağmen, onun yine de sünnete şekilci ve daraltıcı bir anlayışla yaklaştığını ortaya koymaktadır. Iztıba, remel ve sa’yda hızla yürüme gibi Hz. Peygamber tarafından konulan sünnetlerin, bazı sahabeler tarafından artık bunların gerekçesinin ortadan kalktığını ifade etmelerine rağmen 1288 , Şâfiî’nin yine bunların ebedî olarak geçerli olduğunu öne sürmesi 1289 onun sünnete şekilci yaklaştığının bir göstergesidir 1290 . 1283 Şâfiî, Umm, I. 343, 396-397. 1284 Serahsî, el-Mebsût, II. 77. 1285 Şâfiî, Umm, V. 413-414; Muzenî, Muhtasaru’l-Muzenî, IX. 223. 1286 bn Kudâme, el-Muğnî, VIII. 68. 1287 Şâfiî, Umm, I. 243. 1288 Bkz. Erul, Sahabenin Sünnet Anlayışı, 224-225. 1289 Şâfiî, Risâle, 115 (no. 535-536). 1290 Kırbaşoğlu, “er-Risâle’nin Şekil ve Muhteva Açısından Eleştirisi”, s. 236. 285 II- MÂNÂ EKSENL YAKLAŞIMLAR mam Şâfiî’de görülen lafza ve şekle bağlı yaklaşımlardan sonra, yine onun tarafından ortaya konulan mana ve maksat ağırlıklı yorumlara değinmenin isabetli olacağı kanaatindeyiz. Zira her ne kadar o, yöntem olarak nassların zahirî ve lafzî anlamlarını temel olarak almış ve nassın zahirî anlamından ayrılmayı ancak bir başka nass veya icmânın bulunması şartına bağlamak suretiyle, bu noktadaki yorum ve ta‘lîl alanını daraltmış olsa da, kendisi bu ilkeyi her halukarda her meselenin çözümünde ve her nassı anlama ve yorumlamada tatbik edememiş, yeri geldiğinde lafzî ve zahirî anlamdan ayrılarak gaye ve maksadı itibara alma, nassları te’vil etme ve kıyasa başvurma gibi yöntemlerle mana eksenli fıkhî yorum ve değerlendirmelerde de bulunmuştur. Nitekim bu husus, onun lafza bağlı yöntem ve yaklaşımını yumuşatmış, katı bir lafızcı yorumda bulunmasını engellemiş ve onun lafızcılığını ılımlı kılmıştır ki onu, Zahîrîlerden farklı kılan da bu yönüdür. Buna rağmen Şâfiî’de görülen lafız eksenli ve mana eksenli yaklaşımlar kıyaslanacak olursa, kanaatımızca onda lafız eksenli dolayısıyla lafza bağlı yorum ve yaklaşımlar aslî olup daha baskın ve ağırlıklı bir konuma sahiptir. Mana eksenli yaklaşımları ise, reddedilemez bir nitelikteki delîle ve zorunluluğa binâendir. Bir başka ifadeyle Şâfiî, teoride zahire bağlılığı temel alması ve genelde nassa dayanmayan yorumları keyfî addederek bu yöndeki yaklaşımlara yönelik menfî tavır sergilemesine karşın, koymuş olduğu bu ilkeye pratikte her zaman riayet edememiştir. Ayrıca daha önce de ifade ettiğimiz gibi, bu durum, hemen hemen bütün ulema ve ekoller için de geçerlidir. Şu halde Şâfiî’nin yorum metodolojisinde kıyas ve re’ye yer vermiş olması, bu arada bir delîl ve karîne bulunması durumunda nassların lafzî ve zahirî anlamı üzerinde ısrar etmemesi, onun mana ve maksadı esas alan yorumları tamamen dışlamadığının ve her zaman lafızcı bir tutum sergilemediğinin bir kanıtıdır. Bir müctehid imamdan beklenen de zaten nasslar üzerinde düşünüp, bunların temel amaçlarıyla hayattaki olaylar arasında uygun bir bağ kurarak çözümler üretmesi ve insanlara yol göstermesidir. Zira sırf nassların kuru lafızlarına ve literal anlamlarına takılıp kalmak, bir çok meseleyi çözümsüz bırakabileceği gibi, hukuktan beklenen gerçek amaç ve maksatın gerçekleşmesine de katkı sağlamayacaktır. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|