Microsoft Word F?ls?f? az doc
Yüklə 440,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dini şüur
- Dini p ər əsti
- 36.Klassik f əls əf ənin ba şlıca xüsusiyy ətl əri
- 37.Pozitivizm v ə onun t əkamülü
cəhətlərini təkrarlamağa baxmayaraq incəsənət bunu hissi – əyani şəkildə etməyə çalışır. Məhz bu fakt onun insana təsir etmək gücünü artırır. Bununla əlaqədar dünyanın mənimsənilməsi üsulu olan incəsənətin əsas xüsusiyyətlərini fərqləndirək. Bunlar: -estetik gerçəkliyin yaradılmasının başlıca vasitələri olan bədii obrazlar, simvollar; -ümumiləşdirmənin «çevrilmiş» üsulu – incəsənətdə ümumi olan mücərrəd yox, məhz son dərəcədə konkret səciyyə daşıyır (ədəbiyyatda istənilən qəhrəman – böyük şə xiyyətdir, lakin eyni zamanda ümumi xarakteri, tipi bildirir); -uydurma və fantaziyanın qəbul edilməsi və eyni zamanda bu uydurma məhsullarından «əsl həqiqətin» tələb olunmasıDin – mənəvi həyatın formalarından biridir. Və o mürəkkəb bir quruluşu bildirir. Formalaşması sinfi cəmiyyətin meydana gəlməsi dövrünün bitməsinə təsadüf edən Dinin strukturunda üç element fərqlənir. Bunlar: dini şüur, dini pərəstiş (sitayiş), dini təşkilatlar; . Dini şüur dini psixologiya və dini ideologiya kimi iki müstəqil səviyyədən ibarətdir. Dini psixologiya - dini şüurun daşıyıcıları, din ilə bağlı olan bütün mühitin təsiri altında formalaşan və dindarlara xas olan dini təsəvvür, hiss, meyllər və adət-ənənələrin məcmusudur. . Dini şüur dini psixologiya və dini ideologiya kimi iki müstəqil səviyyədən ibarətdir. Dini psixologiya - dini şüurun daşıyıcıları, din ilə bağlı olan bütün mühitin təsiri altında formalaşan və dindarlara xas olan dini təsəvvür, hiss, meyllər və adət-ənənələrin məcmusudur. Dini ideologiya – peşəkar ilahiyyatşünas və din xadimləri timsalında dini təşkilatların işlədiyi və təbliğ etdiyi dini ideyalar sistemidir. Dini pərəstiş – xəyalən fbvqaltəbii yaxud real şə kildə mövcud olan obyektlərə dindarların təsir etmə istəklərinə köməklik göstərən simvolik hərəkətlər məcmusudur. dualar aiddir. Dini pərəstişin rolu çox böyükdür. Onun köməkliyi ilə dini təşkilatlar sadə, hissi – konkret formada dindarların şüuruna dini ideyaları çatdırır. Din mövcud olması və inkişafında dini təşkilatlarda böyük rol oynayır. Ə xlaq - ictimai və şəxsi mənafelərin əldə olunması məqsədilə insanların ünsiyyət və hərəkətlərini tənzim edən norma, qayda və dəyərləndirmə sistemidir. Mənəvi şüurda müəyyən tarixi mərhələdə ən optimal sayılan insan davranışının stereotipii, şablonu tfadə olunur.
Ə xlaq norma və qaydaları əksər hallarda kortəbii şəkildə olsa belə tarixən təbii yolla formalaşır. Uzunmüddətli gündəlik kütləvi həyat təcrübəsindən əmələ gələrək onlar faydalanan…. cəmiyyət tərəfindən şəksiz-şübhəsiz dərk olunması təqdirdə müəyyən nümunə səviyyəsinə qalxırlar. Beləliklə, prinsip etibarilə əxlaq insanların kollektiv iradəsinin təzahürü hesab edilə bilər, hansı ki, qaydalar, tələblər, qiymətləndirmələr sistemi vasitəsilə ayrı-ayrı şəxslərə məxsus maraqların digər insanların və bütövlükdə cəmiyyətin maraqları ilə uzlaşdırmağa çalışır.
