Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 95 baxmaqla tapmaq olar. “Alı kişi” qolunun mənbəyini tərtibçi belə göstərir: “Bu qolun tərtibində “Koroğlu- Əsəd”, “Koroğlu-Bozalqanlı”, “Koroğlu-Əli” və “Qaf- Penn” variantları əsas götürülmüşdür” (3, 398). Bu, o deməkdir ki, tərtibçi “Alı kişi” qolunu Aşıq Əsəd, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı və Aşıq Əlinin dilindən ayrı- ayrılıqda yazıya alınan, o cümlədən A.Xodzko tərəfindən toplanıb, 1856-cı ildə S.Penn tərəfindən rus dilinə tərcümə edilən müxtəlif variantlar əsasında işləyib ortaya çıxarıb. Eposun yerdə qalan başqa qollarının da tərtibində M.H.Təhmasib həmin prinsipə əsaslanıb. Ayrı-ayrı söyləyicilərin dilindən yazıya alınan müxtəlif variantlar tərtibçi süzgəcindən keçirilib və oxucuya vahid təhkiyəçi dilindən çatdırılıb. Elə təhkiyəçi ki, bütün hadisələrin fövqündə dura və hadisələrin bir-biri ilə əlaqəsini görə bilir. Hadisələrin fövqündə duran təhkiyəçi, söz yox ki, baş qəhrəmanın təqdim edilməsində də müəyyən qədər öz iradəsini ortaya qoymağa, baş qəhrəmanı oxucuya nümunəvinin nümunəvisi şəklində tanıtmağa çalışır. Və tərtibçi bu məsələdə söyləyici ilə çətinlik çəkmədən dil tapa bilir. Çünki Sovet dövründə yaşayan söyləyici-aşıq da dövrün tələblərinin nədən ibarət olduğunu, tərtib və nəşr edilən dastanın tərbiyəvi əhəmiyyət daşımalı olduğunu çox gözəl başa düşür, “Koroğlu” qollarını folklorşünas qarşısında ifa edərkən söyləyici sözü ölçüb-biçib danışır, “bayağı” görünəcək elementlərə yer verməməyi vacib şərtlərdən biri sayır. Bunu “Koroğlu”nun Paris nüsxəsi Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 96 ilə müqayisə açıq-aydın göstərir. Dastanın Paris nüsxəsi göstərir ki, həmin nüsxəyə daxil olan qolları danışarkən aşıq auditoriya qarşısında heç bir sıxıntı keçirmir, deyilən sözün, nağıl edilən əhvalatın “bayağı” görünüb-görünməyəcəyinin çox da qayğısına qalmır. Auditoriya qarşısında sərbəst olmağın əlamə- tidir ki, ayrı-ayrı obrazlar, eləcə də baş qəhrəman kəlməbaşı söyüş işlədir, tərtibçi tez-tez vulqarizmlərin yerinə sıra ilə nöqtələr düzməli olur: “Ərəb Reyhan arxadan Koroğlunu səsləyib dedi: − Ay anasını... Çəmlibelə də getsən, arxanca gələcəyəm. Koroğlu gördü ki, Ərəb Reyhan ondan əl çəkməyəcək, Eyvazı yerə qoyub Qıratın yəhər- yarağını bərkitdi, Ərəb Reyhanın qabağına gəlib dedi: − Anasını... mənim yaxamdan əl çəkəcəksən, ya yox!?” (6, 42). Belə söyüşlə danışmaq epizodlarına dastanın nə H.Əlizadə nüsxəsində, nə də M.N.Təhmasib nüsxəsində rast gəlirik. Şöyləyici sərbəstliyi dastanın Tiflis nüsxəsi üçün də az-çox səciyyəvidir. Həmin nüsxədəki söyləyici sərbəstliyini göstərən əlamətlərdən biri Koroğlunun çoxarvadlılığından geniş bəhs edilməsidir: Nigar xanımdan sonra Koroğlu Əsmər xanımı (7, 117), Ceyran xanımı (7, 155), Səadət-Bəyim xanımı (7, 206), Leyli xanımı (7, 226), Dona xanımı (7, 253), Xumar xanımı (7, 299), Şahsənəm xanımı (7, 323), Xurşid xanımı (7, 523) Çamlıbelə gətirir və o xanımların hər biri ilə vüsala