Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
78 
Hazm’ın hücumlarından kurtulamamıştır. Genel olarak Hanbelîlere ve hadisçilere ise 
bn Hazm mutlak anlamda herhangi bir itirazda bulunmamıştır
376
.  
Muhammed Ebû Zehra
’ya göre de Şâfiî dinî nassları yorumlamada, hüküm 
çıkarmada,  usûle  göre  fer’î  meseleleri  delillere  göre  karara  bağlamada  nassların 
delâlet  ettiği  zahirî  anlama  dayanmakta  ve  bu  nedenle  istihsanı  reddetmektedir. 
Çünkü istihsan nassın zahirine değil de, fakîhin içinde doğan manaya yahut şeriatın 
ruh  ve  gayesine,  dinî  meselelerin  içinde  yoğrulan  müctehidin  fıkhî  birikimine, 
zevkine  ve  maharetine  dayanmaktatır.  Dolayısıyla  istihsan  ne  nassın  ibâre  ve 
işâretine, ne de delâletine dayanmaktadır. Kısacası Şâfiî şeriatın yorumundan maddî 
noktaya (delile) itimat etmektedir
377
. Yine Ebû Zehra’ya göre Şâfiî dinî hükümlerin 
kaynaklarını Kitab, sünnet, icma-ı ümmet, sahabe kavilleri ve nasslar üzerine yapılan 
kıyasa  hasretmekte  ve  hükümleri  zahire  göre  vermektedir. Şeriatı  anlamada  nassın 
hükmünü  aşmamakta,  nassın  delâletinin  ve  maksadının  dışına  çıkmamaktadır
.  Ona 
göre  bu  yoldan  başka  bir  yol  tutanlar,  dinin  mantığından  ayrılmış,  dünyevî 
hükümlerde zahiri nazar-ı itbara almamış olurlar
378
.  
Muhammed  ed-Desûkî
  de  Şâfiî’nin  yorum  mantığını  ve  de  yorumlamada 
nassların zâhirine/lafzî anlamına nasıl bağlı kaldığını şu şekilde ortaya koymaktadır: 
“Şâfiî  şerîatı  yorumlarken  ve  ondan  hüküm  çıkarırken  nassların  delâlet  ettiği  zâhirî 
manalara  dayanır  ve  onun  dışında  başka  bir  şeye  iltifat  etmez.  stihsan’a  karşı 
çıkması da bu nedenledir. Zira istihsan nassa dayanmamakta, fakîhin şerîatın maksat 
ve  ruhuna  uygun  gördüğü  manalardan  gönlünde  belirginleşen  bir  düşünceye 
dayanmaktadır.  Genel olarak  zâhirî anlamı  esas alması  ve  re’ye  çok  az  başvurması 
bakımından  şerîatı  yorumlamadaki  bu  maddî  yorum  tarzıyla  Şâfiî,  mam 
Muhammed’den ayrılmaktadır”
379
.  
Nasr  Hamid  Ebû  Zeyd
  de  Şâfii’ye  göre  kıyas  yapan  müctehidin  kıyas 
yaparken  yeni  çözümler  üretmek  amacıyla  nassların/alametlerin  çerçevesini 
aşmaması  gerektiği  kanaatindedir.  Eğer  müctehid  bunu  yaparsa  bu  durumda  kıyas 
                         
376
   Abdulmecîd, el- tticâhâtu’l-Fıkhıyye, s. 396.  
377
   Ebû Zehra,  mam Şâfiî, s.309-310. 
378
   Ebû Zehra, A.g.e., s. 310, 318.  
379
   Desûkî,  Muhammed,  el- mam  Muhammed  b.  el-Hasen  eş-Şeybânî  ve  Eseruhû  fi’l-Fıkhi’l-
slâmî, Dâru’s-Sikâfe, Katar, 1987, s. 304.  

---

 
79 
yapmamış,  aksine  kendi  görüşünün  peşinden  giderek  şahsi  arzusuna  uymuş  ve  de 
istihsan  yapmış  olur.  Böylece  o,  nasslar  ve  nassların  literal  delaleti  dışında  kalan 
her ictihadı, istihsan ve şahsi görüş peşinden gitme ve keyfîlik olarak görmektedir
380
. 
slam Hukukunda Literalizm
 isimli makâlesinde Osman Taştan literalizmin 
(lafza  bağlılık)  Zâhirî  ekolü  çerçevesinde  şöhret  bulmasından  ve  bu  arada  hukuk 
tarihinde  Zâhiriliğin  dışlanan  bir  hukuk  ekolü  haline  gelmesinden  dolayı  Şâfiî’nin 
literalizme olan temel katkısının arka plana düşüp gözden kaçmasına neden olduğunu 
belirterek  gerçekte  literalizmin  başarılı  isminin  mam  Şâfiî  olduğunu  ifade 
etmektedir.  Ancak  Taştan’a  göre  mam  Şâfiî  ile  Zahirî  ekolün  literalist  yaklaşımı 
tamamen  ve  yüzde  yüz  aynı  değildir.  Bu  nedenle  o  bu  durumu  ılımlı  literalizmden 
aşırı literalizme doğru bir tırmanma olarak nitelemektedir. Zira hem Şâfiî’nin hem de 
Zahirîlerin  stihsan’ı  reddetme  ve  nassların  literal  kapsamına  vurguda  bulunma 
bakımından tam bir mutabakatlarına rağmen, Şâfiî’den  bn Hazm’a doğru, literalizm 
açısından  bir  tırmanma  ve  keskinleşme  meydana  gelmiştir.  Bunun  temelinde  ise 
Davud el- sfehânî’nin Şâfiî’nin Kıyas’ı kabul etmesine yönelik tavrı yer almaktadır. 
Yine ona göre Şâfiî, Ebû Hanîfe’nin Kur’an’ın lafzı yerine anlamına vurgu yaparak 
onunla  zirveye  doğru  tırmanan  hukuktaki  rasyonaliteyi,  nassların  literal  içeriklerini 
çekim merkezi yapmasıyla frenlemiştir
381
.  
Mehmet  Görmez
  de  sünnet  ve  hadîsi  anlama  yönteminde  Şâfiî’nin,  ehl-i 
hadîsten  pek  uzak  olmadığını  ve  hadîs  metinlerinin  kanun  metni  gibi  kabul  edilip, 
lafzın  delâlet  yollarından  hareketle  harf  harf  değerlendirilmeye  mam  Şâfiî  ile 
başlandığını bu hususta lafız-mana dengesinin korunduğunun söylenemeyeceğini ve 
lafzın zâhirî anlamının esas alındığını ifade etmektedir
382
.  
M. Emin Özafşar
’ın bu hususta yapmış olduğu “Şâfiî’nin ‘Nass Teorisi’nin 
tamamlayıcı  bir  unsuru  olarak,  metnin  yorumlanmasında,  tam  olmasa  bile,  çok 
istisnaî durumlar dışında, ağırlıklı olarak harfî ve zâhirî yorumu benimsemiş olması, 
kendisinden sonra  slam fıkhında yeni bir dönemin kapısını aralamıştır”
383
 şeklindeki 
                         
