Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
90 
hiçbir  sözü  anlamaya  yanaşmıyorlar?”
426
  buyurmaktadır.  Âyette  onların,  sözden 
Allah’ın  muradını  anlamadıkları  kasdetilmekte  olup,  bizzat  sözü  anlamadıkları 
kastedilmemektedir. Zira Kur’ân, bizzât kendi dilleri ile inmekteydi. Ne varki onlar, 
kelâmdan  Allah’ın  murâdının  ne  olduğunu  anlamak  konusunda  bir  çaba 
göstermemişlerdir
427
.  Bu  nedenle  Şâtıbî’ye  göre,  hitaptan  maksat,  sözün  ibaresi 
üzerinde derinleşmek değildir; aksine maksat, o sözle ne ifade edilmek istendiğinin 
kavranması ve mananın yakalanmasıdır
428
. 
Zâhirî  yaklaşım  ise,  lafzın  sınırları  dahilinde  hareket  etmek,  illet  ve 
maksatlarını  araştırmamak,  lafzın  varid  olduğu  şartlara  ve  karînelere  ehemmiyet 
vermemek olarak tanımlanmıştır
429
. Buna göre Şâfiî’nin zahire bağlılık ilkesiyle âyet 
ve  hadîslerin  ilk  anlamına  dayandığını,  lafzın  sınırları  dahilinde  bir  yorumlamada 
bulunduğunu,  bir  zarûret  olmadıkça  mana  ve  maksada  itibar  anlamına  gelen  bâtına 
öncelik  tanımadığını  söylemek  mümkündür.  Bu  nedenle  Şâfiî’nin  yorum  ve 
değerlendirmelerini tahlilde bulunurken onun zahir ve batın kavramlarına yüklediği 
anlam daima göz önünde bulundurulmalıdır.  
Buraya kadar tesbit edebildiğimiz Şâfiî’nin bizzat kendi ifadelerinden, onun 
sistemli olarak zâhir ve bâtın kavramlarını da kullanarak lafızların zahirî/dış anlamını 
esas  almayı  vurguladığı  ve  zahirden  ayrılmanın  sınırlarını  çizerek  yapılacak 
yorumları  kayıt  altına  almaya  çalıştığı  anlaşılmaktadır.  Şafiî’yi  lafza  bağlı/lafızcı 
yaklaşım konusunda önemli bir şahsiyet kılan da onun bu husustaki işte bu tavrıdır. 
Çünkü nassları anlama ve yorumlamada lafza ve manaya bağlılığı ifade eden zahir ve 
batın kavramlarını temel kavramlar olarak oturtmaya çalışmış nasslara hep bu açıdan 
yaklaşmaya  büyük  bir  özen  göstermiş,  Kitab,  sünnet  ve  icmaya  dayanan  bir  delil 
olmadığı  müddetçe  mesela  herhangi  bir  maslahat  ve  istihasana  dayanarak  nassların 
tevil edilmesine ve zahiri anlamının terk edilmesine karşı çıkmıştır. Oysa kendinden 
önce başta gelen iki fıkıh ekolünün imamı olan Ebû Hanife ve  mam Mâlik anlama 
ve  yorumlamada  nasslara  zahir  ve  batın  ekseninde  yaklaşmama  gibi  bir  zorunluluk 
                         
426
   4. Nisâ, 78.  
427
   Şâtıbî, Muvâfakât, III. 369.  
428
   Şâtıbî, A.g.e., III. 396.  
429
   Abdulmecîd, el- tticâhâtu’l-Fıkhıyye, s. 335.  

---

 
91 
görmemişler,  dinin  temel  gaye  ve  ilkelerinden  hareketle  gerektiğinde  daha  uygun 
gördükleri bir maslahat ve istihsana binaen nassların zahiri anlamını aşabilmişlerdir.  
B-  nsanlar Arasında Zahire Göre Hüküm Verilmesi 
Ş
âfii’nin zâhir anlamın esas alınması gerekliliği konusunda en çok vurguda 
bulunduğu  bir  diğer  husus  ise  insanlar  arasında  zâhire  göre  hüküm  verilmesi 
meselesidir.  Şâfiî,  hüküm  verirken  insanların  ızhar  ettiklerine  (dışa  vurduklarına) 
itibar  edilmesi  gerektiği  ilkesini  benimsemekte  ve  bu  hususu  Kur’an  ve  sünnetten 
örnekler  vererek  pekiştirmeye  çalışmaktadır.  stihsan’ın  iptali  ile  ilgili  eserinin 
başlarında  da  uzun  uzadıya  bunu  vurgulamaya  çalışmaktadır
430
.  Şâfiî’nin,  insanlar 
arasındaki hadler dahil bütün hukukî durumlarda Hz. Peygamberin insanların zahirî 
durumlarına göre hüküm verdiği
431
 üzerinde hassasiyetle durması önemlidir. Hatta o, 
herhangi bir delâlet bulunsun veya bulunmasın, insanların dışa vurduklarının hilafına 
herhangi  bir  hüküm  verilmesini  Kur’an  ve  sünnete  aykırı  görerek  doğru 
bulmamaktadır
432
.  
Ş
âfiî, bu konuda hemen hemen her defasında Hz. Peygamberin “Ben de bir 
beşerim. Siz de davalarınızın halli için bana geliyorsunuz. Olabilir ki bazınız hüccet 
yönüyle,  diğer  bazısından  daha  ikna  edici  olabilir,  böylece  ben  de,  işittiğime 
dayanarak onun lehine hükmedebilirim. Kimin lehine, kardeşinin hakkından bir şey 
hükmetmişsem  onu  almasın.  Ben  ancak,  onun  için  cehennemden  bir  ateş  parçası 
vermiş  olurum”
433
  şeklindeki  hadîsini  delil  olarak  sunmaktadır.  Şu  halde  Hz. 
Peygamber  insanlara, aralarında  kendisine ızhar ettiklerine  (dışa  vurduklarına) göre 
hüküm  verdiğini  bildirmiştir.  Kendisinden  sonra  gelenler  de  zahire  göre  hüküm 
vermiştir. Hiç kimse şâhidin şahitliğinin doğruluğunu gerçekte asla bilemez. Onların 
yalan  söylemesi,  hata  etmesi  mümkündür.  Şayet  hüküm  vermek  ancak  vahiy 
                         
