Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
304 
C.  Kıyas  Yöntemi  Yoluyla,  Nassların  Lafzî  Anlamına  Bağlı 
Kalmaması  
Ş
âfiî’nin,  yorum  sisteminde  kıyas  yöntemini  benimseyerek  hüküm 
istinbatında  fiilî  olarak  uygulamış  olması,  onun  zaman  zaman  nassların  mana  ve 
maksadını,  illet  ve  sebebini  de  dikkate  aldığını  göstermektedir.  Dolayısıyla  bu 
durum, kıyas yöntemini de reddederek lafza sıkı sıkıya bağlanan taraflardan Şâfiî’yi 
farklı kılan en önemli özelliktir. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, her ne kadar Şâfiî, 
kıyası zaruret nedeniyle su bulunmadığında teyemmüm abdesti almaya benzetse de, 
yine  de  o,  nasslara  işlerlik  kazandırmak  ve  hakkında  nass  bulunmayan  meseleleri 
mevcut  nasslardaki  benzer  illet  ve  sebeplere  dayanarak  çözülebilmesi  için  kıyasa 
başvurmayı  kaçınılmaz  görmüş,  zaman  zaman  bu  yöntem  ışığında  nasslara 
yaklaşarak  hüküm  istinbatında  bulunmuş  ve  meselelere  çözüm  getirebilmiştir. 
Nitekim onun fıkhına bu açıdan bakıldığında bunun somut örneklerini çoğu meselede 
somut  olarak  görmek  mümkündür.  Burada  birer  örnek  teşkil  etmesi  düşüncesiyle 
bazılarına temas edilecektir.  
1.  hramlının Öldürebileceği Hayvanlar  
Ş
âfiî’nin ihramlının öldürmesi caiz olan hayvanlarla ilgili değerlendirmesi, 
onun  kıyas  yaparak  nassların  illetini  ve  amacını  dikkate  aldığı  örneklerden  birini 
teşkil  etmektedir.  Nitekim  bu  hususta  o,  Hz.  Peygamberin,  ihramlı  kişinin  karga, 
çaylak,  akrep,  fare  ve  insanları  ısıran  köpek  olmak  üzere  beş  cins  hayvanı 
öldürmesinde bir günah olmadığına dair hadîsini
1365
 nakletmektedir.  
Ş
âfiî  yaptığı  değerlendirmede,  Hz.  Peygamberin  sözüne  binaen  meseleyi 
adı geçen hayvanları öldürmekle sınırlamamakta ve bu kapsamdaki diğer hayvanların 
da  öldürülebileceğini  söylemektedir.  Ona  göre,  ihramsız  iken  yenmeleri  mübah 
olmayan  ve  zararlı  olma  özelliklerini  taşıyan  her  türlü  vahşî  hayvanı,  ihramlı  kişi 
öldürebilir.  Çünkü  Hz.  Peygamber  ihramlı  kişiye,  etleri  yenmeyen  fare,  karga  ve 
çaylağın  zararları  az  olmakla  birlikte  onları  öldürme  izni  verdiğine  göre,  eti 
                         
1365
   Şâfiî, Umm, VII. 356.  

---

 
305 
yenmeme ve zararı o hayvanların zararından daha çok olma özelliklerini sahip olan 
hayvanların ihramlı iken öldürülmesinin mübahlığı evlâdır
1366
.  
Oysa  Şâfiî’nin  naklettiğine  göre,  bazıları  ihramlının  öldürebileceği 
hayvanları  hadiste  geçen  beş  hayvanla  sınırlamış  ve  bunların  dışındakilerin 
öldürülmesinin  günah  olduğunu  söylemişlerdir.  Nitekim  mam  Mâlik  de  kuşlardan 
hadiste geçen karga ve çaylak dışındakilerin öldürülemeyeceği görüşündedir
1367
.  
2. Zıhar Gerektiren  fadeler  
Ş
âfiî’nin  kıyas  yaptığına  ve  nassların  zahirî  anlamından  ayrıldığına  bir 
örnek de zıharın hangi lafızlarla caiz olacağı konusudur. Genel manada zıhar, kişinin 
eşini  boşamak  amacıyla,  onu  annesine  benzeterek  “sen  benim  için  annemin  sırtı 
gibisin”  demesiyle  olur.  Nitekim  âyet-i  kerîmede  de  bu  genel  kullanıma  dikkat 
çekilmiştir
1368
. 
mam  Şâfiî  ise  zıharın  sadece  sırt  kelimesi  ile  değil  diğer  organların 
zikredilmesiyle, bu arada yalnız anneye değil evlenilmesi ebediyen haram olan diğer 
kadınlara  benzetilmesiyle  de  zıhar  yapılmış  olacağı  hükmüne  varmışdır
1369
. 
Dolayısıyla  Şâfiî’nin  de  aralarında  bulunduğu  bu  fakihler,  bu  meselede  naslarla  ve 
genel olarak zıharda kullanıgelen lafızlarla yetinmemişler, mana ve maksada bakarak 
hüküm  vermişlerdir.  Zira  kişiye  annesinin  sırtı  nasıl  haram  ise,  diğer  organları  da 
aynı  şekilde  haramdır. Yine annesi  kendisine  nasıl  haram ise  kızkardeşi,  teyzesi ve 
halası gibi kadınlar da kendileriyle evlenilmesi ebediyen haram olan kadınlardandır. 
Bu  nedenle  sırt  dışında  diğer  organları  veya  anne  dışında  evlenilmesi  haram  olan 
kadınları  söylemekle  de  zıhar  gerçekleşmiş  olur.  Zira  bunlarda  da  aynı  maksat 
vardır
1370
.  
Ancak  bn Hazm âyet-i kerîmedeki bu kullanımın lafzî/zahirî anlamını esas 
alarak  sırt  lafzı  ve  anne  lafzından  başka  söz  ve  deyimlerle  zıharın  meydana 
                         