qovuşur. Dastanın hansısa nüsxəsində geniş yer tutan bir _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 97 motivlə başqa nüsxələrdə də az-çox qarşılaşacağımız ehtimal olunan bir haldır. Ehtimal özünü doğruldur: doğrudan da, çoxarvadlılıq motivinə dastanın Paris nüsxəsində də rast gəlirik: Nigar xanımdan sonra Koroğlu Çəmlibelə Qars hakimi Əhməd paşanın bacısı Pərizad xanımı da gətirir və toy tədarükü görüb onunla evlənir (6,116). Bəs həmin motiv baxımından yanaşdıqda H.Əlizadə və M.H.Təhmasib nüsxələrində hansı vəziyyətlə qarşılaşırıq? Həmin nüsxələrdə məlum “Dərbənd səfəri”ndən başqa hansısa qolda Koroğlunun Nigardan əvvəl, yaxud sonra bir xanımla evlənməsindən söhbət açılırmı? Çoxarvadlılığın Sovet əxlaq kodeksinə zidd olduğunu nəzərə alan söylə- yicilər və tərtibçilər bu məsələni eposun ifa və nəşr olunmasında necə yoluna qoya bilirlər? Suala cavab vermək üçün H.Əlizadə nüsxəsindən “Koroğlunun Rum səfəri”nə nəzər salmaq daha çox yerinə düşür. Rum paşasının qızı Məhbub xanım Aşıq Cünunla Çəmlibelə − Koroğluya xəbər göndərir: “İyitsə, gəlsin məni aparsın” (2, 121). Bu sözdən sonra, məntiqə görə, Koroğlu Ruma səfər etməli, nəyin bahasına olursa-olsun, Məhbub xanımı Çənlibelə gətirməlidir. Belə də olur. Koroğlu Məhbub xanımı, Bəlli Əhməd də Məhbub xanımın əmisi qızı Şirin xanımı Rumdan Çəmlibelə gətirir (2, 128) və bununla da qol başa çatır. Amma Koroğlunun Çəmlibelə gətirilən Məhbub xanımla evlənib-evlənməməsindən bir kəlmə belə toxunulmur. Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 98 Çoxarvadlılıq motivinin müəyyən izlərinə dastanın M.H.Təhmasib nüsxəsində də rast gəlirik. Həmin nüsxənin Məhbub xanımla bağlı qolunda başlanğıc H.Əlizadə nüsxəsindən yuxarıda xatırlatdığımız başlanğıca oxşardır. Məhbub xanım Aşıq Cünuna deyir: “Aşıq, burdan durub birbaş Çənlibelə, Koroğlunun yanına gedərsən. Ona deyərsən ki, Rum paşasının qızı Məhbub xanım deyir ki, ona deməli bir sirrim var. Amma gərək özünə deyəm. Özü də burada deyə bilmərəm. Gərək orada, Çənlibeldə, ona deyəm. O sirri ki mən ona deyəcəm, day onu deyəndən sonra burada qalmaq mənə mümkün olmaz” (3, 148). Məhbub xanımın Koroğluya bu “ismarış”ı ilə H.Əlizadə nüsxəsindəki “ismarış”ı arasında mahiyyətcə elə bir fərq yoxdur. Hər iki nümunədə Məhbub xanım Koroğluya eşq elan edir. H.Əlizadə nüsxəsində bu eşq hekayəsinin yalnız son cümləsi, yəni Koroğlu ilə Məhbub xanımın vüsala yetməsini bildirən cümlə çatmır. M.H.Təhmasib nüsxəsində isə Koroğlu – Məhbub xanım vüsalından danışmaq mümkün ol- masın deyə Məhbub xanımın dalınca Ruma Nigar xanımın məsləhəti ilə Bəlli Əhməd göndərilir: “Koroğlu, bu qızın sözü məni şübhəyə salıb. Keçəl Həmzəni gördün ki. Sən bu səfərə getmə! Qoy uşaqlardan birisi getsin” (3,149 ). Əvvəla, Nigar xanımın bu sözləri ilə tərtibçi əvvəlki qola – Keçəl Həmzənin Qıratı aparmasına işarə edib yenə qollararası əlaqə qayğısına qalır. İkinci tərəfdən isə Ruma Bəlli Əhmədin göndərilməsi ilə Məhbub Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|