430
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 484-492. 
431
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 488. 
432
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 491.  
433
   Şâfiî, Umm, VII. 14. Bkz. Mâlik, Muvatta, 36, Akdiye 1, h. no: 1 (II. 719); Buhârî, Sahîh, 90, 
Hıyel 10 (VIII. 62); 93, Ahkâm 20 (VIII. 112); Muslim, Sahîh, 30, Akdiye 3, h. no: 4 (II. 1337); 
Ebû Davud, Sunen, 23, Akdiye 7, h. no: 3583 (IV. 12-14); Tirmizî, Sunen, 13, Ahkâm 11, h. 
no: 1339 (III. 624); Nesâî, Sunen, 49, Kudât 13, h. no: 5398 (VIII. 233);  bn Mâce, Sunen, 13, 
Ahkâm  5, h. no: 2317-2318 (II. 777); Ahmed b. Hanbel,  Musned, II. 232, VI. 203,  290, 307-
308, 320.  

---

 
92 
cihetiyle olmuş olsaydı, Hz. Peygamberden sonra hiç kimse hüküm veremezdi. Zira 
Rasûlullah (a.s.)’dan sonra hiç kimse bâtını (işin iç yüzünü) bilemez
434
.  
Ş
âfiî,  insanlar  arasında  zahire  göre  hükmedilmesi  gerektiğine  delil  olarak 
sık  sık  bu  hadîsi  (Ben  de  bir  beşerim…)  kullanmaktadır.  Ona  göre  bu  hadîs  ilgili 
konuda  bir  çok  delâlete  sahiptir.  Şöyleki  hadîste  imamların  ancak  zahire  göre 
hükmetmekle  sorumlu  olduklarına  delâlet  vardır.  Ayrıca  Hz.  Peygamber,  bazen 
kendisi lehine hüküm verilen için, gerçekte bunun bâtında haram olabileceğine işaret 
etmiştir.  Hadîs,  imamın  (hakimin)  hükmünün  haramı  helal,  helalı  haram 
kılamayacağına da delâlet etmektedir. Yine hadîs, insanlar hakkında, niyetleri bunun 
dışında  olması  mümkün  olsa  dahi,  onların  ifadelerine  binaen  onlardan  duyulana 
göre hüküm verilmesi gerektiğine delâlet etmektedir. Bir hakimin ancak bir kimsenin 
söylediği şeye göre onun hakkında hüküm vermesinin helal olacağına, Allah’ın o işte 
kendisine gaib kılarak (asla bilemeyeceği) herhangi bir niyet, sebep, zan ve töhmete 
göre hüküm veremeyeceğine delâlet etmektedir
435
.  
Ş
âfiî’ye  göre  olayların  ve  işlerin  gerçek  mahiyetini,  iç  yüzünü  ve  sırrını 
yalnız  Allah  bilir  ve  buna  dayanarak yalnız  o cezalandırır.  O,  kullarından  hiçbirine 
alenî  olandan  başkasına  dayanarak  hüküm  verme  hakkı  tanımamıştır.  Dolayısıyla 
hakim,  kendisine  tanınan  yetki çerçevesinde  zahire  göre  hükmettiğinde  artık  yalnız 
Allah’ın  bileceği  bâtından  sorumlu  değildir
436
.  Allah  ve  Peygamber,  insanlar 
hakkında,  onların  dışa  vurduklarına  göre  hükmetmeyi  bize emretmiştir. Allah’ın ve 
Peygamber’in  hükmü  bu  dünyada  bu  şekildedir.  şlerin  gerçek  yüzünü,  sırlarını 
(serâir) yalnız Allah bilir. Ondan başka onu ne mukarreb melek ne de gönderilmiş bir 
nebî  bilebilir.  Allah  münafıkların  müşrik  olduğuna  hükmetmiş  ve  onlara  ahirette 
cehennemi  vacip  kılmıştır
437
.  Peygamber  de  onların  ızhar  ettiklerine  göre,  onlara 
slam’ın  ahkamıyla  hükmetmiş,  onların  kanını  dökmemiş,  mallarını  almamış  ve 
Müslümanların  onlarla,  onların  da  Müslümanlarla  evlenmesine  mani  olmamıştır. 
Oysa Hz. Peygambere vahiy geliyor ve onların gerçek durumlarını biliyordu
438
.  
                         
434
   Şâfiî, Umm, VII. 14. .
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
435
   Şâfiî, Umm, VI. 280.  
436
   Şâfiî, Umm, VI. 276. Ayrıca bkz. Şâfiî, Umm, I. 432-434.  
437
   “Şüphesiz münafıklar cehennemin en alt tabakasındadırlar”. 4. Nisâ, 145.  
438
   Şâfiî, Umm, VII. 136. Ayrıca bak. Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 490.  

---