380
   Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 139-140.  
381
   Taştan, “ slam Hukukunda Literalizm”, s. 146, 153, 155.  
382
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 65.  
383
   Özafşar, Hadîsi Yeniden Düşünmek, s. 272.  

---

 
80 
değerlendirmesi  ile  de  Şâfiî’nin  anlama  ve  yorumlama  yönteminde  lafza  bağlı 
yorumu benimsediğine dikkat çekilmiştir.  
Muharrem  Kılıç
  da  lafızcı/literalist  düşüncenin  (literalizm)  kökeni,  hadîs 
ekolüne  ve  daha  sonra  hadîs  ekolünün  hukuk  düşüncesini  sistematik  bir  biçimde 
disipline  eden  Şâfiî’ye  dayandığını  belirtmektedir.  Dolayısıyla  ona  göre  ilk  dönem 
hadîs  ekolünün  temellerini  attığı,  Şâfiî  ile  birlikte  ivme  kazanan  lafızcı  yaklaşım, 
Davud  el- sfehânî  ile  ekolleşme  sürecine  girmiştir.  Bu  nedenle  Zâhirî  ekol,  ilk 
dönemde  nassların  literal  anlamını  öncelikle  benimsemeyi  ifade  eden  lafzî 
yaklaşımdan lafızcılığa/literalizme geçişi temsil etmektedir
384
. 
Wael  b.  Hallaq
 ise  Şâfiî’den  önceki  ve  sonraki  ekollerin sünnete  ve  re’ye 
atfettikleri  değeri  Şâfiî’nin  konuyla  ilgili  tavrı  ile  mukayese  ederek  şu  tesbiti 
yapmaktadır: “Burada  net  bir  model  ortaya  çıkıyor:  Şâfiî’nin  selefleri, az  veya  çok 
kendi  re’ylerine  başvuruyorlar  ve  sünnete  daha  az  ilgi  gösteriyorlar.  Şâfiî  ise  re’yi 
kıyas biçiminde düzenleyerek, metodolojisinin zorunlu bir parçası olarak kalmasına 
rağmen, ona vahye dayalı kaynaklar karşısında tâlî bir rol tayin ediyor.  bn Hanbel 
kıyasa  nadiren  başvuruyor  ve  çoğu  zaman  onu  dikkate  almıyor.  Dâvud,  Kur’an  ve 
sünnetin  literal  (zâhirî)  okuyuşu  lehine  onu  tamamen  reddediyor.  Böylece,  hem 
zaman  hem  doktrin  olarak  Şâfiî’nin  pozisyonu,  erken  re’y  liberalizmi  ile  sonraki 
zâhiri  tutuculuğu  arasında  orta  bir  noktada  yer  alıyor”
385
. 
Hallaq’ın  bu  tespitinin 
haklı  ve  doğru  bir  tespit  olduğu  kanaatindeyiz.  Çünkü  Şâfiî,  bir  taraftan  ilk  hukuk 
ekollerinin  mana  ve  maksad  ağırlıklı  yorumlarına  sınırlama  getirme  çabası 
içindeyken  diğer taraftan  zahirîler  gibi  nassa  sarılarak  kıyas  ve re’yi  de  inkar etme 
gayreti  içerisinde  değildir.  Dolayısıyla  denge  kurmayı  amaçlayan  bir  duruş 
sergilemektedir. Ancak zahirîliğe giden yolda ilk kapıyı kendisinin aralamış olması 
ve buna dikkat çekmesi onu  slam düşüncesinde zahirîlik konusunda önemli bir aktör 
haline getirmektedir.  
Yunus  Apaydın  ise  Ş
âfiî’nin,  tüm  istidlal  faaliyetini  kıyasa  hasrederek 
ictihad’ı  kıyasla  aynı  kabul  etmesinin  altında,  kendisinin  anlama  nisbetle  lafza 
ağırlık  verdiği  ve  zahiri  dikkate  aldığı  için,
  istihsan  ve  ıstıslah  gibi,  nisbeten  daha 
                         
384
   Kılıç, Nassların Lafzî Yorumu, s.119. 
385
   Wael b. Hallaq, “Şâfiî Hukuk  lminin Başmimarı mıydı?”, s. 66-67.  

---