Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
307 
yenmeyen hayvanların (köpek ve domuz hariç) derilerinin de tabaklandığı takdirde, 
aynı hükmün onlar için de geçerli olduğu değerlendirmesinde bulunmaktadır
1374
. Bu 
da  Şâfiî’nin  tabaklama  işleminin,  illetinden  hareket  ettiğini  ve  sonuçta  bu  hükmü 
yalnız eti yenilen hayvanların derisi ile sınırlamadığını göstermektedir.  
5. Bulundurulmasına Cevaz Verilen Köpek Türleri  
Ş
âfiî bu hususta, “Kim bir köpek edinirse, yalnız av, ekin(bekçi) veya davar 
(çoban) köpeği edinsin” hadîsini nakletmekte ve bulundurulması caiz olan köpekleri 
rivayette  belirtilenlerle  sınırlamamakta  ve  ‘av,  ekin  ve  çoban  köpeği  veya  bu 
anlamda  olanlar 
hariç  köpek  bulundurulması  helal  değildir’  değerlendirmesini 
yapmaktadır
1375
.  Bu  yaklaşımı  ile  Şâfiî’nin  bu  hadîsi  lafzî  anlamıyla 
değerlendirmediği ve kıyas yaparak insanlara fayda sağlayacak herhangi bir konuda 
köpek  edinilmesinde  bir  sakınca  görmediği  anlaşılmaktadır.  Oysa  bn  Hazm,  asıl 
olarak  av,  ekin  ve  çoban  köpeği  dışında  köpek  edinmenin  helal  olmadığını  ifade 
ederek
1376
,  bulundurulmasında  sakınca  olmayan  ve  izin  verilen  köpekleri  hadîste 
geçenlerle sınırlayarak lafzî davranmaktadır. 
Ş
âfiî’nin  kıyas  yöntemine  binaen  diğer  bazı  hususlarda  da  lafzî 
davranmadığına rastlanılmaktadır: 
Buna  manada  meselâ  Şâfiî’ye  göre,  rada  memeden  süt  emme  anlamına 
gelmiş olsa da, burun ve boğazdan akıtılan süt ile de evlenme haramlığı gerçekleşir. 
Yani sütün  memeden emilmesi  şart  değildir
1377
. Çünkü  rada’nın  haram  olmasındaki 
illet,  emilen  sütle  bedenin  (et  ve  kemiğin)  gelişmesidir.  Bu  illet  ise,  sütü  mideye 
ulaştıran  her  yolda  mevcuttur.  Zâhirîlere  göre  rada’dan  dolayı  süt  haramlığın 
doğması için sütü memeden emmek şart olup, başka bir yolla sütün mideye ulaşması 
halinde haramlık gerçekleşmez
1378
. 
Yine  Şâfiî,  Hz.  Peygamberin  yiyecek  maddesinin  teslim  alınmadan  önce 
satımını  yasaklayan  hadîsinde  yasağı  yalnız  yiyecek  maddesine  hasretmemekte, 
                         
1374
   Şâfiî, Umm, I. 57. 
1375
   Şâfiî, Umm, III. 15.  
1376
   bn Hazm, el-Muhallâ, IX. 9.  
1377
   Şâfiî, Umm, V. 46.  
1378
   el-Hınn, Yöntem Tartışmaları, s. 350-351.  

---

 
308 
bunun her türlü malın alım satımında geçerli olduğunu belirtmektedir
1379
. Ayrıca ona 
göre, sahipsiz buluntu develerle ilgili hüküm, kıyasen, aynı durumda olan, sığır, eşek 
ve  katırlar  içinde  geçerlidir
1380
.  Şâfiî,  aralarında  faiz  cereyan  eden  maddeleri 
hadîslerde  geçenlerle  sınırlandırmamakta,  bunların  illetini  tesbit  ederek,  aynı  illete 
sahip  olan  diğer  maddeler  arasında  da  faizin  cereyan  edeceği  hükmünü 
vermektedir
1381
.  
Netice itibariyle Şâfiî, yorum metodolojisinde kıyas yöntemine yer vererek 
gerektiğinde  nassların  illet  ve  sebebini  de  dikkate  almak  suretiyle,  dinin  amacına 
uygun  değerlendirmelerde  bulunma  fırsatı  yakalamıştır.  Şâfiî’nin  kıyas  ve  mana 
eksenli  yorumları  hiç  şüphesiz  verdiğimiz  örneklerle  sınırlı  değildir.  Hüküm 
istinbâtında kıyas ameliyesine yer veren hatta ictihadı da kıyasla neredeyse sınırlayan 
Ş
âfiî’nin bir çok hususta kıyasa başvurması tabiatıyla kaçınılmaz bir durumdur.  
Değerlendirme: 
Hadîsleri/sünneti  anlama  ve  değerlendirme  hususunda  Şâfiî’de  lafız  ve 
mana eksenli olmak üzere iki temel yaklaşıma sahip olduğu görülmektedir. Ancak bu 
iki  temel  yaklaşım  mukayese  edildiğinde,  lafız  eksenli  ve  lafza  bağlı  yorum 
anlayışının  Şâfiî’de  egemen  olan  aslî  ve  temel  yaklaşım  biçimini  oluşturduğu 
anlaşılmaktadır. Nitekim, pratikde de hadislerin/sünnetin zahirî anlamını esas alması, 
Hz.  Peygamber’in  söz  ve  tasarruflarını  ilk  ve  genel  anlamıyla  anlaması, 
rivâyetlerdeki  süre  ve  miktarlara  bağımlı kalması,  manen  rivayet  olgusuna  rağmen, 
rivayetler  metinlerindeki  lafızlara  odaklı  yorumda  bulunması,  kıyasa  gibi  temel 
ilkelere  muhalif  de  olsa,  haber-i  vâhitleri  tercih  etmesi  vs.  bunu  teyit  etmektedir. 
Dolayısıyla  onda  mana  eksenli  yaklaşımın  ilke  olarak  öngörülmediğini  ve  yaygın 
anlamda  hakim  bir  konumda  bulunmadığını  söylemek  mümkün  olduğu  gibi,  mana 
eksenli yaklaşımda bulunduğu hususlarda da ancak herhangi bir nassî delilin olması, 
hadîsi  ihticaca elverişli bulmaması, yine çelişkili  hadîsleri  uzlaştırma  yöntemine ve 
teoride  savunmuş  olduğu  zahire  bağlılık  ilkesine  her  halukarda  pratikte  bağlı 
kalamamasının bir sonucu olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Bu bakımdan Şâfiî’de 
                         
