Microsoft Word Ернинг геологик эволюцияси Мухаммадова Наргиза
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
52 XULOSA VA TAKLIFLAR Sayyoramizning geologik yoshi 4,5-5,0 mlrd. yilga teng bo’lsa, uning rivojlanish tarixidagi uzoq vaqt davomida sodir bo’lgan voqea va hodisalarning - evolyutsiyasining asosiy yo’nalishini nimadan iborat ekanligini aniqlash dolzarb muammo hisoblanadi. XX asrning 60- yillarida e’lon qilinib, geologiyada fanida mavjud ko’plab g`oyalarni, nazariyalarni qayta ko’rib chiqishga majbur qilgan plitalar tektonikasi nazariyasi Yerning kelib chiqishi, rivojlanishi, tarkibi haqida bir qator yangi zamonaviy ma’lumotlarning shakllanishiga olib keldi. Yerning geologik evolyutsiyasini o’rganar ekanman, bu mavzuga oid 20 dan ortiq adabiyotlar bilan tanishdim, shu mavzuga oid internet saytlari ma’lumotlari bilan tanishdim. Bu ma’lumotlar mening Yer haqidagi, uning qobig`ining shakllanishi haqidagi, materiklar va okeanlarning paydo bo’lishi haqidagi tasavvurlarimni, bilimlarni oldingisidan ko’ra ko’proq boyitdi. Juda ko’p o’zim bilmagan tushunchalarning mohiyatini bildim. Pangeya, Lavraziya va Gondvana haqidagi tushuncham o’zgardi. Mazmuni Yerning geologik tarixi va uni davrlashtirish masalalarini o’rganishga, tahlil qilishda bag`ishlangan bitiruv malakaviy ishni bajarish asnosida quyidagi xulosaga kelindi: 1. Sayyoramiz tarixining rivojlanishida ma’lum davrlarni, bosqichlarni ajratish nihoyatda dolzarb masala hisoblanadi va klassik stratigrafik usullar bilan bu masalani yechish ancha katta chalkashliklarga olib keladi. Ayniqsa organik moddalar juda kam uchraydigan tokembriy bosqichi uchun. 2. Yer Quyosh tizimining uzviy bir qismi hisoblanadi. Shunday ekan unga kosmik omillar ta’siri, ayniqsa impakt jarayonlar, tuzilmalarning Yer tarixida o’z aksini topganligi chuqur o’rganilgan emas. 3. Yer tarixida nafaqat qit’alar paydo bo’lishi, rivojlanishi, parchalanishidan iborat, balki qadimgi va navqiron okeanlarning paydo bo’lishi, rivojlanishi va keyinchalik burmalangan o’lkalarga aylanishi ham uning tarixida mavjud. Ma’lum ma’noda yer tarixi undagi Yapetus, Tinch, qadimgi Osiyo, Tetis kabi okeanlarning 53 ochilishi va bekilishi bilan bog`liq. Bu hodisalar har xil vaqtlarda sodir bo’lib, Vilson, Shtille, Bertran sikllarida o’z ifodasini topgan. 4. Plitalar tetonikasi nazariyasi nafaqat qit’alar geologiyasiga, balki Yerning katta qismini egallab turgan okean hududlari geologiyasiga tayanadi. Okean havzalarining kengayishi va qisqarishi, qit’alarning bir-biriga nisbatan astenosfera yuzasi bo’ylab suzib yurishi va to’qnashuvi, okean litosferasining qit’alar tagiga so’rilishi kabi jarayonlar hozir ham ko’z o’ngimizda sodir bo’lyapti. 5. Bu mavzuni o’rganishda nafaqat geologik va geografik bilimlar, balki fizika, kimyo fanlari bo’yicha ham bilimga ega bo’lishi lozim. Yuqoridagi xulosalardan kelib chiqib quyidagi taklif va tavsiyalarni ilova qilmoqchimiz: 1. Yerning geologik evolyutsiyasi ya’ni uning rivojlanish tarixi, materiklar va okeanlarning paydo bo’lishi, parchalanishi, harakati va so’rilishi batafsil yoritilgan o’zbek tilidagi adabiyotlar kam. Kelgusida shu savollarga javob beradigan mukammal o’quv qo’llanmalar tayyorlansa maqsadga muvofiqdir. 2. Qit’a va okeanlarning uzoq o’tmishdagi o’rni, u yerda tarqalgan yotqiziqlar, sodir bo’lgan oddiy, ammo juda kam o’zgarishlar haqidagi muhim ma’lumotlar keltirilganda turli atamalarga duch kelinadi. Aynan shu talabga javob beradigan mukammal lug`atlar tayyorlanishi lozim. 3. Umumta’lim maktablarining 6-sinflarida materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasida geografik qobiq bobida “Materiklar va okeanlarning paydo bo’lishi” mavzusi o’qitiladi. Ushbu mavzuda Yer va litosferaning paydo bo’lishi, materik va okeanlar botiqlarining paydo bo’lishi, litosfera plitalari tektonikasi haqida ma’lumot beriladi. Ushbu bitiruv malakaviy ishimni bajarish asnosida to’plagan ma’lumotlardan geografiya fani o’qituvchilari dars jarayonida foydalanishlari darsning samaradorligi oshishiga olib keladi. 4. Umumta’lim maktablarida geografiya fani darsliklarida uchraydigan ayrim ma’lumotlar bir-biriga ziddir. 6- va 7-sinflarda o’rganiladigan materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi hamda O’rta Osiyo tabiiy geografiyasi keltirilgan geoxronologik jadvallar bilan 10-sinf o’quvchilari uchun mo’ljallangan amaliy 54 geografiya darsligidagi geoxronologik jadval bir-biridan farq qiladi. Kelgusida darsliklar nashr etilayotganda shu kamchiliklar hisobga olinsa yaxshi bo’lardi. Men ushbu bitiruv malakaviy ishni bajarish davomida ko’p narsalar o’rgandim va geografiya fanining geologiya faniga naqadar bog`liqligiga yana bir bor amin bo’ldim. Bitiruv malakaviy ishni bajarish davomida kerakli ma’lumotlarni to’plash, adabiyotlarni tahlil qilish malakasiga ega bo’ldim. O’rgangan ma’lumotlarim kelgusidagi pedagogik faoliyatimda ayniqsa materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi, O’rta Osiyo va O’zbekiston tabiiy geografiyasi fanlaridagi hududlarning geologiyasini o’qitishimda kerak bo’ladi. Ushbu bitiruv malakaviy ishimni bajarishda yaqindan yordam bergan kafedramizning barcha professor-o’qituvchilariga katta minnatdorchilik bildiraman. |