Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 75 “Aşıq Qərib” dastanında Güloğlan və Şahvələd obrazları arasında paylanıb. “Bamsı Beyrək boyu”nda Yalançı oğlu Yalancığın atdığı addımların bəzisi “Aşıq Qərib” dastanında Güloğlanın, bəzisi isə Şahvələdin payına düşüb. Bu funksiyanın iki obraz arasında bu cür bölüşdürülməsi Aşıq Qəribin iki mühüm cəhət daşıması ilə bağlıdır. Bu cəhətlərdən biri aşıqlıq, o biri isə aşiqlikdir. Güloğlan Qəribi aşıq kimi, Şahvələd isə Qəribi aşiq kimi özünə rəqib bilir. Ciddi yöndə təsvir edilən yalançı qəhrəmanlara məxsus bəd niyyət (Qəribi aradan götürmək niyyəti) Güloğlanla Şahvələdi bir araya gətirir. Əlbəttə, Güloğlan və Şahvələd bir araya gəlməmişdən qabaq onlar Aşıq Qəriblə ayrı-ayrılıqda toqquşmalı olurlar: “Bu şəhərdə Güloğlan deyilən birisi vardı. Bu məğamda o, əli sazlı gəlib qəhvəxanaya çıxdı, bir-iki hətərən-pətərən dedikdən sonra dedi: – Görəsən, bu Tiflis şəhərində mənim qabağıma bir aşıq çıxa bilərmi? Ellik yerbəyerdən qalxıb dedilər: – Güloğlan, sazını vur qoltuğuna, var get, sən Qəribin qabağında heç bir iş görə bilməzsən” (7, 174). Doğrudan da, camaat dediyi kimi olur – Güloğlan Aşıq Qəriblə deyişmədə çox tez məğlubiyyətə uğrayıb, meydanı tərk edir. Şahvələdin aşiqliyi də Güloğlanın aşıqlığı kimi, təsadüfi səciyyə daşıyır. Şahvələd əmisi qızı Şahsənəmin Qərib adlı bir oğlanı sevdiyini eşidəndən sonra əl-ayağa düşüb, əmisigilə elçilər göndərir. Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 76 Tezliklə Şahsənəmi Şahvələdə nişanlayırlar. İlk ba- xışda hər şey Şahvələdin xeyrinə həll olur. Amma Şahsənəmin öz nişanlısı Şahvələdə biganəliyi və Qəribi sevməkdə davam etməsi məsələni qəlizləşdirir və Şahvələd vəziyyətdən çıxış yolu axtarır. Çıxış yolunu Qəribi öldürməkdə görən Şahvələd Güloğlanın köməyinə məhz bu məqamda ehtiyac duyur: «Bir gün Şahvələd eşitdi ki, Şahsənəm hələ də Qəribdən əl çəkməyib, gecə-gündüz Qəribin anasının evindədir, onlara əl tutur. Güloğlanı tapıb dedi: – Al bu pulu, get Qəribi harada görsən, vur öldür, qanlı köynəyini gətir, ver anasına (7, 189). Güloğlan aşıqlıq sənətində nə qədər acizdirsə, vurub-tutmaqda da bir o qədər acizdir. Qəribi axtarmağa bir az vaxt sərf edəndən sonra Güloğlan qanlı köynək məsələsini həll etməyin çox asan yolunu tapır: bir ulağın qulağını kəsib öz köynəyini qana bulayır və qanlı köynəyi gətirib Qəribin anasına göstərir. Yalançı oğlu Yalancığın qanlı köynək əhvalatını xatırladan bu addımı atmaqda Güloğlan təkcə pul qazanmaq məqsədi güdmür, həm- çinin aşıq meydanında uduzduğu bir adamdan intiqam almaq istəyir. Vəssalam. Dastanda Güloğlanın funk- siyası bununla bitir. Yalançı qəhrəmana məxsus olan başlıca funksiyanın, yəni baş qəhrəmanın qismətinə sahib çıxmaq funksiyasının əsas daşıyıcısı