Dini radikalizm və klassik İslam təhsil sistemi: Fəzlur Rəhmanın görüşləri əsasında
39
təhsil
sisteminin tənəzzülü, İslam düşüncəsinin durğunluğu, qərbin İslam dünyasını
müstəmləkəyə çevirməsi və İslam dünyasında ihya hərəkatlarının başlamasını xüsusi
qeyd etmək lazımdır. Əgər radikalizmi meydana çıxaran səbəblər məlumdursa, o
zaman problemin həll yolu da bu istiqamətdə olmaldır. Bu baxımdan XX əsr
mütəfəkkirlərindən Fəzlur Rəhmanın məsələyə yanaşması dəqqəti cəlb edir. Onun
fikrinə görə İslam dünyasının düşdüyü vəziyyətdən çıxması İslam düşüncəsinin
yenidən inşası ilə mümkündür. Fazlur Rəhmanın bütün əsərləri tədqiq edildikdə onun
diqqət mərkəzində İslam düşüncəsinin olduğu görülür. Onun İslam düşüncəsinin
yenidən inşa edilməsi cəhdinin əsasını İslam təhsil sisteminin tənqidi təşkil edir.
Fazlur Rəhmana görə dini təhsilin inkişafı üçün İslam mədəniyyətini yaxşı bilməklə
yanaşı, qərb mədəniyyəti də ciddi tədqiq edilməlidir.
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
Ateş D. İslam Köktenciliği (!) kökeni, genel nitelikleri, tanımlar ve sınıflamalar
//
Akademik Orta Doğu, 2009, № 2.
Aydın M.S. Fazlurrahman ve İslam modernizmi // İslami Araştırmalar. 1990, № 4.
Aydın Ş. M. Medreselerin Gerileyiş Sebepleri Üzerine // Erciyes Üniversitesi
İlahiyyat
Fakültesi Dergisi, Kayseri: 1987, № 4.
Bulaç A. İslam ve fundamentalizm / II. Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı.
İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları,
1997.
Çelikel B. Fazlur Rahman`da Eğitimin Tanımı ve Hedefleri // Dokuz Eylül
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 27.
Çelikel B. Fazlur Rahman`ın Geleneksel İslami Eğitim Eleştirisi // Dokuz Eylül
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 27.
Ercins, G. Küreselleştirici modernliğin bir antitezi: Fundamentalizm //
Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 2009, № 1.
Əbu Davud, Sünən.
Günay Ü. İslam Dünyasında Gelenek, Değişme, Modernleşme ve Fundamentalist
Eğilimler, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 1998, № 8.
Hamid T. The collected works of Tawfik Hamid: Observations on Radicalized
Islam: Understandig Radical Islam. 2011.
Hanafi H. Islam and westernization / I. Uluslararası Kutlu Doğum İlmi Toplantısı,
İslam, Gelenek ve Yenileşme = Islam, Tradition and Change, İstanbul: TDV İslam
Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1996.
Hanafi H. Modern muhafazakarlığın ve islam fundamentalizminin kökeni,
çevirern Şerif Esendemir // Tezkire: Düşünce, Siyaset,
Sosyal Bilim, 2000, № 17.
Hanafi H. The Origin of Modern Conservatism and Islamic Fundamentalism /
Islamic Dilemmas: Reformers, Nationalists, Industrialization: The Southern Shore of
the Mediterranean (editor: Ernest Gellner), Berlin: Mouton Publishers, 1985.
i.f.d., dos. Mübariz Camalov
40
Hızlı M. Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler // Uludağ
Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 1.
İbn Mənzur. Lisanul-ərəb: XIV c., Beyrut. 1963.
İslam Ansiklopedisi: 44 cilddə, XXXVII c., İstanbul, 2009.
İşcan M. Gazalinin ihya ve ıslah düşüncesine genel bir bakış // Diyanet İlmi
Dergisi. 2011.
