Microsoft Word Elmi Mecmue 27
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
dosent Elbrus Sadıqov 94 əhəmiyyət kəsb edirdi. İmzalanma mərasimində ABŞ-ın enerji naziri Bili Riçardson da iştirak edirdi ki, bu da Amerikanın bu layihəyə xüsusi əhəmiyyət verdiyini əks etdirirdi. Belə olduqda, Rusiyanın edəcəyi bir şey qalmırdı və bundan sonra Rusiyanın mövqeyində (bu layihə ilə bağlı) dəyişikliklər müşahidəolunmağa başladı. Artıq Rusiya bu layihəyə mane olmağa yox, onun reallaşmasında iştirak etməyə çalışırdı. LUKoyl BTC layihəsində səhmlərin 10-15 faizinə iddia etməklə yanaşı, Xəzərdəki bəzi yataqların istismarı ilə bağlı layihələrdə də yer almaq üçün fəallıq göstərirdi. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, enerji resurslarına nəzarət Rusiyanın regionda təsir imkanlarını saxlamaq üçün əsas vasitə deyildi və üstəlik bu sahədə uğurlu ola bilməmişdi. Belə olduğu təqdirdə, regiondakı siyasi ambisiyalarını reallaşdırmaq üçün Qarabağ məsələsi ən əsas vasitə olaraq qalırdı və təbii ki, Rusiya bu məsələdə daha iddialı mövqe nümayiş etdirirdi. Belə ki, 1997-ci ildə Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişənin həlli üçün aparılan danışıqlarda fəallıq müşahidə olunurdu. Bəzi analitiklər hesab edir ki, tərəflər baza prinsiplərini əks etdirən sənədləri imzalamağa hazır idilər. (5.202) Amma Ermənistanda vəziyyətin gərginləşməsi və daha sonra L.Ter Petrosyanın istefa verməsi ilə sülh barədə razılıq da təxirə salındı. Prezident istefa verməmişdən əvvəl son nitqində bu addımını belə izah etdi: "Hamıya məlum qüvvələr məni bu addımı atmağa məcbur etdilər. Mənim hakimiyyətdən getməyim Dağlıq Qarabağda sülh tərəfdarlarının məğlubiyyəti, müharibə istəyənlərin qalibiyyətidir". Çoxları məlum qüvvələr deyəndə Rusiyanın nəzərdə tutulduğunu iddia edirdilər. Bundan başqa, 1999-cu ildə də tərəflər razılığa yaxın idilər. Noyabrın 18-i ATƏT-in İstanbul sammitində Azərbaycan və Ermənistan arasında bazaprinsiplər barədə sənədin imzalanacağı gözlənilirdi. Amma bu dəfə də Ermənistan böhranla üzüzə qaldı. İstanbul sammitinə bir neçə həftə qalmış Ermənistan parlamenti sessiyanın gedişində (həm də televiziya ilə canlı yayımlanarkən) gülləbaran edildi. Baş nazir, nazirlər və deputatlardan ibarət 8 nəfərin ölümünə səbəb olan bu hadisədən sonra Ermənistan tərəfi razılaşmanı imzalamaqdan imtina etdi. Vəfa Quluzadə bu hadisələrin arxasında Rusiyanın dayandığını və bu yolla Azərbaycanı və Ermənistanı öz təsir dairəsində saxlamaq məqsədi güddüyünü iddia edir. Onun fikrincə, Qarabağ problemi həllini tapan kimi hər iki ölkənin Avroatlantik strukturlara inteqrasiya prosesi güclənəcək ki, bunun da nəticəsində Rusiya regionda nüfuzunu itirəcək. Eləcə də, Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin keçmiş əməkdaşı Aleksandr Litvinenko bu hadisələrin Rusiyanın xüsusi xidmət orqanları tərəfindən təşkil olunduğunu bildirirdi. Göründüyü kimi, Ermənistan hər dəfə Rusiyanı narazı salacaq addım ərəfəsində daxili problemlərlə üzləşirdi. Bu 1993-94-cü illərdə hər dəfə Rusiya nədənsə narazı olanda Azərbaycanda yaranan daxili gərginlik və çevriliş cəhdlərini xatırladır. Beləliklə, bu günə qədər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini tapmamasının əsas səbəblərindən (ən azı) biri kimi Rusiyanın bunda maraqlı olmamasını göstərmək olar. (6.18) Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində müəyyən dəyişikliklər yalnız 2000-ci ildə Rusiyada Vladimir Putinin hakimiyyətə gəlməsindən sonraya təsadüf edir. 2001-ci ilin yanvarında V.Putin