Microsoft Word Elmi Mecmue 28
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bir daha Albaniya və Albanlar haqqında 377 F.C.Məmmədova yazır ki, ölkədəki müxtəlif dilli qəbilə və tayfalar bu dil, yəni alban dili vasitəsilə bir-biri ilə ünsiyyət saxlamışlar (20, 7). Çox geniş yayılmış bir fikirə görə, alban əlifbası qarqar dili əsasında tərtib olunmuşdur (9, 196; 10, 35-37). Bəzi İran tarixçiləri isə hətta arran dilinin iranmənşəli dil olduğunu iddia edirlər (32, 287). Beləliklə, albanlar haqqında bir sıra əsərlərin yazılmasına baxmayaraq, bu etnosun mənşəyinin hansı soykökə bağlı olması, onun dilinin hansı dil ailəsinə daxil olması və nə üçün ortadan qalxması kimi suallara hələ də cavab tapılmamışdır. Tarix elmində olan ənənəvi izah – alban əlifbasının və dilinin ortadan qalxmasının ərəb əlifbası və dilinə keçidlə bağlı olması fikri qənaətbəxş deyildir. Bu zaman olsa-olsa yalnız əlifba aradan qalxa bilərdi. Dilin özündən sonra heç bir iz qoymadan məhv olmasından söhbət gedə bilməz. Başqa sözlə, tarixşünaslıqda mövcud olan “özünəməxsus mədəniyyəti olan albanlar kimi böyük xalqdan, indi Azərbaycanın şimal-qərbində yaşayan və bilavasitə albanların nəsli olan bir neçə min udin istisna olunmaqla, demək olar ki, heç bir iz qalmamışdır” (31, 170) fikri ilə qeyd-şərtsiz razılaşmaq olmaz. Çünki bu dil, yəni alban (arran) dili kiçik tayfa, qəbilə dili deyil, bütün ölkə ərazisində geniş yayılmış, tayfalararası ünsiyyət vasitəsi idi. Sovetlər dövründə araşdırmalar aparmış tədqiqatçıların əsərlərində diqqəti cəlb edən əsas cəhət budur ki, onlar alban (arran) dili ilə bağlı sualların cavablarını nəyin bahasına olursa-olsun türk dilindən kənarda axtarmağa çalışmışlar. Lakin onlar bu istiqamətdə heç bir tutarlı fakt ortaya çıxara bilməmişlər. Çünki mənbələrdə belə tutarlı faktlar yoxdur. İkin yazılı qaynaqların verdiyi məlumatlar və məntiqi mülahizələr alban (arran) dilinin Qafqaz, iranmənşəli olmadığını birmənalı şəkildə söyləməyə imkan verir. Burada yalnız bir çıxış yolu qalır: onu türk dilləri ilə bağlamaq. Əlbəttə bu, hələlik, yalnız ehtimaldır. Alban dilinin əsl mənşəyinin müəyyən edilməsi gələcək tədqiqatların öhdəsinə buraxılmalıdır. Lakin bu ehtimalın doğruluğunu, yəni alban (arran) dilinin türk dili ola bilməsi ehtimalını, onun qafqazmənşəli olduğunu söyləyənlərin özləri dolayısı ilə qəbul etmişlər. Çünki onlar alban (arran) əlifbasının qarqar ləhcəsi əsasında tərtib olunması məsələsində həmrəydirlər. Qarqarların isə qafqazmənşəli etnos olmasını göstərən heç bir tarixi mənbə yoxdur. Əksinə, qarqarların türkmənşəli xalq olması haqqında ərəb və farsdilli mənbələrdə, eləcə də Suriya mənbələrində kifayət qədər tutarlı faktlar vardır (33, 85-88). Beləliklə, tarixşünaslıqda yanlış bir yanaşma – Albaniya tarixini qədim türklərin tarixinə yaxın buraxmamaq “xəstəliyi” mövcuddur. Mövcud tarixi qaynaqlar isə “alban” adının kökünü Qafqaz-İber və ya Hind-Avropa dil ailəsində axtarılmasının elmi baxımdan prespektivsiz bir məsələ olduğunu aydın şəkildə göstərməkdədir. T.ü.f.d. Ramil Əyyub oğlu Ağayev 378 İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 1. Əliyev K., Əliyeva F. Azərbaycan antik dövrdə (e.ə. IV – b.e.III əsrləri). Bakı: Azərnəşr, 1997, 120 s. 2. Məmmədov T.M. Qafqaz Albaniyası ilk orta əsrlərdə. Bakı: Təhsil, 2006.400 s. 3. Алекперов А.Ф. Тюрки Азербайджана (древность и раннее cредневековье). Баку: Şərq- Qərb, 2011, 560 с. 4. Seyidov M. Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. Bakı: Yazıçı, 1989, 496 s. 5. Тревер К.