Kırkız M. Medreseler ve Ezher’de İslami İlimler (Medrese Müfredatıyla Ezher’in
Müfredatının Karşılaştırılması) / Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslami İlimler,
Bigöl, 2013.
Kirman A. Sekülerleşme Perspektifinden Dini Fundamentalizm // Uluslararası
Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of International Social Research, 2008, №
2, s.
Öz S. Sosyolojik bir olgu olarak dini ihya hareketleri // Çukurova Universitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, c.3, № 1.
Rahman F, İslami Yenilenme Makaleler I.
(tərcümə: Adil Çiftçi). Ankara: Ankara
Okulu, 2004.
Rahman F. İslam ve Çağdaşlık:
Fikri Bir Geleneğin Değişimi, (tərcümə:
Açıkgenç A., Kırbaşoğlu M.H.), Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
Rahman F. İslam, (tərcümə: Dağ M., Aydın M.) Ankara: Ankara okulu yayınları,
2008.
Sezen A. Üniversite öğrencileri örnekleminde iman gelişimi ve dinsel
fundamentalizm arasında ilişkiler üzerine bir çalışma: Doktorluq dis. 2008.
Sönmez M. İhyacılığın doğuşu ve bazı önemli temsilcileri (Gazali, İbn Teymiye,
Birgivi ve Muhammed İbn Abdulvahhabın ihyacı yönlerine kısa bir bakış) // EKEV
Akademi Dergisi. 2001, № 1.
Voll J. Modernizm ve fundamentalizm: İslam tarihinde yenilenme ve reform /
İslam ve Modernizm: Fazlur Rahman tecrübesi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir
Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1997.
Voll J. Modernizm, fundamentalizm ve hermönetik / İslam ve Modernizm: Fazlur
Rahman tecrübesi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire
Başkanlığı Yayınları, 1997.
Yaparel R. Dinsel fundamentalizm / Din-kültür ve çağdaşlık, Ankara:
Türkiye
Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi. 2007.
Dini radikalizm və klassik İslam təhsil sistemi: Fəzlur Rəhmanın görüşləri əsasında
41
XÜLASƏ
DİNİ RADİKALİZM VƏ KLASSİK İSLAM TƏHSİL SİSTEMİ:
FƏZLUR RƏHMANIN GÖRÜŞLƏRİ ƏSASINDA
İslam dünyası son bir neçə onillikdən bəri dini radikalizmdən ciddi mənada
təsirlənmişdir. İslam cəmiyyətlərində bu təsirin izlərini siyasi, iqtisadi, sosial və sair
sahələrdə görmək mümkündür. Dini radikalizmi meydana çıxaran
səbəblərdən ikisi
ənənəvi din anlayışı ilə modernizmin toqquşması və dini təhsil sisteminin köhnəlməsi
olmuşdur. Xüsusilə dini təhsil sistemi reforma ehtiyac duymaqdadır. Bu məqalədə
dini radikalizmin əsas xüsusiyyətləri, yaranma səbəbləri və qarşı tədbir kimi dini
təhsil sistemi araşdırılmış, İslam təhsil sisteminin reform zərurəti və imkanları Fəzlur
Rəhmanın fikirləri əsasında göstərilmişdir.
SUMMARY
FAZLUR RAHMAN`S STAND POINT ON RELİGİOUS RADİCALİSM AND
THE ISLAMİC EDUCATİONAL SYSTEM
The Islamic world has been substantially affected by radicalism for the few
decades. We can observe areas of this
influence in the political, economical fields and
etc. The two of the reasons that led to religious radicalism are clash of the traditional
perception of religion with modernity and the loss of the religious education its
actuality. Especially the method of the religious education needs reform. In this article
we discuss basic characteristics
of religious radicalism, reasons of occurrence of the
radicalism and how to overcome its effects. Finally, we argue that there is necessity
for reform of the Islamic educational system and lay out its perspectives possibilities.