Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc
Yüklə 9,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
ranlarının qanuni varisləri kimi təqdim edirdilər. Yunan filosoflarının siyasi əsərlərində şöhrətləndirilmiş Selevkilər dövlətində şah hakimiyyəti hökm- darların sitayişinə əsaslanırdı. Onlardan biri olan Antiox özünə “Teos” (“Allah”) ləqəbini götürmüşdü. Ellin dövlətlərində yerli əhalinin geniş küt- lələrini idarə edən yunan-makedon əyanlarının imtiyazlı mövqeyi, onlar tə- rəfindən müəyyən edilmiş vergi yükü insanların sosial etirazını artırırdı. İnsanın dəyər meyarı - mənşəyi və etiqadı deyil, zənginliyi, sosial vəziyyəti və təhsili idi. Ellinizm dövründə insanların əqli əhvalına və idarə olunmalarına o za- man mövcud olan yunan fəlsəfə məktəbləri müəyyən təsir göstərirdi. Bu dövr qarışıqlıq, şəxsi və sosial sabitsizlik, sabaha inamsızlıq və insanın xoş- bəxtlik yollarının axtarışı dövrü oldu. Həyatın bir çox suallarına b.e.ə. III əsrin - stoik, epikür və skeptik fəlsəfə məktəbləri cavab verməyə çalışırdılar.
yi kimi, xeyirxahlığın etik ideyaları təşkil edirdi. Stoiklər şüurlu başlanğıc- lara əsaslanan polietnik “dünyəvi dövlət” modelini yaratmışdılar. Belə döv- lətdə hər şey hər kəsin özünün, doğmalarının, yoldaşlarının, vətənin və bü- tün bəşəriyyətin qarşısında mənəvi borcunun dərk edilməsinə əsaslanır. Tə- biəti loqos (əzəli qüvvə) tərəfindən nizamlanmış ilahi və şüurlu başlanğıc kimi qavrayaraq, stoiklər insanları təbiət qanunlarını gözləməyə, xeyirxah- lığa və xoşbəxtliyə nail olmaq üçün - “apateyə” - sərvətə, fiziki gözəlliyə, sosial mövqeyə və hətta sağlamlığa qarşı qərəzsiz olmağa çağırırdılar. Sto- iklərdən fərqli olaraq, xoşbəxtliyi mükafat kimi qəbul edən epikürçülər xe- yirxahlığı xoşbəxtliyə nail olmaq vasitəsi kimi görürdülər. Xoşbəxtliyi izti- rabların olmaması kimi dərk edərək, onlar aktiv həyatı - xəyalpərəst həyat idealı ilə müqayisə edirdilər. Epikürçülər insan tələbatlarının məhdudlaşdı- rılmasına çağırır və güman edirdilər ki, “kimin tələbatı azdırsa, onun həzzi çoxdur”. Bununla yanaşı onlar ən yüksək ruhi zövq olan məhəbbət ayininə etiqad edirdilər. Epikürçülərin - allahların insanların həyatına qarışmadığını fərz edən təlimi - allah qarşısındakı qorxunu, həmçinin hissiz vəziyyət olan ölüm qarşısındakı qorxunu dəf etməyə imkan verdi. Skeptik məktəb fəlsə- fəsinin əsasını dərkedilməzlik ideyası təşkil edirdi. Skeptiklər güman edir- dilər ki, gerçək mülahizələr olmur, onlar yalnız həqiqətə uyğun, az və ya çox həqiqi ola bilərlər. Bunu nəzərə alaraq skeptiklər mülahizələrdən çəkin- məyə çağırırdılar, çünki bu - sakitlik, şübhələrdən azad olma, kədərə və se- vinclərə qarşı biganəlik verir. Ellin dünyasında xeyli inkişaf etmiş dəqiq və təbiət elmləri müəyyən də- rəcədə dövlətçiliyə xidmət edirdi. Ən görkəmli alimlərin, mühəndis-mexa- niklərin və həkimlərin yaradıcılıq fəaliyyətləri bu dövrə aiddir. Onların ara- sında: Herakteydən - Feofrast, Heraklit, Lampsakdan - Straton, Evklid,
