Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
97 
yapmasının en önemli anlamı budur. Şâfiî’nin bu görüşünün temelinde ise, nassların 
bir  takım  gerekçe  ve  mülahazalar  neticesinde  keyfî  yorumlarla  savsaklanabileceği 
endişesi  bulunmaktadır.  Böylece  o,  yorum  kargaşasının  yaşanmasına  engel  olmaya 
çalışmaktadır. Ancak onun bu iyi niyetli tavrının başka sıkıntılara neden olduğu ve 
olabileceği de göz ardı edilmemelidir. Dolayısıyla insanlar hakkında hüküm verirken 
onların sadece zahirî durumlarının dikkate alınması makul ve yeterli kabul edilebilir. 
Ancak, buradan hareketle nassların da yalnız zahirî/lafzî çerçeve ve anlamlarına göre 
yorumlanması  gerektiği  sonucuna  varılması,  nasslarda  gözetilen  maksatlara  her 
zaman hizmet etmeyebilir. Nitekim Şâfiî’de bunun somut örnekleri tezimizin üçüncü 
bölümünde detaylarıyla birlikte ortaya konulmaya çalışalacaktır.  
Bu  nedenle  biz  Şâfiî’nin  de  katı  bir  biçimde  nassların  zâhirî  ve  lafzî 
anlamına bağlı kalarak bir okuma ve yorumda bulunmanın neden olacağı çıkmazların 
farkına vardığı kanaatindeyiz. Zira o savunduğu bu ilkeden sınırlı da olsa bir takım 
delîl ve  karînelerin  bulunması  durumunda  ayrılabilmektedir.  Nitekim  onun, ihtilaflı 
hadîsleri uzlaştırırken bir takım te’vil ve yorumlarda bulunması, kıyas ve akla göre 
değerlendirmelerde bulunması onun kendi koymuş olduğu ilkeden ayrıldığının birer 
göstergesidir.  Bu da  teorik olarak  savunulan  bir  takım  yöntem  ve  ilkelerin, hayatın 
gerçekleri ve olgularıyla karşılaşıldığında her zaman tatbikinin mümkün olmadığını 
ve pratikte anlamını kaybetme durumuna düşebildiğini göstermektedir.  
C-  Şâfiî’nin  Zahirden  Ayrılabilmesi,  Hadîsleri  Te’vili  ve 
htilâfu’l Hadîs 
Usûlcülere göre, lafzın zâhir olan manasında değerlendirilmemesine ve bir 
delile binaen zâhir olmayan başka bir anlamın kastedildiğine hükmolunmasına te’vîl 
                                                                      
vâhidlerin  zahirine  dayanma  ilkesinin,  şeriatta  hükmün  zahire  göre  verilmesi  ile 
gerekçelendirilmesi zorlama gibi görünmektedir. Bir kimse hakkında karar verirken, onun zâhiri 
haline göre ya da delillerin muktezasınca hükmedileceği kuşkusuzdur. Ancak Hz. Peygamberin 
sözlerinin  ve  fiillerinin  bir  amacı,  sebeb-i  vurudu,  gerekçesi  vardır.  Kelimeler  bir  meramı 
anlatmakta  araç  olduğuna  göre,  sadece  lafızları  “asıl”  kabul  etmek  ve  Rasûlullah’ın  amacını 
görmezden gelmek  bizce gerçek nebevî sünnetin tespitinde problemlerle karşılaşmamıza sebep 
olabilir”. Aktepe, Şâfiî’de Sünnet, s.226 (dipnot 299).  

---

 
98 
denilir
460
.  Ayrıca  te’vil  de  bir  şeyin  gaye  ve  maksadını  tesbit  edip  ortaya  çıkarma 
anlamı vardır ki bu da daha çok lafzın dışında bir anlamla gerçekleşir
461
.  
Ş
u  halde  te’vîl,  re’yle  ictihadda  bulunmanın  özünü  teşkil  etmekte  olup, 
nassın akla ilk gelen lugavî zahirî anlamını, genel bir kâide veya hikmet-i teşrî gibi 
herhangi bir delîle istinâden başka bir manaya sarfetmektir. Dolayısıyla te’vil olunan 
mana  bu  delil  nedeniyle  daha  tercihe  şâyân  olur.  Te’vil,  nassın  muradını  anlamayı 
gerektiren  aklî  bir  çaba  olup,  -burada  dilin  mantıkî  delaletinden  olan  nassın  zahirî 
anlamına  dayanmak  söz  konusu  değildir
462
.  Bu  nedenle  nassların  yeni  olay  ve 
durumlara uygulanmasında, onların mana ve maksadını tesbit etmede te’vîl büyük bir 
önem arzetmektedir.  
Te’vîlin  anlamına  ve  tanımına  ilişkin  herhangi  bir  açıklamada 
bulunmamasına
463
 karşın Şâfiî, Kur’an’da te’vile ihtimali olan âyetlerin bulunduğunu 
belirterek nassların te’vilini kabul etmektedir. Ancak o nassın zahirî anlamı dışında 
herhangi  bir  anlama  te’vil  edilmesini  icma  şartına  bağlamakta  aksi  halde  zahiri 
anlamının esas olduğunda ısrar etmektedir
464
.  
Ancak Şâfiî bütün nassların te’viline taraftar değildir. Şâfiî’ye göre kim ki 
te’vil  ihtimali  olmayan  Kitâb’ın  nassına  ve  kâim  sünnete  muhalefet  etmeye 
yeltenirse,  bilinmelidir  ki  o  kimsenin  bu  tür  bir  muhalefeti  helâl  değildir.  Yine 
insanlar  topluluğuna/çoğunluğun  görüşüne  karşı  gelmesi  de  helâl  değildir
465
. 
Dolayısıyla  o  te’vile  ihtimali  olmayan  nasslar  üzerinde  ve  icma  bulunan  konularda 
artık  te’vil  ve  yorum  yapılmasını  doğru  bulmamaktadır.  Fakat  o  kimse  kendisine 
ictihad  etme  hakkı  tanınan  bir  konuda  ihtilaf  eder  ve  bu  konuda  delilleri  olursa  bu 
durumda o kendisinden başkasına muhalefet etmiş olmaz.
466
.  
                         