dastanda Şahvələd obrazı olur. Şahvələd, Güloğlan vasitəsilə Qəribin ölüm xəbərini aləmə car çəkəndən sonra, başqa yalançı qəhrəmanlar kimi, öz niyyətinə qovuşmağın astanasında dayanır. Şahvələd əmin olur _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 77 ki, Şahsənəmi Qəribin ölümünə inandıra bilib. Qəribin ölümü Şahvələdin Şahsənəmlə toyunun başlanması deməkdir. Və toy başlanır. Amma toyun başlanması, olsa-olsa, yalançı qəhrəmanın müvəqqəti uğurunun göstəricisi ola bilər. Müvəqqəti uğur tezliklə sona yetməli, hər şey öz yerini tutmalıdır. Yeddi illik ayrılıqdan sonra Qəribin Tiflisə qayıtması, doğrudan da, yalançı qəhrəmanın «sultanlığı»na son qoyur. Aşıq Qəribin yeddi illik ayrılıqdan sonra Tiflisə qayıtması müəyyən qədər Məlikməmmədin qaranlıq dünyadan, Bamsı Beyrəyin uzun dustaqlıqdan qayıtmasına bənzəyir. Bənzərlik qəhrəmanın ölüb- dirilmə mərhələsindən keçib yeni güc-qüvvət qazanmasındadır. Əvvəlcə “ağlaram, sızlaram, kimsəm yox mənim” deyib göz yaşı tökən Qərib yeddi ilik ayrılıqdan sonra Tiflisə tam başqa əhvalda qayıdır: Hər gecə, hər gündüz Hələb şəhrində Qüdrət şərabını içdim də, gəldim. Yar mənə göndərdi bir gözəl namə, Oxudum, qarasın seçdim də, gəldim. Axşam idi, mən də gəldim xanəmə, Sirrimi demişdim bacı, anəmə. Eşqin xəncərini vurdum sinəmə, Dərin yaralarım deşdim də, gəldim. Həftədə xəbəri verdilər bizə, Günorta vaxtında çıxdım mən düzə. Mədət deyib gəlib çıxdım Tiflisə, Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 78 Mövlam qanad verdi, uçdum da, gəldim. Bir əl vurun, xublar girsin oyuna, Mən qurbanam qamətinə, boyuna. Aşıq Qərib Şahsənəmin toyuna Başımdan, canımdan keçdim də, gəldim (7, 200). Aşıq Qəribin dilindən söylənilən bu şeirdə “qüdrət şərabını içmək”, “eşqin xəncərini sinəyə vurub dərin yaraları deşmək”, “Mövlanın verdiyi qanadla uçub gəlmək” kimi ifadələr baş qəhrəmanın mübariz əhvali- ruhiyyəsindən, haqq aşığı və haqq aşiqi qüdrətindən xəbər verir. Dastanın finalında bu cür qüdrət sahibi (əsl qəhrəman) aşiqlik mərtəbəsindən uzaq olan yalançı qəhrəmanla sonuncu dəfə qarşılaşdırılır. Qarşılaşdırmada başlıca məqsəd məhz baş qəhrə- manı daha qabarıq şəkildə təqdim etməkdən, haqqa bağlı eşqin qarşısının alınmaz olduğunu göstərməkdən ibarətdir. Finalda Şahvələdin bağışlanılması və onun Qəribin bacısı ilə evlənməsi isə təəccüb doğurmamalıdır. Yada salınmalıdır ki, finalda bağışlanmaq bir çox başqa yalançı qəhrəmanlara da aiddir və bu cür sonluq heç də onları, o cümlədən “Aşıq Qərib” dastanında Şahvələdi yalançı qəhrəman məzmun və mahiyyətindən uzaqlaşdırmır. Nağıl və dastanlarda xüsusi yer tutan və komik yox, “ciddi” yöndə təqdim olunan yalançı qəhrəmanın mifoloji kökünə gəlincə, ilk növbədə əkizlər mifini Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|