В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании. М-Л: Из-во Академиии Наук СССР, 1959, 391 с. 6. Юсифов Ю.Б. О наименованиях «Албания» и «Арран» // Изв. АН Азерб. ССР. Сер.общест.наук, 1961, № 10, 23-31. 7. Məmmədzadə M. B. Azərbaycan tarixində qədim türk Albaniya / “Azərbaycan” jurnalı, 1989, № 10, s.118-130. 8. Минорский В. Ф. История Ширвана и Дербенда X—XI веков. Москва: Изд-во Вост. Литературы, 1963, 265 с. 9. Хоренски Моисей. История Армении. Новый переводъ Н.О. Эмина. Москва: Типография В.А. Гатцукь, 1893, XXXVI + 325 c. 10. Kalankatlı Moisey. Albaniya tarixi. Mxitar Qoş. Alban salnaməsi. (Müqəddimə, tərcümə, qeyd və şərhlərin müəllifi akademik Z.M.Bünyadov). Bakı: Avrasiya press, 2006, 296 s. 11. Qukasyan V. Qafqaz Albaniyası (tarixi-filoloji etüdlər). Bakı: Öyrətmən, 1993, 108 s. 12. Тарихи Дербендь-наме. Баку: Нагыл еви, 2011, 170 c. 13. Kaşğari M. Divanü Luğat-it-Türk tercümesi C.I. Çeviren Besim Atalay. İstanbul: TTK Basımevi,1985, 530 s. 14. Бакиханов А. Гюлистан-и Ирам. Баку: Элм, 1989, 304 с. 15. Qazıyev S.M. Qəbələ mahalının qədim tarixindən // Qafqaz Albaniyası tarixi məsələləri (məqalələr toplusu). Bakı: Azərb.SSR EA Nəşriyyatı, 1962, s. 75-105. 16. Zeynaloğlu C. Muxtəsər Azərbaycan tarixi. Bakı: Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası, 1992, 144 s. 17. Nəcəfli T.H. Cahangir Zeynaloğlunun “Şirvanşahlar yurdu” əsəri haqqında // AMEA A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun elmi əsərləri. XXXIII c. Bakı: 2009, s. 73-79. 18. Qeybullayev Q.Ə. Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən. Bakı: Azərnəşr, 1994, 248 s. 19. Гейбуллаев Г.А. К этногенезу азербайджанцев. Баку: Элм, 1991, 552 с. 20. Məmmədova F.C. Azərbaycanın (Albaniyanın) siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası (e.ə. III əsr-eramızın VIII əsri). Bakı: Azərnəşr, 1993, 262 s. Bir daha Albaniya və Albanlar haqqında 379 21. Nəcəf Ə.N. Hun minilliyi (b.e.ə. IV – b.e. VI əsrlərdə türk dünyası). Bakı: TEAS Press Nəşriyyat evi, 2015, 460 s. 22. Əlizadə A. XIII əsrə qədər Azərbaycan dili haqqında // Türkologiya, 2012, № 1, s.10-16. 23. Алияров С.С. Об этногенезе азербайджанского народа (к постановке проблем) / К проблеме этногенеза азербайджанского народа. Баку: Элм, 1984. с. 4-39. 24. Əliyarlı S.S. Tariximiz açıqlanmamış mövzuları ilə. Bakı: Mütərcim, 2012, 560 s. 25. Kitabi-Dədə Qorqud. Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər. Tərtib edəni S.Əlizadə. Bakı: Öndər, 2004, 376 s. 26. Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası. İki cilddə. I cild. Bakı: Yeni nəşrlər evi, 2000, 623 s. 27. ا ةروص باتك .يبصنلا مساقلا وبا لقوح نبا .نديل .يناثلا مسقلا .ةيناثلا ةعبطلا .ضرلا ب .لير 1939 ، 528 .ص 28. ،ملقلا راد ،ةرھاقلا .كلامملا و كلاسملا .يسرافلا دمحم نب ميھاربا قھسا وبا يرخطصلاا 961 1 ، 215 .ص 30. Vəlixanlı N.M. IX-XII əsr ərəb coğrafiyaşünas-səyyahları Azərbaycan haqqında. Bakı: Elm, 1974, 220 s. 29. فورعملا ،يسدقملأ ،ليرب ،نديل ،ميلاقلاا ةفرعم يف ميساقتلا نسحأ ،يراشبلاب 1967 ، 498 .ص 31. Bünyadov Z.M. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı: Elm, 1989, 334 s. 32. شيوگ .زاقفق رد ناريا ىاھنابز ىبايدر .اكذ ىيحي .ىنارا اي يتات و نارا)زاقفق و ناريا .(ناورش ،هتشون گ رتكد ميظنتو يراوادر پ نارھت .دنواجرو زيور 1378 ص . 287 - 95 2 . 33 لاسب هك برغملا ىلا قرشملا نم ملعلا دودح 372 رتكد ششوكب .تسا هدش فيلت ىرمق ىرجھ نم و چ .هدوتس رھ . ،ىروھط هناخباتك ،نارھت 1983 ، 265 .ص Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|