1379
   Şâfiî, Umm, III. 43.  
1380
   Şâfiî, Umm, IV. 84.  
1381
   Şâfiî, Umm, III. 25-26.  

---

 
309 
mana  eksenli  sayılabilecek  örnekler  ne  kadar  çoğaltılmış  olsa  da,  onun  teori  ve 
pratikte  lafza  bağlı  anlayış  ve  yorumu  oldukça  önemsemesi  nedeniyle,  onda  lafza 
bağlı  yaklaşım  vasfının  daha  baskın  olduğu  gerçeğini  değiştirmeyeceğini  söylemek 
mümkündür.  

---

 
310 
 
SONUÇ 
Konuşan bir varlık olan insan, duygu ve düşüncelerini dil/lisan adı verilen 
bir  takım  söz,  lafız,  kavram  ve  ifadelerle  bildirmekte  ve  muhataplarıyla  iletişim 
kurabilmektedir. Esasen kurulan  bu  iletişim  ve  diyalogda  kullanılan  söz  ve  ifadeler 
tamamen  birer  araç  konumunda  olup,  amaç  bir  istek  ve  düşüncenin,  bir  bilgi  ve 
mesajın  karşıdaki  insana  iletilmesinden  ibarettir.  Bu  anlamda  her  bir  ifade  ve 
cümlenin altında bir düşünce ve gaye bulunmaktadır. Lafızlar bizatihi tek başlarına 
bir  anlam  ifade  etmemekte,  ancak  içerdikleri  anlam  ve  maksatla  bir  değer 
kazanabilmektedir. Bu husus, çeşitli dillerle ifade edilen her türlü metin ve olgu için 
geçerlidir. Bu nedenle dinî metinlerde yer alan söz ve lafızlarda da araç-amaç ilişkisi 
söz  konusudur.  Bu  söz  ve  ifadeler  nihayetinde  tamamen  bir  dile  ait  özellikleri 
taşıması  nedeniyle,  bir  dili/metni  anlamada  karşılaşılan  tüm  problem  ve  güçlükler 
dinî  birer  metin  olan  hadîs  rivayetleri/metinleri  için  de  geçerlidir.  Lafzen  mütevatir 
olması nedeniyle Kur’ân-ı Kerîm’i bir tarafa bırakacak olursak, dilin yapısından ve 
kullanımından  kaynaklanan  bir  takım  sorunların  yanısıra,  hadîs  rivayetlerinin  daha 
slamın başından itibaren yazıya geçirilmeyip şifahen nakledilmesi ve ravîlerin farklı 
anlama  ve  kavrama  özelliklerine  sahip  olmaları,  hadîslerin/sünnetin  anlaşılmasında 
pek  çok  problemin  ortaya  çıkmasına  neden  olmuştur.  Dolayısıyla,  dinî 
metinlerin/nassların birer söz ve lafızdan ibaret olması, farklı anlama ve yorumları da 
beraberinde  getirmiş  ve  slam  düşüncesinde  nassları  değerlendirmede  ve  hüküm 
istinbatında  farklı  yöntem  ve  yaklaşımların  vucut  bulmasına  yol  açmıştır. 
Hadîslerin/sünnetin anlaşılması ve bunlardan hüküm istinbatını da konu edinen fıkıh 
ve  usûl-i  fıkh  ilminde,  nassların  mana  ve  maksadını  itibara  alan  gaî  yaklaşımların 
yanısıra  yalnız  nassların  zahirî/literal  anlamlarına  bağlı  kalan  yaklaşımlar  da 
sergilenmiştir.  Ancak  nassları  anlama  ve  değerlendirmede  nassların  sadece 
lafzî/zahirî  anlamına  esas  alan,  konuyla  ilgili  diğer  nassları  göz  ardı  edip  tek  bir 
nassa  dayanan  ve  hükümlerin  temel  illet  ve  sebeplerine  sorgulamaktan  uzak  duran  
lafza  bağlı/literalist  yaklaşım,  zaman  zaman  bir  takım  sıkıntı  ve  problemlerin 
yaşanmasına  da  neden  olmuştur.  Usûl-i  fıkhın,  genellikle  lafızların  delâletinden 
hareket  eden  bir  yöntemi  benimsemiş  olması  da,  slam  fıkhında  diğer  yorum 

---