460
   Şa’bân,  slâm Hukuk  lminin Esasları, s. 320.  
461
   bn Manzûr, Lisânu’l-Arab, I. 172.  
462
   Duraynî, el-Menâhicu’l-Usûliyye, s. 18.  
463
   M. Edîb Salih bu hususta Şâfiî’nin irca ve tasyîr anlamında lafzı muhtemel anlamlarından birine 
hamletmeyi  te’vîl  olarak  isimlendirdiğini,  dolayısıyla  Şâfiî’ye  göre  te’vîlin,  bir  delile  binâen 
lafzı  muhtemel  anlamlarından  birine  döndürmekten  ibaret  olduğunu  ifade  etmektedir.  Sâlih, 
Tefsîru’n-Nusûs, I, 359.  
464
   Şâfiî, Cimâu’l-  lm, s. 37.  
465
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 498.  
 
.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
466
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 498.  

---

 
99 
Ş
âfiî  nassları  anlama  konusunda  te’vile  dayalı  ihtilafları  normal  ve  doğal 
karşılamaktadır.  Nitekim  bu  hususta  şu  değerlendirmeyi  yapmaktadır:  “Te’vil 
edilmesi mümkün olan ve kıyas yoluyla ulaşılan hükümlerde, yorumcu ve kıyasçının 
haber ya da kıyasın delalet edebileceği bir manayı ileri sürmesini ve başkasının ona 
muhalefet  etmesini,  hakkında  nass  bulunan  bir  konuda  ihtilafa  düşme  gibi 
görmem”
467
. 
Bu  bakımdan  Şâfiî,  hadîslerin  te’vîli  konusunda  sınırlı  bir  yaklaşıma 
sahiptir.  Zira  daha  önce  de  belirtmiş  olduğumuz  gibi  o,  sika  ravînin  hadîsiyle 
yetinilmesi  gerektiği  ve  onun  herhangi  bir  te’ville  reddedilemeyeceği  konusunda 
ısrarlı bir tutuma sahiptir. Ayrıca ona göre, Hz. Peygamber Kitab’ın te’vilini en iyi 
bilendir
468
.  Şu  halde  te’vil  bir  takım  maksat  ve  gayeye  dayanarak  yapılan  bir  tür 
yorumdan  ibaret  olduğuna  göre  Şâfiî,  hadîslerin  herhangi  bir  yorumla 
değerlendirilmesini  adetâ  sınırlamakta,  sika  ravînin  haberiyle  olduğu  gibi 
yetinilmesini istemektedir.  
Ş
âfiî’nin te’ville ilgili bu yaklaşımı ise kendinden öncekilere göre farklı bir 
tutum  arzetmektedir.  Bu  nedenle  Hanefî  ve  Mâlikî  fakîhleri  tevîl-  yorum  kanalıyla 
pek  çok  hadîsi  farklı  anlamlara  hamlederek  işlevsiz  bıraktıklarına,  özellikle  de 
Hanefîlerin rivâyeti tespitte daha ziyade şeklî ya da haricî vasıflara değil de, içeriğine 
önem verdiklerine, Şâfiî’nin ise bu hususta içerikten ziyade şeklî şartlarla yetinmesi 
nedeniyle,  bu  noktada  onlardan  ayrıldığına  ve  hareket  alanlarını  daralttığına  dikkat 
çekilmiştir
469
.  Şâfiî’nin  hadîslerin  muhtevasını  sorgulamaksızın,  sırf  şeklî  şartlarına 
binaen onların hukukta geçerli bir delil olarak kullanılmasına taraftar olması ve bunu 
savunması  tabiatıyla  hadîslerin  içeriğinden  ziyade,  lafızlarına  sıkı  sıkıya  bağlılığı 
beraberinde getirmiştir.  
Ş
âfiî ayrıca hadîsleri/sünneti te’vile açık olan ve olmayan şeklinde de tasnif 
etmektedir  ki  ona  göre,  herkesin  bildiği  mütevatiren  gelen  sünnetler  te’vile  kapalı 
olup,  mütevatir  olmayan  sünnetler  ise  te’vil  edilebilir  düzeydedir
470
.  Şâfiî’nin 
hadîslerin/sünnetin  yorum  ve  te’vîl  alanını  sınırlayan  bu  iddiasının  temelinde  ise, 
                         
467
   Şâfiî, Risâle, 303 (no. 1675).  
468
   Şâfiî, Umm, VII. 319.  
469
   Özafşar, Hadîsi Yeniden Düşünmek, s. 90. 
470
   Şâfiî, Risâle, 197-198 (no. 965-967). 

---