Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
81 serbest ictihad yollarını kapatma amacı yattığını belirtmektedir 386 . Zira kıyas, lafza bağlılığı içerirken, istihsan ve ıstıslah daha ziyade lafızdan ayrılıp mana ve maksada yönelmekle gerçekleştirilmektedir ki bu tesbit de Şâfiî’nin lafza bağlı yorum yöntemi bir kez daha teyid etmektedir. Ş âfiî’nin tefsir metodolojisi üzerine doktora tezi hazırlayan Gıyasettin Arslan ’ın tesbitine göre de Şâfiî bütün hayatı boyunca “nassların literal ve zâhirî anlamlarının esas alınması gerektiği” ni savunmuştur 387 . Ayrıca Arslan, “Şâfiî de Kur’an’ın zahir ve amm manasına bağlıdır. Yani Kur’an lafızlarının anlamlandırılmasında; literal bir anlam bulanıklığı yoksa o, lafızların literal anlamlarına sadık kalmaya çalışır. Ancak Şâfiî, aynı anlayışını hadîsleri de nass olarak tanımladığı halde onların literal olarak tefsir edilmesinde göstermez” demekte bunu da Ahmed Hasan’ın bir değerlendirmesinden yola çıkarak Şâfiî’nin hadîslerin ma’nen rivâyetine, farklı lafızlarına ve anlamlarına verdiği değere dayandırmaktadır. Dolayısıyla o, Şâfiî’nin tefsir yöntemlerini Kur’an ve sünnete aynı tarzda uyguladığını ancak hadîslere bu tarz yaklaşımının onun salt literal bir tavır içinde olmadığını da gösterdiğini ifade etmektedir 388 . Daha önce de ifade edildiği gibi Şâfiî elbette bütün yönleriyle katı bir literal yorum yöntemine sahip değildir. Ancak kanaatimizce Şâfiî’nin hadîslerin farklı versiyonunu dikkate alması onun hadîste literal davranmadığı anlamına gelmemektedir. Hem ileride temas edeceğimiz gibi o fıkhî hadîslerde ma’nen rivâyetin alanını oldukça daraltmaya çalışmıştır. Bizce hadîslerin farklı versiyonlarını göz önünde bulundurmakla; hadîsleri anlamada ilke olarak lafzî anlamlarına dayanmak farklı şeylerdir. Dolayısıyla biz Arslan’ın Ş âfiî’nin tefsir yöntemlerini Kur’an ve sünnete aynı tarzda uyguladığı şeklindeki tesbitinin daha doğru olduğunu düşünüyoruz. Zira ilgili bölümde sunacağımız örneklerden, Şâfiî’nin hadîslerin literal anlamlarına hangi ölçüde ve nereye kadar bağlı kaldığı anlaşılacaktır. shak Emin Aktepe de hazırlamış olduğu tezinde Şâfiî’nin hadîsleri anlama usûlüne ayrı bir yer vermiş ve bununla ilgili değerlendirmelerde bulunmuştur. O da, Ş âfiî’nin hadîslerin zâhirî anlamları üzere anlaşılması gerektiği görüşünde olduğunu 386 Apaydın, “Nasları Anlamada Yetki ve Yöntem Sorunu”, s.22. 387 Arslan Şâfiî’nin Kur’an Okumaları, s. 144. 388 Arslan, A.g.e., s. 309. 82 tesbit etmiştir. Nitekim o, ayetlerin anlaşılması konusunda da aynı yöntemi izlemektedir 389 . Ancak Aktepe’nin, Şâfiî’den naklettiği üzere 390 Şâfiî’ye göre ancak ilgili konuda Kur’an veya sünnette veya icmada zahiri anlamın kastedilmediğine işaret eden bir karîne/delil bulunması şartıyla zahiri anlamın dışına çıkılabilir. Ayrıca o, Şâfiî’nin istihsanı reddetmesinin de onun nassların zâhirine dayandığını gösterdiği görüşündedir 391 . Bu arada o, Şâfiî’nin özellikle ihtilaflı hadîsleri cem ve te’lif ederken yaptığı yorumların, onun lafızcılığının, kendisinden sonra lafza mutlak önem atfeden Zâhirîlerden farklı olduğunu gösterdiğini ifade etmektedir 392 . Kısacası Şâfiî hakkında yaptığımız araştırmalara binanen şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki hemen hemen bütün araştırmacı ve müellifler 393 Şâfiî’nin, hadîsler de dahil olmak üzere hüküm verirken ilke olarak nassların zahirini esas aldığında hem fikirdir. Şâfiî hakkındaki bu değerlendirmelerden sonra artık bizzat