XIX əsrin 60-cı illərinə doğru Qərb fəlsəfəsində öz başlanğıcını ntibah dövründə baş verən mənəvi-intellektual çevrilişdən götürən bir mərəhələ artıq başa çatmaq üzrə idi. Yeni dövr dünyagörüşünün təməl prinsipləri öz yaradıcı potensialını, demək olar ki, bütünlüklə reallaşdıraraq, çoxşaxəli fəlsəfi ideyaların mükəmməl sistemini doğurmuşdu. Bu dövrün fəlsəfi ideyalarının yetkinliyini və bitkinliyini nəzərdə tutaraq, çox vaxt bu dövrü Qərb fəlsəfəsində klassik mərhələ kimi səciyyələndirirlər. Bəs klassik fəlsəfəsinin çıxış nöqtəsini təşkil edən prinsiplər üçün inteqrativ əlamət nədir? Bu suala əgər bir sözlə cavab verməyə çalışsaq, onda deyə bilərik ki, bu əlamət eyni zamanda klassik fəlsəfənin başlıca səciyyəsi olan rasionalizmdir. Yeni dövr elminin sürətli inkişafı nəticəsində təbiətdə baş verən müxtəlif hadisələri idarə edən obyektiv qanunların kəşf edilərək dərk edilməsi bütün dünyada ciddi bir nizamın hökm sürməsi haqqında təsəvvürlərin geniş yayılmasına təkan verdi. Bu təsəvvürlərin çıxış nöqətsini varlığın ağılauyğun, rasional planının mövcudluğu haqqında ideya təşkil edirdi. Güman edirdilr ki, varlığın təməlində duran bu rasional plan təbiətdə və insanlar aləmində baş verən saysız-hesabsız hadisələr vasitəsi ilə reallaşara, həyata keçir. Beləliklə ağıl, zəka təkcə insana xas olan idraki qabiliyyət kimi deyil, ayrı-ayrı fərdlərdən asılı olmadan müstəqil şəkildə mövcud olan və dünyada baş verən və varsa, hamısına istiqamət verən məqsədəuyğunluq və qanunauyğunluq prinsipi kimi başa düşülürdü. Təsadüfi deyildir ki, alman klassik fəlsəfəsinin Şellinq və Hegel kimi nümayəndələri zəkanı bütün varlığın yaradıcı başlanğıcı hesab edərək, ona ontoloji məzmun verirdilər. Zəkanın bu cür geniş bir ontoloji kateqoriya kimi şərh olunma səbəblərindən biri di konkret fərdlərdən asılı olmayaraq mövcud olan ictimai ideyaların, mənəvi dəyərlərin və əxlaqi-hüquqi normaların insan həyatı və cəmiyyət üzərində böyük təsir gücünə malik olmasıdır. Klassik fəlsəfədə varlığın mahiyyətini ifadə edən anlayışlar dünyanın ağılauyğun, rasional struktura malik olması haqqında təsəvvürlərdən irəli gəlirdi. Dünyada rasional bir nizam hökm sürdüyünə görə varlıq mahiyyətcə mükəmməl və bitkindir. nsanı əhatə edən aləmdə müşahidə olunan dəyişkənlik və dinamizm varlığın mahiyyət xarakteristikaları olmayıb son məqsədin – dünyanın təməlində duran rasional planın reallaşmasına xidmət edən vasitələrdir. Beləliklə, mükəmməllik, bitkinlik və harmoniya klassik fəlsəfədə varlığın əsas xüsusiyyətini ifadə edən anlayışlar kimi çıxış edirlər. 37.Pozitivizm və onun təkamülü 1925-ci ildə Avstriyada M.Şlikin, R.Karnapın, Q.Feygelin, K.Gyodelin, O.Neyratın, F.Vaysmanın və b. iştirakı ilə Vyana dərnəyi yaradıldı. Bu dərnək ngiltərədə A.Ayerin simasında özünə fəal tərəfdaş və təbliğatçı əldə etdi. Vyana dərnəyinin ideyalarını digər ingilis filosofu Q.Rayl da bölüşdürürdü. Polşada A.Tarski və K.Aydukeviç başda olmaqla fəlsəfə tarixinə neopzitivizm adı altında daxil olmuş Lvov- Varşava məntiqçilər dərnəyi meydana gəlmişdir. O, müasir qərb fəlsəfəsinin əsas cərəyanlarından birinə çevrilmişdir. O, XX əsrin başlanğıcında baş vermiş elmi inqilabın gedişində irəli sürülən aşağıdakı aktual fəlsəfi-metodoloji problemlərin təhlili və həllinin iddiasında idi: elmi təfəkkürün simvolik-işarə vasitələrinin rolu, elmin empirik bazası ilə nəzəri apparatının bir-birinə nisbəti, biliyin riyaziləşdirilməsi və formallaşdırılmasının mahiyyəti və funksiyaları və s. Fəlsəfə ilə elmi qarşı-qarşıya qoyan neopozitivizmin nümayəndələri hesab edirdilər ki, yeganə mümkün olan bilik xüsusi elmi bilikdir. Onların fikirlərinə görə, ə nənəvi fəlsəfi məsələlər psevdoanlayışlar kəsb edən terminlərlə ifadə olunur. Yüklə 440,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|