168
İdarəetmə mədəniyyəti Arximed, Perqadan - Apolloni, Strabon, Meqalopoldan - Polibi, Aristarx Samosski, Kirendən - Eratosfen, mühəndislər: Diadet, Ktesibi, Filon, İskən- dəriyyəli Heron, həkimlər: Halkedondan - Herofil, Erasistrat Keosski var- dir. Belə ki, Evklidin “Həndəsənin başlanğıcı” əsəri yüz illər ərzində bir çox ölkələrdə həndəsə üzrə mütləq dərs vəsaiti idi. Görkəmli yunan alimi Arximedin yaradıcılıq fəaliyyəti son dərəcə səmərəliliyi ilə fərqlənirdi. Onun tərəfindən müxtəlif həndəsi fiqur və cisimlərin səthinin sahəsi və həc- minin təyin edilməsinin yeni metodları işlənib hazırlanmış, çevrənin uzun- luğunun hesablanması düsturu təklif edilmiş, hidrostatika və nəzəri mexani- kanın təməli qoyulmuş, planetari, suqaldırıcı maşın, atıcı döyüş topları və s. düzəldilmişdir. Məşhur “Coğrafiya” əsərinin müəllifi Strabonun fikrincə, coğrafiya - hökmdarlara və sərkərdələrə xidmət etmək kimi mühüm praktik funksiyanı yerinə yetirməlidir. Coğrafi biliklərin inkişafı astronomiya ilə sıx bağlı idi. İsgəndəriyyəli alim-astronom Aristarx Samosski, onu elmi sübut- suzluqda və allahsızlıqda günahlandıran elmi mühitin sərt müqavimətinə baxmayaraq, Kopernikdən 1800 il əvvəl Yerin və digər planetlərin Günəşin ətrafında dövr etməsi barədə fərziyyə irəli sürmüşdü. Həm də istedadlı mü- həndislər və konstruktorlar olan ellin dövrünün alimləri tərəfindən su dəyir- manı, müdafiə maşınları - katapultlar (daş atan alətlər), petrabollar, “aeroto- ton” (pnevmatik təsirli atıcı əl qumbarası), su saatı, nasoslar, hidravlik or- qan, yanğın nasosu, su turbinləri, buxar turbinlərinin prototipi, uzağıölçən, nivelirlər, mexaniki oyuncaqlar, avtomatlar və konstruksiyalar ixtira edil- mişdir. B.e.ə. III əsrdə kitabxana işinin praktik ehtiyaclarından yeni elm - filologiya əmələ gəldi. B.e.ə. II əsrin görkəmli tarixçisi Meqalopoldan olan Polibi idi. Onun xidmətləri, alimin, (müasirlərinin etdiyi kimi) tarixi əyləndi- rici-hekayə təsviri kimi deyil, dövlət idarəçiliyində nəzəri əhəmiyyətə malik olan, cəmiyyətin inkişaf qanunlarını və gələcəyi görməni başa düşməyi öyrə- dən praktik faydalı elm kimi nəzərdən keçirməsindən ibarət idi. İnsanların taleləri əsas etibarilə insanın davranışına və sosial münasibət- lərin nizamlanmasına təsir edən insan qəlbinin qarşısıalınmaz istəkləri ilə müəyyənləşdirilirdi. İncəsənət cəmiyyətdə innovativ ideyaların və elmi nai- liyyətlərin yayılmasına yardım edən güçlü maarifçi, etik və didaktik vasitə idi. Doğulan Afina demokratiyasının ideyaları, Esxilin, Sofoklun, Evripidin və digər görkəmli yunan şairlərinin bədii sənətinin böyük gücü sayəsində xalq içərisində təsdiqlənir və yayılırdı. Qədim Roma Tarixi vaxt baxımından çox da böyük olmayan, lakin hadisələrin xrono- logiyasına, forma və məzmun aydınlığına görə dolğun dövlətçilik təşəkkülü 169
Yüklə 9,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|