Şâfiî’nin görüşlerinden yola çıkarak onun nasıl lafza bağlı bir yorum yöntemini benimsediğini ve bunda ne gibi faktörlerin etkili olduğunu incelemeye başlayabiliriz. IV- ŞÂF Î’DE NASSLARI ANLAMADA ZAH RE BAĞLILIK LKES A- Âyet ve Hadîslerin Zahirini Alması ve Zahirden Ayrılmayı Sınırlaması mam Şâfiî’nin âyet ve hadîsleri anlama ve yorumlamada lafızlara ve onların literal anlamlarına bağlılığa verdiği önem ve önceliğin odağında zâhir ve bâtın kavramları bulunmaktadır. Dolayısıyla bu kavramlara atfettiği anlam ve 389 Aktepe, Şâfiî’de Sünnet, s. 225. 390 Şâfiî, Risâle, 121, 181. 391 Aktepe, Şâfiî’de Sünnet, s. 226. 392 Aktepe, A.g.e, s. 229. 393 Burada onlardan bazılarına sadece atıfta bulunmakla yetiniyoruz. Hudarî, slâm Hukuk Tarihi, s. 256. Suleymânî, Abdusselâm, el- ctihâd fi’l- Fıkhı’l- slâmî, Vezâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l- slâmiyye, el-Memleketu’l-Magribiyye, 1996, s. 296-297. Kırbaşoğlu, M. Hayri, “ slamî limlerde Şâfiî’nin Rolü Üzerine”, slâmiyât, c. II, sy. 1, Ankara, 1999, s. 31. Medkûr, “eş-Şâfiî, Nâsıru’l-Hadîs”, s. 52. Usfûr, el- mâm eş-Şâfiî, s. 71. Özşenel, Ehl-i Re’y-Ehl-i Hadîs, s. 126. Paçacı, “Öznenin Rolü”, s. 176. Keleş, Sünnet, s. 75. Koşum, Yöntem Sorunu, s. 87. 83 önemin tesbiti onun lafızcılığı/zahiriliği konusunda fikir sahibi olmayı kolaylaştıracaktır. Konuya Şâfiî’nin nassların yorumunda öncelikle zahirî anlamın alınmasına dair görüş ve değerlendirmelerine yer vererek başlamanın uygun olacağı kanaatindeyiz. Nitekim o, eserlerinde aksine delil olmadığı müddetçe daima âyet ve hadîslerin zâhirî anlamıyla amel edilmesi gerektiğini vurgulamış ve buna dayalı bir yöntem oluşturmanın çabası içinde olmuştur. Aslında başta Kur’an olmak üzere, Hz. Peygamberin sünnetini/hadîslerini anlama ve yorumlamada öncelikle zahirî anlama bakılması ve esas alınması gereği üzerinde bir tartışma ve problem bulunmamaktadır. Problem, zâhiri anlamın veya lafızda gözetilen mana ve maksadın hangi ilke ve şartlara binaen esas alınacağında, dolayısıyla nassları yorumlamada takınılacak tavırda, bunların yöntemi ve sınırları üzerinde yaşanmaktadır. Nitekim bazıları yalnız zahirî anlamla yetinileceğini benimsemiş; bazıları her halukarda zahiri anlamın esas olduğunu ancak bazı durumlarda bundan ayrılabilineceğini benimsemiş, bunu da nass veya icma’nın bulunmasına indirgeyerek sıkı şartlara bağlamış, bazıları da nass veya icmanın yanısıra mana, maksat, istihsan ve maslahata vs. binaen zahiri anlamdan ayrılmanın çerçevesini daha geniş tutan bir anlayışı benimsemiştir. Biz burada Şâfiî’nin bu konuyla ilgili tavır ve yaklaşımını değerlendirmekle yetineceğiz. Ş âfiî öncelikle Kur’an’ın zâhirî anlamının alınması gerektiğine dikkat çekmekte ve sonra sünnete/hadîslere de aynı yöntemi uygulamaktadır. Nitekim ona göre Kuran Arapça olup, onun hükümleri zâhiri ve umûmî (anlamı) üzeredir. Hiç kimse bir delâlet bulunmadığı müddetçe onlardan zâhirî olanını bâtın, âmm olanını hâss anlama çeviremez. Delâlet ise Allah’ın Kitabı, onda yoksa âmm değil hâss, zâhir değil bâtın anlamını gösteren Allah Rasûlünün sünneti ve Kitap ve sünneti bilen âlimlerin çoğunluğunun cmâ’ıdır. sünnet de böyledir. Hadîslerin ekseriyetinin birden fazla manaya ihtimali söz konusudur. Ancak bu konuda doğru olan tektir, o da zahiri ve umumî olandır. Âmm değil hass, zâhir değil bâtın anlamın kasdedildiği ancak Resûlullah’tan bir delâlet veya ilim ehlinin çoğunluğunun görüşü ile mümkün Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|