Microsoft Word Elmi Mecmue 24-son doc
Yüklə 3,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
Səbinə Mirzəyeva 100 də xristianlığın başlıca mərkəzlərindən biri idi. Hirənin əsl sakinlərini "ibad" adı ilə tanınmış tayfa təşkil edirdi (4,213) Cürci Zeydan özünün "Tarixu-l-ərəb qablə-l- islam" kitabında belə bir fikir söyləyir: "Hirə sakinlərinin "əsil özəyini ibad" (qullar, kölələr) təşkil edirdilər". İbadların mənşəyi haqda müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəziləri deyirlər ki, "ibad" deyərkən ümumiyyətlə hiyrə xristianları nəzərdə tutulur- lar. Əslində isə onlar ərəb mənşəli qəbilələrdən törənənlərdir ki, Hirədə xristianlıq zəminində birləşmişlər, lakin bütün bunlara baxmayaraq nə yəhudilik, nə də xristian- lıq ərəblər arasında bütpərəstlik ənənələrini sarsıda bilməmişdi (9,89) Bütpərəstlik ərəb təfəkkürdə dərin kök salmış, ərəb qəbilələrinin həyat tərzində dərin iz burax- mışdı. Başlıca ziyarət yeri olan Kəbə hələ də bütlərin qorunduğu yer olaraq qalırdı. Zəvvarlar həcc mövsümündə onları ziyarət etməyə can atır, bütlərin ətrafında bazarlar qurur hər tayfa öz bütünü müqəddəsləşdirərək onunla öyünür, ona qurbanlar kəsir, fal oxları atırdılar. Həmişə öz sərbəstliyi ilə fərqlənən ərəb təfəkkürü, bu sərbəstliyə xələl gətirə biləcək hər bir ibadətlər və qanunlar çərçivəsinə girməkdən qəti imtina edərək, əcdadlarının dinini davam etdirməyi və sərbəst həyat sürməyi üstün tuturdular. Ərəblərin səhranın sərt şəraitində formalaşmış olan kobud, aman- sız, lakin azad həyat tərzi, bu azadlığı azacıq belə məhdudlaşdıra biləcək hər hansı qanunlar məcmusuna boyun əyməkdən imtina edirdi. Kənardan gələrək ərəblərin arasında məskən salmış əcnəbi carçıların gətirmiş olduğu yad dinlərə ərəblər ikrah hissi ilə yanaşırdılar. Məkkədə hökmranlıq edən ilk tayfa - Əmaliqə, sonra isə Cür- hüm tayfası idi. İbrahim peyğəmbər övladı İsmaili - anası Hacərlə birlikdə burada sakin etmiş, Hacər burada İsmaili Cürhümdən olan bir qadınla evləndirmişdi. Sonra İbrahim iki dəfə Məkkəni ziyarət etmiş, ikinci dəfə ziyarət edərkən Allah-təala ona Beyti tikməyi əmr etmişdir. Böyük ərim selindən sonra Xüzaə tayfası da Məkkəyə yollanaraq, onun ətrafında məskən salır. Məkkə ibadətgahına rəhbərlik uğrunda çə- kişmədə Cürhümilər məğlub olduqdan sonra Xüzaə Beytə rəhbərliyi ələ ala bilmiş- dir. Burada birinci hökmdar Ömər bin Lüheyy olmuşdur. Rəvayətə görə, o İbrahimin hənif dinini dəyişərək burada bütpərəstliyi yaymışdır. Hicaz bölgəsində bütpərəstlik xüsusilə dərin kök salmışdır. Bunu qeyd etmək kifayətdir ki, xüsusi məşhur olan iki Qüreyş məbədinin (Səfa və Mərvə) hər ikisi daş adı daşıyırdı İbn Hişam ibn İshaqa istinadən yazır ki, Bənu israil tayfasına Məkkə darısqallıq edərək müxtəlif tayfalar buradan köçərkən, hərəmə ehtiram əlaməti olaraq özləri ilə bir parça daş aparardılar. Müqəddəsləşdirilərək ilahilik səviyyəsinə qaldırılan daşlar həm sabit, həm də daşınılan olurdu. Sabit daşlar haqqında İbn Səəd yazır: "Adəm həcc ziyarəti edərək qara daşı Əbu Qubeysə qoydu. Bu daş qaranlıq gecələrdə