5
Coğrafiya: dünən və bu gün. Tədris vahidinin məzmunu Azərbaycanın
coğrafi
mövqeyi və həmsərhəd ölkələrə dair təsəvvürləri formalaşdırmağa yönəlmişdir. Şa-
girdlər kartoqrafik məlumatlara əsaslanan baza bilikləri əldə edir, xəritənin riyazi
əsasları, “paralel” və “meridian” anlayışları ilə tanış olurlar. Tədris vahidində müx-
təlif növ xəritələr üzərində fərqli tapşırıqları həll etmək bacarığı aşılanır. Bundan
başqa, şagirdlər Yer haqqında biliklərin müxtəlif tarixi dövrlərdə inkişafı ilə tanış
olurlar. Onlar coğrafi biliklərin qazanılmasında məşhur səyyahların xidmətlərini
sadəcə öyrənməklə kifayətlənmir, həmçinin də xəritədə onların səyahətlərinin
marşrut xətlərini çəkir, təqdimat hazırlayırlar.
Cəmiyyət. Bu tədris vahidində Yer üzündə yaşayan
xalqlar və ölkələrin müxtə-
lifliyi barədə məlumat verilir. Əhalinin irq, dil, din fərqləri, əhali artımı, kənd və
şəhər həyat tərzi və iri şəhərlərin ekoloji problemlərindən bəhs olunur. Tədris va-
hidi həmçinin iqtisadiyyata aid sadə biliklər verir, istehsal və istehlak, əmək böl-
güsü, ölkələrin inkişaf səviyyələri barədə ilkin bilikləri təqdim edir.
Yerin bərk təbəqəsi. Bu tədris vahidində Yer qabığı və Yerin digər daxili təbəqə-
ləri arasında qarşılıqlı əlaqədən bəhs olunur. Yer qabığının yekcins olmaması, vul-
kan və zəlzələ kimi təbiət hadisələrinin yayılmasına aid biliklər şərh olunur. Tədris
vahidinin məzmununda Yer səthinin relyefinin daxili və xarici proseslərin nəticəsi
olduğu aşılanır. Bu tədris vahidində şagirdlərin praktiki fəaliyyətinə – dağ süxur-
larının kolleksiyasının toplanmasına, Yerin daxili quruluşunun
və vulkan maketinin
hazırlanmasına xüsusi diqqət verilir. Fiziki xəritələrin oxunması və xəritə üzərində
coğrafi obyektlərin qeyd edilməsi kimi xüsusi bacarıqlar formalaşdırılır.
Şəffaf kürə. Tədris vahidində “atmosfer” anlayışı və onun Yerdə həyat üçün
əhəmiyyəti barədə məlumatlar verilir. Havanın əsas elementləri – temperatur, kü-
lək, su buxarı, bulud, atmosfer yağıntılarının öyrənilməsi də bu məqsədə xidmət
edir. 7-ci sinifdə tədris olunması nəzərdə tutulan "iqlim" anlayışının öyrənilməsinə
zəmin yaradılır.
Yerin su təbəqəsi. Yerin su təbəqəsindən və orada baş verən hadisə və proseslər-
dən bəhs edən bu tədris vahidi su təbəqəsinin digər coğrafi hadisələrlə əlaqəsini əks
etdirir. Bu məqsədlə əvvəlcə Dünya okeanı, sonra isə quru suları – çaylar, göllər,
yeraltı sular öyrənilir. Tədris vahidində planetin şirin su probleminin izahına xüsusi
diqqət verilir.
Təbiət və insan. Təbiətdəki rəngarənglik,
təbii komplekslərin təsviri, bitki və
heyvanat aləminin təbiətə uyğunlaşmasının öyrənilməsi bu tədris vahidində həyata
keçirilir. İnsanların təbii mühit amillərindən və torpaqdan istifadə etməsinin
müxtəlif yolları şərh edilir.
Yer – Günəş sistemində. Tədris vahidində Yerin Günəş sistemində və Qalaktika-
dakı mövqeyi, Ayın Yerin peyki kimi xüsusiyyətləri, gecə-gündüz və ilin fəsil-
lərinə aid qısa izahatlar verilir.
Yer səthinin təsviri. Bu tədris vahidinin əsas cəhəti onun daha çox praktik əhə-
miyyət daşıması, şagirdlərin təcrübi bacarıqlarının formalaşdırılmasıdır. Kartoqra-
fik mövzulara aid ilkin nəzəri biliklər bilavasitə təcrübi bacarıqlarla əlaqələndiril-
mişdir.
Məhəldə cəhətin təyini, miqyas və şərti işarələrin köməyi ilə hər hansı əra-
zinin planının tərtib edilməsi və ya hazır planın oxunması belə bacarıqlara aiddir.
6
TӘDRİS VAHİDLӘRİ
MÖVZULAR
1. Coğrafiya: dünәn vә bu gün
1. Azәrbaycan – mәnim vәtәnimdir
2. Coğrafi ünvanlar
3. Yerin su vә quru sәthi
4. Xәritә coğrafiyanın ikinci dilidir
5. Coğrafi biliklәrin inkişafı
6. Sәyyahlar, tәdqiqatçılar, turistlәr
7. “Mәşhur sәyyahlar” – tәqdimat
8.
Müxtәlif xalqlar, irqlәr, dinlәr
9. Әhali artımı vә mәskunlaşması
10. Böyük şәhәrlәrin böyük
problemlәri
11. İnsanların tәsәrrüfat fәaliyyәti
12. İstehsal vә istehlak
13. Dünya ölkәlәri
14. Praktiki dәrs. Әhali xәritәsi vә
statistik göstәricilәrlә iş
2. Cәmiyyәt
15.
Yerin daxili quruluşu
16. Süxurlar
17. Vulkan vә qeyzerlәr
18. Zәlzәlә – tәbiәt hadisәsidir
19. Zәlzәlә zamanı nә etmәli?
20. Dağlar
21. Düzәnliklәr
3. Yerin bәrk tәbәqәsi
22. Atmosferin quruluşu
23.
Hava şәraiti
24. Havanın temperaturu
25. Hava axını – külәk
26. Havada su buxarı
27. Yağıntı
28. Praktiki dәrs. İqlim göstәricilәrinin
xәritә vә qrafiklәrdә tәsviri
4. Şәffaf kürә
7
35. Canlı alәm tәbәqәsi
36. Meşәlәr
37. Sәhralar
38. Torpaq
39. İnsanın tәbiәtә uyğunlaşması
40. Debat dәrs. Amazon meşәlәri
6. Tәbiәt vә insan
41. Yerin kosmik ünvanı
42. Ay
43. Gecә vә gündüzün növbәlәşmәsi
44.
Fәsillәrin dәyişmәsi
7. Yer – Günәş sistemindә
45. Üfüqün cәhәtlәrinin tәyini
46. Kompas vә azimut
47. Miqyas
48. Plan nәdir?
49. Praktiki dәrs. Planın tәrtibi vә onun
üzәrindә iş
50. Layihә. Uşaq әylәncә parkı
8. Yer sәthinin tәsviri
29. Su planeti
30. Dünya okeanı
31. Tәbiәtdә suyun dövranı
32. Çaylar
33. Göllәr
34. Debat dәrs. Aral – sәhraya
çevrilmiş dәniz
5.
Yerin su tәbәqәsi
TӘDRİS VAHİDLӘRİ
MÖVZULAR