1366
   Şâfiî, Umm, VII. 357.  
1367
   Şâfiî, Umm, VII. 357.  
1368
   “Sizden  eşlerine  zıhar  yapanlar,  bilmelidirler  ki  o  kadınlar,  onların  anaları  değildir.  Onların 
anaları, ancak kendilerini doğurmuş kadınlardır..” 58. Mucâdele, 2.  
1369
   Şâfiî, Umm, V. 396-397.  
1370
   bn Ruşd, Bidâyetu’l- Muctehid, III. 105. 

---

 
306 
gelmeyeceği yorumunu yapmıştır
1371
. Dolayısıyla o, burada tamamen lafzî bir tutum 
sergilemektedirler. Bu örnek, bir yandan kıyası kabul eden Şâfiî’nin lafza bağlılığını 
yumuşatırken, diğer yandan Zâhirîlerin kıyası reddetmek suretiyle nasıl daha katı bir 
lafızcılığa yöneldiğini somut olarak ortaya koymaktadır.  
3. Köpeğin Yaladığı Kabı Toprakla Yıkama  
Hadîste belirtildiği üzere köpeğin yaladığı kabın temiz olması için birincisi 
toprakla  olmak  şartıyla  beraber  yedi  defa  yıkanır.  Zâhirîlerden  bn  Hazm’a  göre 
kabın  temiz  olması  için toprakla  yıkamak şart  olup,  onun  yerine  geçebilecek başka 
bir  şeyle  yıkandığında  bu  toprak  yerine  geçmez  ve  temizlik  gerçekleşmez. 
Dolayısıyla Hz. Peygamberin sözünün zahirine binâen mutlaka toprağın kullanılması 
ş
arttır
1372
. 
Ş
âfiî  ise,  bu  konuda  hadîsin  lafzına  bağlı  kalmayarak,  toprakla  yıkamada 
ısrar  etmemekte,  toprağın  bulunmaması  durumunda  onun  yerine  geçeçek  başka  bir 
madde  ile  de  temizliğin  gerçekleşebileceğini  söylemektedir.  O,  toprakla  yıkama 
hususunda  iki  görüş  bulunduğunu  ifade  etmektedir.  Birincisi  toprakla  ovulmadıkça 
kap temizlenmiş olmaz.  kincisi ise, toprağın yerine geçeçek başka bir madde ile de 
temizlik  gerçekleşir  ki,  Şâfiî’de  bu  görüştedir
1373
.  Dolayısıyla  Şâfiî’nin  naklettiği 
birinci  görüş,  Zahirîlerin  de  benimsediği  görüş  olup,  o,  bu  konuda  onlar  gibi  lafzî 
davranmamıştır. Şu halde maksat, kabın temizliğinin sağlanmasıdır. Bu gayeyle bunu 
sağlayacak her araç Hz. Peygamberin gözettiği amacı yerine getirmiş olacaktır.  
4. Tabaklamış Derileri Kullanma  
Ş
âfii,  hayvanların  derilerinin  tabaklanması  halinde  kullanılmasının  caiz 
olduğunu  ifade  eden  hadîsi  yorumlarken,  tabaklandığında  bütün  hayvanların 
derilerinin kullanılabileceğini ve bunlar vasıtasıyla abdest alınabileceğini belirterek, 
bu  hükmü  yalnız  eti  yenilen  hayvanlarla  sınırlandırmamakta,  bunlara  kıyasen  eti 
                         
1371
   bn Hazm, el-Muhallâ, X. 50. 
1372
   bn Hazm, A.g.e., I. 111.  bn Hazm, Şâfiî’yi bu konuda domuzu köpeğe kıyas etmesi nedeniyle 
eleştirmektedir. Dolayısıyla  bn  Hazm’a  göre  köpeğin  yaladığı  kabı  yıkamadaki sayıya  domuz 
kıyas edilemez.  bn Hazm, A.g.e., I. 112-113.  
1373
   Şâfiî, Umm, I. 45; Muzenî,, Muhtasaru’l-Muzenî, IX, 11. 

---