Azərbaycana səfər etdi. Bu müstəqillikdən sonrakı 10 il Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Rusiya, Azərbaycan-Türkiyə Qarşılıqlı münasibətləri (1991-2011) 95 müddətində ilk dəfə idi ki, Rusiya Prezidenti Azərbaycana səfər edirdi. Putin səfər zamanı iki ölkə arasındakı siyasi və iqtisadi münasibətlərdə durğunluğun yanlış olduğunu bildirdi və bu səfərini ikitərəfli münasibətlərdə yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirdi. Bu səfər sonradan bir sira müsbət dəyişikliklərin reallaşması üçün təkanverici rol oynadı. Türkiyə-Azərbaycan iqtisadi əlaqələrinin əsasını hər iki ölkə üçün faydalı olan dərin iqtisadi inteqrasiyaya qovuşmaq, onların istehsal imkanlarını mühüm sosial- iqtisadi vəzifələrin həllinə yönəltmək məqsədi durur. Azərbaycan Respublikası da özünün yaxın qonşusu-Türkiyə ilə iqtisadi əlaqələrin genişlənməsinə çox böyük əhəmiyyət verərək bu istiqamətdə konkret işlərgörməyə nail olmuşdur. Xüsusilə də, Ermənistanın Azərbaycana qarşı davam edən təcavüzü, ölkə iqtisadiyyatını böhran vəziyyətindən çıxarmağa mane olduğu bir vaxtda, ölkənin xarici iqtisadi əlaqələriningenişləndirilməsini zəruri hala çevirmişdir. Qeyd olunan zərurətdən artan ehtiyacı ödəmək yolundaatılan addımlardan biri də 1992-ci ildə "Xarici investisiyaların qorunması haqqında", "Bank və banksistemi haqqında", 1994- cü "Mülkiyyət hüququ haqqında" Azərbaycan Respublikası qanunlarınınqəbul edilməsidir. Sonrakı illərdə digər müqavilələr də imzalandı. 1994-cü il fevralın 9-da "Kapitalqoyuluşlarının qarşılıqlı təşviqi və qorunması haqqında saziş" ilə "ikiqat vergiqoymanın qarşısınınalınması haqqında saziş" imzalandı. Hər iki saziş də ölkələr arasında ticarətin inkişaf etdirilməsibaxımından mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Azərbaycan 1995-ci ilə qədər ən çox Rusiyadan məhsul idxal etmişdi. XX əsrin son illərində isə ən çox mal idxal etdiyi ölkə Türkiyə oldu. 1998-ci ildə Azərbaycan Türkiyədən 275 milyon dollarlıq mal idxal etdi, bu miqdarın ümumi idxalat içindəki xüsusi çəkisi 30,18 faiz oldu. Bu artımın müxtəlif səbəbləri var idi. İlk növbədə, Türkiyədən idxal edilən malların Azərbaycan bazarlarında tanınmağa başlaması oldu. İkincisi, ən yaxın rəqib olan İranın ixrac məhsullannm keyfiyyətinin Türkiyə mallarına nəzərən çox aşağı olması idi. (7.22) Azərbaycanın beynəlxalq əməkdaşlığında Türkiyə həmişə ön sırada olmuşdur. Xarici iqtisadi siyasətdə qardaş ölkələrlə əlaqələrin genişləndirilməsi prioritet istiqamətdir. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri sahəsində çox iş görüldü. Türk respublikaları ilə bağlı fəaliyyətlərin koordinasiya edilməsi məqsədilə TİKA, TÜRKSOY kimi təşkilatlar quruldu. Habelə, Türkiyədə sivil toplum səviyyəsində müxtəlif tədqiqat mərkəzləri və strateji tədqiqatlar aparan qurumlar açıldı. Yüksək səviyyəli münasibətlərdə də əhəmiyyətli addımlar atıldı. Hər il Türkiyədə keçirilən türk xalqları qurultayları dünyanın hər tərəfindən türk xalqları nümayəndələrinin bir yerə toplanaraq müxtəlif məsələlərlə bağlı fikir mübadiləsi aparmalarına zəmin hazırladı. 1992-ci ildə İstanbuldakı Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq zirvəsi, Yaltada 1998-ci ildə Qara dəniz iqtisadi Əməkdaşlıq şərtinin imzalanması, 1998-ci ildə Bakıda İpək yolu zirvəsi, "Üç dənizin (Xəzər, Qara deniz və Aralıq denizi) hekayəsi" mövzusunda beynəlxalq toplantı kimi toplantılar keçirildi, tərəflərin iqtisadi potensiallarını artırmaq istiqamətində xeyli iş Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|