Məkkə əhlinə işıq verirdi. İslam hüququnun yaranmasından qabaq Ərəbistan yarımadasında etnik və əqidəvi durum 101 İslamın zühuruna dörd il qalmış Qüreyş onu Əbu Qübeysdən düşürtdü. "Cahiliyyə ədəbiyyatından məlum olur ki, yəqus bütünü ərəblər özləri ilə qəbilələrarası mühari- bələrə aparardılar. Ət-Təbərinin yazdığına görə Əbu Süfyan Ühüd döyüşünə özü ilə Lat və Üzza bütlərini götürmüşdü. Hətta Bədr döyüşündə o, Peyğəmbərə xitabən qışqırırmış: "İlla ləna üzza və la üza ləkum" (Üzza yalnız bizimlədir, sizin qüdrətiniz yoxdur) (6,34) Ərəbistanın siyasi-mədəni mərkəzi olan Məkkə bütpərəstliyin beşiyi idi. Bayram günləri Məkkənin dar küçələri xüsusilə izdihamlı olur, müxtəlif qəbilələrin rəhbərləri əlvan rənglərə boyanmış dəvələri buraya gətirir, Qüreyş qadınları dəf çalır sevinc sədaları ucaldırdılar. Deyilənlərə görə, ərəblər, bir vaxt Nuh qövmünün qəbul etmiş olduğu bütləri seçmişdilər. Əmicin Lüheyy bütləri Kəbəyə daxil etdikdən sonra Hüzeyl tayfası Siva-şiddət, Məzhəc qəbiləsi Yəqus - mərifət, Yəuq - zəhmət və çətinlik, Nisr isə qüvvət və sürət rəmzi sayılırdı. İslama- qədərki Məkkədə Kəbə daşından başqa, müxtəlif tayfa və qəbilələri təmsil edən üç yüzdən artıq bütün olması və burada zəmzəm quyusunun mövcud olması buranı az qala ümumərəb ziyarətgahına çevirmiş və burada hər bir tayfa öz məbuduna sitayiş etmək imkanı əldə etmişdi. İlahiyyat elmləri sahəsində "Fətrə" anlamı ilə peyğəmbərlər arasında baş vermiş fasilə nəzərdə tutulur. Tarixçilərin fikrincə, məhz bu fasilə dövründə ərəblərin yaddaşında sabiq nəsillərlə varislik əlaqəsi kəsilmiş və onların təfəkkür tərzinin başlıca xüsusiyyətini "biliksizlik" (cəhl), "şəkk və şübhə" (reyb) təşkil etməyə başla- mışdır. Bu dövrün səciyyəvi əlamətləri Quranda "cahiliyyə təkəbbürü" (26, 48/26), "cahiliyyə hökmü" (26, 5/50), "cahiliyyə açıq-saçıqlığı'" (26, 33/33) kimi insanlığa yaraşmayan xüsusiyyətlərlə səciyyələndirilir. Bu xüsusiyyətlər cahiliyyə təfəkkür tərzini və dəyərlər sistemini islam mənəviyyatı prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil edən mənəvi dəyərlər sistemi kimi səciyyələndirməyə əsas verir. Mütəxəssislər islamdan qabaqkı ərəblərin mədəni həyatını xarakterizə edərək onu "bədəvi" sosial-mədəni həyatı adlandırmışdır. Məsələn, rus-sovet şərqşünası P.A.Gryazneviç yazır ki. "Qəbilələr arasında təsərrüfat formaları və etiqadlar sahəsində kəskin fərqlərə bax- mayaraq islamdan qabaqkı ərəbistan bənzər mənəvi- hüquqi normalara və dünyagö- rüşü sisteminə malik olan vahid etnik-mədəni ümumilik təşkil edirdi ki, bu ümumi- liyi şərti olaraq "bədəvilik" (bədavə) adlandırmaq olar: “Doğrudan da, guya cahiliy- yə dövrünə xas olmuş bir sırf "ərəb" dünyagörüşü sistemi haqqında danışmaq düz- gün olmazdı. Belə ki, islamın zühuru ərəfəsində ərəblərin öz etnik ümumiliyi haq- qında şüur və təsəvvürləri sosial əlaqələr məcmusunun tamamilə başqa səviyyəsin- dən - "bədəvilik" səviyyəsindən qidalanmaqda idi. Nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, bu Yüklə 3,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|